Όπως κάθε τόπος , έτσι και το Λιδορίκι με τα γύρω χωριά του , είχαν τα έθιμά τους , που έμοιαζαν με τα έθιμα της υπόλοιπης Ρούμελης , με κάποιες μικροδιαφορές βέβαια .
Για τα προπολεμικά Λιδορικιώτικα Χριστουγεννα , φίλοι μου , έχουμε τη μαρτυρία της αείμνηστης χωριανής μας Σοφίας Καραχάλιου – Παλαιολόγου , που το 2000 έγραψε ένα βιβλίο για το προπολεμικό Λιδορίκι και μεταξύ των άλλων αναφέρεται και στα έθιμά μας .
Η αναφορά είναι σύντομη και καλύπτει ικανοποιητικά το θέμα . Εξαιρετικό επίσης είναι τα κείμενα : του αξέχαστου Αλέκου Κωστάκη – Μαργέλλου , του Καφτανιαλέκου όπως τον λέγαμε , με τίτλο “ Χριστούγεννα με χοιρινό και κορώνα – γράμματα “, το οποίο θα δημοσιεύσουμε ολόκληρο εντός των προσεχών ημερών , της Τούλας Ξηρομάμου – Λαβίδα , “ τσιγαρίδες και αχνιστοί ..σαρμαδες “ και της Τασίας Κατσώνη – Μαραγκού , “ Κρασοκατάνυξη και κοντοσούφλι “ . Το κείμενο “ Χριστούγεννα με χοιρινό και κορώνα – γράμματα “ , όπως και όλα τα άλλα του Αλέκου , είναι ..” αξονική τομογραφία “ της Λιδορικιώτικης ζωής , ιδιαίτερα της προπολεμικής .
Πάντως στα περισσότερα μέρη της πατρίδας μας , με μια μικρή εξαίρεση της βόρειας Ελλάδας , τα Χριστουγεννιάτικα έθιμα είναι πάνω – κάτω τα ίδια .
Ας δούμε τι λέει η Σοφία Καραχάλιου – Παλαιολόγου …
ΟΙ ΓΙΟΡΤΑΔΕΣ
Τα Χριστούγεννα
“ Τα χρόνια εκείνα , είχανε σε κάθε σπίτι “ μανάρια “ , αρνιά και γουρούνια , χοιρίδια και σαν έφταναν τα Χριστούγεννα , τα έσφαζαν για να έχουν κρέας για τις γιορτές . Οι νοικοκυρές , άρχιζαν τις προετοιμασίες , πολύ καιρό πριν και για την παραμονή των Χριστουγέννων , ζύμωναν ψωμιά και τα έψηναν στους φούρνους , καίγοντας ξύλα . Τα ψωμιά αυτά , τα στόλιζαν με ένα σταυρό από ζυμάρι και με τα χείλη ενός μικρού ποτηριού , έφτιαχναν κύκλους , που συμβόλιζαν μικρά αρνάκια . Έβαζαν επάνω τους και αμύγδαλα και στο εσωτερικό τους ένα νόμισμα .
Όποιος έβρισκε το νόμισμα , ήταν ο τυχερός της χρονιάς . Τα ψωμιά τα έλεγαν “ Χριστόψωμα “ . ΄’Εφτιαχναν και κάτι κουλούρες , για τα μικρά παιδιά και τα βαφτιστήρια , τις στόλιζαν κι’ αυτές με διάφορα σχέδια , “ κεντήματα “ , βάζοντας στη μέση ένα αυγό και ρίχνοντας ζάχαρη . Θυμάμαι πως τα παιδιά έκαναν σαν τρελά για τις κουλούρες .
