«Έμαθα πολλά από πολλούς, όμως θα ήμουν ένα τίποτα, αν δεν είχα δει μικρό παιδί το εξαίσιο φως του Πειραιώς»
Γράφει ο Δημήτρης Κρασονικολάκης.
Να πω κι εγώ ότι γνώρισα το Γιάννη Τσαρούχη, δεν θα είναι κάτι πρωτότυπο.
Ακριβώς τριάντα χρόνια πριν, στα τέλη του 1983.
Μάλλον δεν έχω κρατήσει σημειώσεις, εκείνη την περίοδο ετοίμαζα τα χαρτιά μου να προσληφθώ στα ΕΛΤΑ. Του είπα ότι «Είμαι κι εγώ Πειραιώτης» και απάντησε χαμογελώντας
«Και Πειραιώτης και ωραίος..».
Ήξερα τις ζωγραφικές επιδόσεις του. Είχα από παιδί το ημερολόγιο για το 1965 της Α.Γ.Ε.Τ. Ηρακλής, ξεφύλλιζα και χάζευα τις όμορφες εικόνες του, αλλά με τις τόσες μετακομίσεις που κάναμε, το έχασα.
Έπειτα συνήθισα να τον παρακολουθώ μέσα από τα έργα του στις εκθέσεις, στα βιβλία, στα ειδικά αφιερώματα, στα άρθρα στις εφημερίδες και στα περιοδικά.
Ώσπου φέτος, ο φίλος μου Παναγιώτης Δριτσάκος, ανακαινίζοντας ακόμα μια φορά το σπίτι του στον Πειραιά, με την πλούσια σε βιβλία και λευκώματα τέχνης συλλογή, μου έδωσε στις 27.10.2013 ένα κουρασμένο αντίτυπό του και το καταχάρηκα.
Από το λευκό σπιράλ έχει αποσπαστεί μόνο το χοντρό εξώφυλλο - υπάρχει όμως - ενώ είναι κάπως φουσκωμένα από την ελαφρά υγρασία και την πολυκαιρία τα φύλλα με το διαφανές περικάλυμμα.
Όταν πιάνεις κάτι στα χέρια σου, που έχεις να το δεις καιρό και το έχεις επιθυμήσει, είναι σα να αναδιπλώνεται για λίγο ο χρόνος και να σε σμίγει με τα πρόσωπα και τα πράγματα του περίγυρου που συνδεόταν το αντικείμενο εκείνο. Πέρασαν πολλά από το μυαλό μου.
Τυπώθηκε στο τέλος του 1964, της χρονιάς δηλαδή που ήλθαμε από το Ηράκλειο Κρήτης οικογενειακώς - πατέρας, μητέρα και εγώ - να κατοικήσουμε στον Πειραιά όπου και τον ίδιο Ιούνιο γεννήθηκε η αδελφή μου Δέσποινα.
Το ξεφύλλισα βιαστικά όπως τότε κι έψαξα πάλι να βρω τις φωτογραφίες του Πειραιά που αγαπώ και αγαπούσε εκείνος ο μεγάλος ζωγράφος. Έπειτα, σε ελεύθερο χρόνο έκανα για κάθε μια από αυτές τις παρακάτω διαπιστώσεις:
Η πρώτη τιτλοφορείται «ΑΠΟΘΗΚΑΙ ΚΕΡΑΝΗ (πρώην)/ EX - KERANI WAREHOUSES - Piraeus».
Είναι οι γνωστές μας αποθήκες που αποδίδονται στον αρχιτέκτονα Κλεάνθη στην οδό Ευπλοίας, το παλαιότερο ίσως «εν υπάρξει» κτήριο της πόλης - αν και κολοβό - με τη γνωστή επιγραφή πάνω της
ΑΕΡΓΙΗ ΟΝΕΙΔΟΣ.
Έργο του 1964. Νερομπογιά σε χαρτί 21,5Χ30,5 εκ. Συλλογή Α.Γ.Ε.Τ. Ηρακλής, 197.