Την παραμονή των Χριστουγέννων , πήγαιναν τα παιδιά να πούνε τα κάλαντα στις διάφορες γειτονιές , ώστε με τα λίγα χρήματα που κέρδιζαν να αγοράσουν κανένα παιχνιδάκι της εποχής . Την ημέρα των Χριστουγέννων , μαζεύονταν όλοι μαζί , συγγενείς και φίλοι , έτρωγαν και γλεντούσαν , τραγουδώντας δημοτικά τραγούδια . “
Όπως θα δούμε , σε όλα τα κείμενα , η γιορτή των Χριστουγέννων είναι ή μάλλον ήταν , άρρηκτα συνδεμένη νε το “ σφάξιμο του γουρουνιού , δείτε ένα απόσπασμα απ’ τις χριστουγεννιάτικες αναμνήσεις της Τασίας Κατσώνη – Μαραγκού :
“ Δεν μπορώ όμως , να μη χαμογελάσω σαν θυμηθώ τον καθηγητή της Φυσικής Κώστα Καραμήτσο στο Μαλανδρίνο , τότε που είχε μεταφερθεί εκεί το Γυμνάσιο Λιδορικίου , το 46-47 . Σήκωσε στον πίνακα μια μαθήτρια Μαλανδρινέα , του έλεγε άσχετα..πράγματα , μάλλον ασυναρτησίες . Τότε , με εκείνο το ανεπανάληπτο ειρωνικό του ύφος , που σ'έκανε..σκόνη , ρώτησε : " Παιδί μου πότε έχουμε Χριστούγεννα ; ". " Τότι π' σφάζουμι του...γρούνι , κύριι καθηγητά .."
" Και..πότε σφάζουμε το γουρούνι , παιδί μου ; "
"...Στ'ς..είκουσι..τρείς Σιπτιμβρίου..." !!!
Το τι έγινε ..δεν λέγεται , δεν..περιγράφεται...”
΄ Να και τι θυμάται η Τούλα Ξηρομάμου- Λαβίδα σχετικά με το σφάξιμο του γουρουνιού :
“…Θυμάμαι , που μια βδομάδα πριν τα Χριστούγεννα , άρχισαν να σφάζουν τα γουρούνια . Αυτές τις μέρες , δεν ήταν να σταθείς πουθενά από τα ουρλιαχτά …
Αμέσως μετά , άρχιζαν να κάνουν τα λουκάνικα και τις ματιές , να λιώνουν το πάχος , να βγάζουν τη γλίνα ( το λίπος ) και να κάνουν και το “ σύγλινο “ και τις ωραίες τσιγαρίδες , που μόλις τις βλέπαμε , μας τρέχανε τα σάλια μας , γιατί τότε νηστεύαμε και έπρεπε πρώτα να μεταλάβουμε για να τις γευτούμε …”
Μεταπολεμικά , απ’όσο μπορώ να θυμηθώ , η “ εκτροφή “ γουρουνιών είχε πολύ περιοριστεί , και ελάχιστα σπίτια , στις κεντρικές γειτονιές τουλάχιστον , είχαν γουρούνι , για Βαρούσι , Ψαλά , Γυφτομαχαλά και Λάκκες δεν μπορώ να θυμάμαι , αυτό όμως που θυμάμαι καλά –καλά , σαν να ήταν χθες , είναι το σφάξιμο του μοναδικού γουρουνιού της γειτονιάς μας , στο διπλανό σπίτι απ’ το δικό μας στο Βουλγαραίϊκο , στου “ Τσελεμεντέ “ ..
Δυο - τρεις μέρες πριν απ’ τα Χριστούγεννα , ο Μήτσος Βούλγαρης παρέα με τον Γιώργο τον Ξηρομάμο και τον Παλαιολόγο Παλαιολόγο , τον Πολ , όπως τον λέγαμε λόγω μακράς θητείας στο Αμέρικα και κάποιους απ’ τους Κωστοπαναγιωταίους , γείτονες απ’ την άλλη μεριά , έβγαζαν το γουρούνι απ’ την αποθήκη , που ήταν στον πάτο του κήπου και άρχιζαν την διαδικασία του..σφαξίματος .
Εδώ τα πράγματα εξελίσσονταν όπως τα περιγράφει η Τούλα με λίγα λόγια . Το γουρούνι , προφανώς καταλαβαίνοντας τι μέλλει ..γενέσθαι “ έσκουζε “ γοερά κι’ ακουγόταν σ’ όλο το χωριό , οι δε “ σφαχτάδες “ είχαν ένα τσεκούρι μεγάλο και φυσικά και μαχαίρια .
Στην αυλή δε του σπιτιού μας , που είναι δίπλα απ’ το Βουλγαραίϊκο , είχαμε μαζευτεί μερικά παιδιά , αφ’ενός να παρακολουθήσουμε το σφάξιμο , και αφ΄ετέρου να διεκδικήσουμε τη..” φούσκα “ του γουρουνιού , δηλαδή την “ κύστη ή ουρήθρα “ του , για να τη χρησιμοποιήσουμε σαν μπαλόνι . Βέβαια , ο τυχερός συνήθως ήμουνα εγώ , σαν γείτονας .
Το πρώτο πράγμα που γινόταν , ήταν το χτύπημα στο κεφάλι με το πίσω μέρος του τσεκουριού , που μάλλον ζάλιζε το γουρούνι και ακολουθούσε το σφάξιμο , ενώ το σκούξιμο αντηχούσε σ’ όλο το χωριό ..
Όταν τελείωνε το σφάξιμο , παίρναμε την “ φούσκα “ και φεύγαμε γιατί το θέαμα ήταν …στενάχωρο …
Οι προετοιμασίες όμως για τις γιορτάδες , ξεκίναγαν πολύ νωρίτερα , οι νοικοκυρές έφτιαχναν τα παραδοσιακά γιορτινά γλυκά , μπακλαβά με πολλά φύλλα χειροποίητα και μπόλικο καρύδι ή αμύγδαλο , κουραμπιέδες άντε και καμιά ρυζοριβανή , ενώ για το καλό , έπαιρναν απ’ το μαγαζί μας και λίγα..” φοντανάκια “ ( φοντάμια τα λέγαν ) , αργότερα και λίγα σοκολατάκια και φυσικά δεν έλειπε ποτέ το…λουκουμάκι …
Θα αναρωτιέστε σίγουρα προς τι η τόση ποικιλία..γλυκισμάτων ; Έχει…έχει και παραέχει . Για να καταλάβετε το…” παλιό Λιδορικιώτικο εορταστικο εθιμοτυπικό “ , διαβάστε μια περικοπή από παλιότερο σχετικό..” εορτοδημοσίευμα μας “…και θα καταλάβετε ..
“ Οι νοικοκυράδες , από νωρίς είχαν φροντίσει για όλα τα..γαστριμαργικά..καλούδια , να οι..σαρμάδες , οι πίτες , τ' αρνάκι με τις πατατούλες στο φούρνο , για να μην..προχωρήσουμε σε ..εξειδικευμένες.. Λιδορικιώτικες ..λιχουδιές , γαρδούμπες , κοκορέτσι κλπ , και τι δεν είχε , αδέρφια , το γιορτινό τραπέζι , και το μπακλαβά του , τους κουραμπιέδες του , και τα..σοκολατάκια του , και τα φοντανάκια του αλλά και το λουκουμάκι και τη..ρυζοριβανή του , έχουμε το σκοπό μας που τ' αναφέρουμε ..απ' ούλα τα..καλούδια ...δόξα τω Θεώ .
Βέβαια απ' τα...χαράματα , η νοικοκυρά ήταν στο ποδάρι , δουλειές ..δουλειές , τα πάντα έπρεπε να ‘ναι στην εντέλεια , τα φαγητά , οι πίτες , τα γλυκά , τ' Αι Δημήτρια στα βάζα , το ..φρεσκοφτιαγμένο κυδώνι , μοσχοβόλαγε..μοσχομολόχα , κι΄η οικοδέσποινα λαμποκόπαγε από χαρά , η πάστρα δε του σπιτιού και της αυλής έβγαζε...μάτια , κι εκείνη η ..αξέχαστη , για τους παλιούς , περίεργη μυρωδιά του ασβέστη..να πλανιέται στις..γειτονιές και τα σοκάκια .
Βλέπεις , τότε , ήταν ..έθιμο , αλλά κα εκ των..τοπικών αρχών..επιβεβλημένο , το ασβέστωμα των πεζοδρομίων τα Σαββατοκύριακα και τις Γιορτές , και κατ' επέκτασιν και των αυλών και των..τενεκεδο..γλαστρών....η νοικοκυρά λοιπόν απ' το πρωί στο πόδι , να γίνουν όλες οι δουλειές , γιατί τ' απόγευμα , από νωρίς , άρχιζαν οι πρώτες επισκέψεις , οι...παιδικές , τα παιδιά είχαν..οργανωμένο..σχέδιο , καταγράφανε τους εορτάζοντες , κατά..γειτονιά , εξαιρούσαν..τους..πενθούντες και μη..εορτάζοντες , και παρέες , παρέες , άρχιζαν , από νωρίς , την..γύρα , προς..άγραν..γλυκισμάτων....