Ο Τσαρούχης συνήθιζε να κάνει τα ίδια θέματα σε παραλλαγές. Το βρήκα ζωγραφισμένο με διάφορους τίτλους όπως «Αποθήκες του παλιού Τελωνείου Πειραιά», «Δρόμος κοντά στο Τελωνείο του Πειραιά», 1975, λάδι σε πανί 0,92Χ1,32 μ. Ίδρυμα Βασιλη και Ελίζας Γουλανδρή, Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, Άνδρος.
[Στον κατάλογο του 1982, σελ. 98]
Η δεύτερη είναι μια ιδεατή απεικόνιση του Πασαλιμανιού, με δεξιά τους κυματοθραύστες που προφυλάσσουν τις εγκαταστάσεις του Ομίλου Ερετών. «ΟΜΙΛΟΣ ΕΡΕΤΩΝ - ΠΑΣΑΛΙΜΑΝΙ/ ROWING CLUB(Pashalimani) - Piraeus». 1964.
[Το έργο «Πλατεία Αλεξάνδρας από το Πασαλιμάνι (πρωί)» είναι έργο του 1955, νερομπογιά σε χαρτί, 18,5Χ26 εκ. Ένα τμήμα της απεικόνισης, η πλατεία Αλεξάνδρας με τον συμπυκνωμένο τίτλο ΠΕΙΡΑΙΑΣ, μεταξοτυπία σε μέταλλο, φτιάχτηκε στα 1981]
Η τρίτη παραπέμπει πάλι στο Πασαλιμάνι, Δευτέρας Μεραρχίας 36 (πρώην Αιγέως) και Ακτή Μουτσοπούλου, στη γνωστή ως οικία του βιομήχανου, τραπεζίτη, πολιτευτή και φιλότεχνου Γεωργίου Στρίγκου (1878 - 1956). Σχεδιάστηκε στα 1964. Για το «ΣΠΙΤΙ ΣΤΡΙΓΚΟΥ - Πειραιάς/ STRINGOS HOUSE -Piraeus» έχουμε να πούμε πολλά. Ο Στρίγκος το αγόρασε στις 4.5.1917 έναντι 135.000 δραχμών από τον Μιχαήλ Αναστασόπουλο. Εκεί στεγάστηκε από το 1958 που αγοράστηκε από το Γαλλικό κράτος έως το 2001 που διέκοψε, το Παράρτημα Πειραιά του Γαλλικού Ινστιτούτου Αθηνών. Στην κύρια αίθουσα του ισογείου βρήκε η Φιλολογική Στέγη μόνιμο φιλόξενο χώρο για τις εκδηλώσεις της στα χρόνια 1970 - 2001.
Με την αφορμή της ανακαίνισής του στα 1993 έγινε μια έκθεση 34 έργων του Γιάννη Τσαρούχη και τυπώθηκε ένας κατάλογος στα ελληνικά και γαλλικά: Le Pirée de Yannis Tsarouchis.
Expodition organisée par l’Institut Français d’Athènes, Annexe du Pirée. la Fontation
Yannis Tsarouchis. la Galerie Skoufa. 22Octobre - 5 Novembre 1993. Είχε προηγηθεί η έκθεση Hommage à Yannis Tsarouchis που διοργάνωσαν από 16 Μαΐου έως 15 Ιουνίου 1990 το Γαλλικό Ινστιτούτο Αθηνών, το Ίδρυμα Γιάννης Τσαρούχης και η Πινακοθήκη Πιερίδη.
Το 2009 τέθηκε στην κυριότητα του Ομίλου Λασκαρίδη για να στεγάσει το Ίδρυμα Καίτης Λασκαρίδη. Πρώτη εκδήλωση, στις 19.10.2009.
Η τέταρτη δείχνει «ΤΟ ΛΙΜΑΝΙ ΤΟΥ ΠΕΙΡΑΙΩΣ - Συλλογής Α. Ιόλα - Νέα Υόρκη/ PIRAEUS HARBOUR(Collection A. Jolas - N. York)». Σχεδιάστηκε στα 1956.