‘Ισως σε πολλούς , νέους κυρίως , να φανεί περίεργο αυτό , όμως αγαπημένοι μου φίλοι , είναι μια ..πραγματικότητα , πολύ...σκληρή ίσως αλλά πραγματικότητα , και δεν το αναφέρω ..έτσι στον ..βρόντο , στον ..αέρα , μια βαθειά πληγή στο βάθος της παιδικής μου , τότε , ψυχής , ήταν το γεγονός ότι πολλά παιδιά , γειτονάκια , συμμαθητές , φίλοι μου αγαπημένοι , παιδιά που καθημερινά ήμασταν όλη μέρα ..μαζί , έρχονταν τ' απογεύματα , που έκανα...εγώ βάρδια , στο μαγαζί μας , Ζαχαροπλαστείο στ' Αλωνάκι , και με ρωτούσαν αν υπάρχουν ταψιά , από κανταίφια , μπακλαβάδες κλπ , για καθάρισμα , να τα..ξύσουν και να..γλυκαθούν...όπως το διαβάζετε , αδέρφια ...
Θα πρέπει , βέβαια , να τονίσουμε και να θυμίσουμε , πως τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια , η ζωή στο χωριό μας , αλλά και σ' όλη την Ελλάδα , ήταν..πολύ..πολύ..δύσκολη , οι Λιδορικιώτες μόλις και μετά βίας ...επιβίωναν , και φυσικά τα..γλυκά δεν αποτελούσαν και την πρώτη..προτεραιότητα σε μια οικογένεια , ο πατέρας αγωνιζόταν στον επαγγελματικό του χώρο , κι' η μάνα η..τρυγόνα , προσπαθούσε με..νύχια και με..δόντια , να..κουμαντάρει τα λιγοστά..λεφτά , αν υπήρχαν κι' αυτά , για να τα φέρει βόλτα , οικονομολόγος με πολλά...μάστερ , η Ελληνίδα μάνα και νοικοκυρά , ειδικά της εποχής εκείνης ....
Έφτιαχνε λοιπόν τα..πρεπούμενα , φαγητά και γλυκά , αλλά και κατά την.. επικρατούσα τακτική , είχε και τις ...εναλλακτικές της λύσεις , είχε το μπακλαβά και τους κουραμπιέδες της , τα σοκολατάκια της , αλλά..και το ..φοντανάκι και τη..ρυζοριβανή και φυσικά το πιο..οικονομικό..λουκουμάκι , είχε κι' αυτή το πρόγραμμά της , ήξερε , πάνω-κάτω , ποιοί και πόσοι , περίπου , θα ‘ρθουν , μεγάλοι μικροί , τους έβαζε σε..κατηγορίες , τους..αξιολογούσε δηλαδή , με τα δικά της..αντικειμενικά..κριτήρια , βαθμό συγγενείας , κοινωνική..θέση , φιλική σχέση , κουμπαριές κλπ , και ήξερε περίπου τι θ' αντιμετώπιζε , τι..ζήτηση θα υπήρχε δηλαδή .
Οι κλασσικοί κουραμπιέδες , με βούτυρο γίδινο και μύγδαλα
Μπακλαβάς , πολύφυλλος και με μπόλικο καρύδι ή μύγδαλο
Χαλβάς σιμιγδαλένιος
Η ρυζοριβανή , που έλυνε ..προβλήματα ..
Στα παιδιά..επισκέπτες , τα ..πρώτης κατηγορίας , έδινε σοκολατάκι , συνήθως , η και γλυκό..τυλιχτό , στα άλλα..τα δευτερότερα , φοντανάκι ή..λουκουμάκι , δεν είναι δε τυχαίο αυτό που λέγεται στο χωριό μας , ειδικά γι 'αυτές τις περιπτώσεις :
Στα καλά-καλά πιδιά...κουραμπιέ κι.. μπακλαβά
,κουμουντούρου Σαψαρή..μαλαχόζι κι..ριβανή ,
και...ερμηνεύω τις..άγνωστες λέξεις , μαλαχόζι είναι αδέρφια , ο γνωστός μας χαλβάς , ο σπιτικός με το αλεύρι η το σιμιγδάλι , όσο για τη “ ρυζοριβανή “, δεν έχει καμιά απολύτως σχέση με το γνωστό “ ραβανί “ που μάλλον έχει ανατολίτικη προέλευση , η δική μας ριβανή , είναι ένα.¨.” οικονομικό “ γλυκό , που φτιάχνεται από κομμένο ρύζι , ζάχαρη και νερό , γι’ αυτό και ανήκε στην κατηγορία των..” δευτερότερων “ γλυκών , νομίζω λοιπόν πως αυτή η Λιδορικιώτικη ρήση , σας δίνει πλήρη εικόνα και λύνει κάθε..απορία σας...ο μπάρμπα Κώστας ο Σαψαρής ( και η παρέα του ) , θεός σχωρέστον , ζευζέκης ...ηξαπανέκαθιν , δεν ..καλοπερνούσε φαίνεται στις..γιορτάδες ..
Αφού τελείωνε λοιπόν η παιδική ...παρέλαση , το βραδάκι πια άρχιζαν να ‘ ρχονται οι μεγάλοι , οι οποίοι , όμως ήταν...μπασμένοι στο ..κόλπο , και ...εξηγούμαι , η όλη γιορτινή ..διαδικασία , είχε αδέρφια , το..τελετουργικό της , τα..τερτίπια της , οι στενοί..στενοί συγγενείς και..φίλοι , οι...κολλητοί , που λέμε , πήγαιναν κάπως αργά , και κάθονταν μετά στο..τραπέζωμα , γι' αυτό και δεν πολυκάθονταν στον χώρο..υποδοχής , πέρναγαν , συνήθως κατ' ευθείαν στην κουζίνα , οι..περαστικοί , κάθονταν στο ..καλό δωμάτιο , τρώγαν το γλυκό τους , πίναν και το..πίπερμαν ή το τριαντάφυλλό τους , λικέρια..ήταν αυτά , λέγανε και τα σχετικά και συνεχίζαν γι' αλλού , βέβαια αν κάποιοι απ' αυτούς ήταν στο..πρόγραμμα της...συνέχειας , φρόντιζε η νοικοκυρά η ο νοικοκύρης να τους το..ψιθυρίσει στο αυτί , και φυσικά πέρναγαν στο...βάθος , όπως λέμε..στο βάθος..κήπος .
Αφού λοιπόν πέρναγε το..επισκεπτικό...ωράριο , στηνόταν τραπέζι μ' όλα τα καλούδια , και το σπιτικό κρασάκι , και γινόταν το έλα...να δεις , φέρναμε και τις στροφούλες μας , ας είναι καλά τα..γραμμόφωνα , λέγαμε και τα τραγουδάκια μας , τ' τραπιζιού , π' λένι , και το γλέντι κράταγε μέχρι το πρωί , ε..μια φορά γιορτάζει κανείς.... εμείς βέβαια , που μέναμε κατ’ αντικρύ στον Γυφτομαχαλά , το γλεντάγαμε ..” ακουστικώς “ τουλάχιστον , πολλές φορές το χρόνο , είτε σε γιορτάδες , είτε σε Κυριακάδες , γιατί ακριβώς απέναντί μας , είναι η Ταρααναίϊκη , γειτονιά , η Γεωργουσοπουλαίϊκη δηλαδή , που το γραμμόφωνο , το πικάπ και το κασετόφωνο , ήταν πρώτο παραχέρι , και έχοντας και στην οικογένεια το αηδόνι του Γυφτομαχαλά , την αξέχαστη Τουρκοκατίνα ή Ταρανοκατίνα , κατά κόσμον Κατίνα Μάρκου – Γεωργουσοπούλου , που ..τράνταζε τη ρεματιά με την υπέροχη φωνή της , βαλαντώνοντάς μας όλους ..
Αναφερθήκαμε , πιο πάνω φίλοι μου στο τι..τράβαγε η δόλια η νοικοκυρά , η μάνα , να τα βολέψει , να μπαλώσει τα..αμπάλωτα , κάποια στιγμή θα μπορέσουμε να θίξουμε το θέμα αυτό , με όλες του τις...προεκτάσεις , για το ρόλο της νοικοκυράς στη..λειτουργία της Λιδορικιώτικης οικογένειας , το ρόλο της μάνας στην οικογενειακή ζωή , που πιστεύω πως ήταν ...πρωταγωνιστικός , εκ των πραγμάτων , άλλο το τι...λέμε , κι' άλλο τι..γίνεται... “
Ας γυρίσουμε όμως στο θέμα μας , εκτός απ’ τα γλυκά και τα φαγητά έπρεπε η νοικοκυρά να ζυμώσει το Χριστόψωμο , τις κουλούρες για τα βαφτιστήρια και φυσικά το ψωμί του σπιτιού .