Παρόμοια σχέδια είναι γνωστά ως «Το λιμάνι του Πειραιά από το σπίτι του Γκιώνη», λάδι σε πανί, έργο του 1955 με διαστάσεις 34,5Χ47,2 εκ. [και αλλού 34,3Χ47,0) και του 1956, λάδι σε πανί, 65Χ90 εκ. [Γιατί άραγε σε κάθε λεύκωμα - αναφορά βρίσκω διαφορετικές διαστάσεις για το ίδιο έργο;]
Τέλος η πέμπτη προβάλλει το «ΣΠΙΤΙ ΤΣΙΛΕΡ - Πειραιώς/ HOUSE BUILT BY THE ARCHITECT ZILLER -Piraeus». Έργο του 1964.
Νερομπογιά σε χαρτί, 21,7Χ31 εκ. Συλλογή Α.Γ.Ε.Τ. Ηρακλής, 204.
Στις 21 Νοεμβρίου 2013 περπάτησα την παραλιακή από την πλατεία Αλεξάνδρας έως το ύψος της με τη Γεωργίου Β΄. Προσπάθησα να αντιστοιχίσω ένα από τα παλιά εναπομείναντα νεοκλασικά με εκείνο της ζωγραφιάς. Ο Τσαρούχης έκανε μια δική του θεώρηση των σπιτιών του Τσίλλερ χωρίς να τ’ αποδίδει ως είχαν και προσθέτει το αντικρυνό νησάκι το οποίο στην πραγματικότητα είναι πιο αριστερά και δεν θα έπρεπε να φαίνεται.
Ο Γιάννης Τσαρούχης γεννήθηκε στις 13 Ιανουαρίου 1910 (31 Δεκεμβρίου 1909 με το παλιό ημερολόγιο).
Στα 1916 πήγε στο δημοτικό, στο εκπαιδευτήριο Μακρή [αναφέρεται και του Παπακώστα, αφού στα επτά του άλλαξε σχολείο]. Θεία του, αδελφή της μητέρας του, ήταν η Δέσποινα Μοναρχίδη - με την παιδική του αφέλεια τη θεωρούσε τυραννική - η οποία ως σύζυγος Σπυρίδωνος Μεταξά έμενε στο απέναντο μεγάλο σπίτι, γνωστό ακόμα και σήμερα με το όνομα οικία Μεταξά (Γρηγορίου Λαμπράκη 101) . Ήταν χήρα από το 1909 και πέθανε στα 1918. Εκεί έμενε με τον αδελφό του Μάριο για ένα διάστημα επειδή οι γονείς του έλειπαν στην Ελβετία λόγω της ασθένειας της αδελφής του. Στα 1926 - 27 μετακόμισαν στην Αθήνα. Μεγάλος πλέον και καταξιωμένος κατέβαινε συχνά στον Πειραιά – μερικές φορές με τον Ηλεκτρικό - και περπατούσε συζητώντας με φίλους. Πέθανε στις 20 Ιουλίου 1989.
Όσον αφορά στο σπίτι που γεννήθηκε στη Βασιλέως Γεωργίου Β΄, τότε Αθηνάς και Λουκά Ράλλη, στο βιβλίο ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ, 1990, έκδοση του Ιδρύματος Γιάννη Τσαρούχη, σελ. 10 βλέπουμε μια παλιά φωτογραφία του. Επίσης στην ίδια και στη επόμενη σελίδα έχουμε την οικία Μεταξά που σώζεται ανακαινισμένη καθώς και το δεύτερο σπίτι που ενοικίασε η οικογένεια.
«Γεννήθηκα στο τελευταίο πάτωμα ενός σπιτιού τρίπατου, στην οδό Λουκά Ράλλη και Βασιλέως Γεωργίου, στον Πειραιά. Όπως τα περισσότερα νέα σπίτια τότε στον Πειραιά, ήταν νεοκλασικό». Είναι το τελευταίο δωμάτιο πάνω δεξιά.
Τώρα στα αριστερά υψώνεται μια πολυκατοικία με διεύθυνση
Γρ. Λαμπράκη 95-97 και δεξιά στη χαμηλότερη οικοδομή, βρίσκουμε την AXA ΑΣΦΑΛΙΣΤΙΚΗ (Λουκά Ράλλη 98).
«Απέναντι στο σπίτι που γεννήθηκα ήταν το σπίτι της θείας μου, της αδελφής της μητέρας μου, που ήταν χήρα και πλούσια». Βλέπουμε την πίσω πλευρά της οικίας Μεταξά από τη Λουκά Ράλλη και Γεωργίου Β΄.
Στο δωμάτιο της οικίας Μεταξά όπου ανοίγεται το παράθυρο πάνω αριστερά κοιμόταν ο μικρός Γιάννης Τσαρούχης με τον αδελφό του για κάποιο διάστημα.
Σύμφωνα με τη μαρτυρία του βιβλίου βλέπουμε το δεύτερο σπίτι που έμενε η οικογένεια του ζωγράφου, πάλι στη Λουκά Ράλλη. «Αριστερά τα παρασκήνια του Θεάτρου Παντομίμας». Θέατρα στην περιοχή της πλατείας Κανάρη
(Πασαλιμάνι) ήταν του Διονυσιάδη και το ΑΠΟΛΛΩΝ. Ίσως εννοεί ένα από αυτά.
Πιθανότατα να είμαστε πάνω στη Λουκά Ράλλη και να βγαίνουμε αριστερά στη Σωτήρος ενώ το σπίτι με τα δένδρα στο βάθος να είναι η οικία Μεταξά.
Ο Πειραιάς έχει «υμνηθεί» και καλλιτεχνικά μέσω της ζωγραφικής, ειδικά ο Τσαρούχης που γεννήθηκε στα σπλάχνα του, τον έχει σχεδιάσει και ζωγραφίσει πολλές φορές.
Τελικά πρέπει να κάνουμε κι εμείς, ή ένας καλός γνώστης του θέματος, έναν κατάλογο που να περιλαμβάνει όλα τα πειραϊκά έργα του.
Το δελτίο της Φιλολογικής Στέγης έχει συχνά φιλοξενήσει κείμενα και έργα του.
Ενδεικτικά αναφέρω:
- Περίοδος Β΄, τεύχος 21, πρώτο τρίμηνο 2009, σελ. 219. Ερωτόκριτος.
- Το σπίτι του Γ. Στρίγγου. Περιοδικό Φ.Σ., περίοδος Β΄, τεύχος 21, τρίτο τρίμηνο 2010, σελ. 318 - 319. [Το σπίτι του Γεωργίου Στρίγγου στο Πασαλιμάνι στη σελ. 319]
- Γιώργου Μπαλούρδου: Μια συνάντηση με τον Γιάννη Τσαρούχη, Περιοδικό Φ.Σ.,
περίοδος Β΄, τεύχος 23, πρώτο τρίμηνο 2010, σελ. 21 - 23 [Τοπίο στην Καστέλλα, λάδι σε χάρτμπορντ
στη σ. 22] - Στο τεύχος 24, δεύτερο τρίμηνο 2010, εξώφυλλο «Ναύτης με πτερωτή Αφροδίτη» και σ. 51 σκίτσο του για το Νίκο Καββαδία.
- Εκτενές άρθρο του Γιάννη Χατζημανωλάκη βρίσκουμε στο Πειραϊκό Ορόσημο με τίτλο:
Ο «μυθικός» Πειραιάς του Γιάννη Τσαρούχη (τεύχος 28, Ιούλιος - Αύγουστος – Σεπτέμβριος 2009, σελ. 4 - 6).
Επίσης η Αργυρώ Λουκάκη έγραψε το καταπληκτικό μελέτημα Πειραιάς: ιδανική εκδοχή του αστικού τοπίου στη ζωγραφική του Γιάννη Τσαρούχη. Πειραιάς Ιστορία και Πολιτισμός,Πανεπιστήμιο Πειραιώς, Επιστημονικό Συμπόσιο 10 - 11 Νοεμβρίου 2000, Πειραιάς 2009, σελ. 214 - 261.
Στις 24 Απριλίου 2013 μίλησαν στον Πειραϊκό Σύνδεσμο για τον Πειραιά του Γιάννη Τσαρούχη ο Μάνος Στεφανίδης και η Ροζίτα Σώκου.
Δημήτρης Κρασονικολάκης
πίσω στα παλιά