Αφού λοιπόν η νοικοκυρά ..ξεθεωνόταν στις άλλες δουλειές καθόταν το βράδυ να ζυμώσει τα χριστουγεννιά- τικα ψωμιά με τα κεντίδια και τα ..” αρνάκια “ όπως τα λέγαμε και δεν έφτανε η κούραση και η ταλαιπωρία της αλλά είχε από πάνω της και τα παιδιά που την ..πιλατεύανε θέλοντας να παίξουν με το ζυμάρι ..
Σε “ πρώτο παραχέρι “ επίσης ήταν και οι περίφημες παραδοσιακές καρό πετσέτες , μπλε και κόκκινες , γιατί μ’αυτές θα τύλιγαν την πιατέλα με τα γλυκά ή τις πίτες που θα πήγαιναν στους συγγενείς και τους φίλους χρονιάρες μέρες ..
Έτσι , έβλεπες στο δρόμο , πολλά παιδιά , αγόρια κορίτσια , με πιατέλες τυλιγμένες με πετσέτες χρωματιστές , να κυκλοφορούν εκτελώντας τις..αποστολές , και συνήθως και στην επιστροφή είχαν πάλι ανάλογο φορτίο , αφού τους έδιναν πάνω κάτω τα ίδια καλούδια για το σπίτι τους .
Φωτογραφίες απ’ τα κάλαντα των Χριστουγέννων του 2008 στο Λιδορίκι , η Νίκη Καραστάθη με τη φίλη της Γιώτα Μποβιάτση τα “ λένε “ στο Καψαλαίϊκο ...
Την παραμονή , πρωί – πρωί , αχάραγο ακόμα , τα παιδιά έρχονταν για να πούνε τα κάλαντα , πάλι η νοικοκυρά έπρεπε να το..αντιμετωπίσει κι’ αυτό , έχοντας κανένα ψιλό , ή με γλυκό ή κουλούρι , ό,τι τέλος πάντων βρισκόταν .
Τα κάλαντα στο Λιδορίκι, απ’ όσο γνωρίζω , λέγονταν πάντα την παραμονή πρωί – πρωί , και όχι απόγευμα όπως σε άλλα μέρη , βέβαια για προπολεμικά δεν μπορούμε να πούμε με σιγουριά . Τα κάλαντα είναι και ήταν τα συνηθισμένα , που λέγονται στη Ρούμελη τουλάχιστον :
Καλήν ημέραν άρχοντες , αν είναι ο ορισμός σας
Χριστού τη θεία γέννηση , να πω στ’ αρχοντικό σας .
Χριστός γεννάται σήμερον , εν Βηθλεέμ τη..πόλει
οι ουρανοί αγάλλονται , και χαίρει η φύση όλη .
Εν τω σπηλαίω τίκτεται εν φάτνη των αλόγων
ο Βασιλεύς των Ουρανών και ποιητής των όλων κλπ..κλπ
Ο αξέχαστος Λιδορικιώτης Σπύρος Σφέτσος - Καλέρης , πριν πεθάνει μου άφησε ένα τετράδιο πολύφυλλο , στο οποίο είχε καταγράψει πολλά Λιδορικιώτικα , ιστορίες , παροιμίες , γιορτές , ήθη και έθιμα και κάλαντα .
Στα Χριστουγεννιάτικα κάλαντα αναφέρει τα παρακάτω :
Χριστούγεννα , πρωτούγεννα , πρώτη γιορτή του χρόνου
για βγάτε , δέστε , μάθετε πως ο Χριστός γεννάται ,
γεννάται κι’ ανατρέφεται με μέλι και με γάλα
το μέλι τρων οι άρχοντες το γάλα οι αφεντάδες .
Ανοίξτε τα σεντούκια σας τα διπλοκλειδωμένα
και δώστε για τον κόπο μας . απ’ το χρυσό πουγκί σας .
Αν είστε απ’ τους άρχοντες , φλουριά μην τα λυπάστε
αν είστε απ’ τους δεύτερους τάληρα και δραχμίτσες
κι’ αν είστε απ’ τους πάμπτωχους ένα ζευγάρι κότες .
Και σας καληνυχτίζουμε πέστε να κοιμηθείτε
ολίγον ύπνο πάρετε κι’ έπειτα σηκωθείτε
στην εκκλησιά να τρέξετε μ’ όλη την προθυμία
και του Θεού ν΄ακούσετε τη θεία λειτουργία ..
Εδώ όμως , όπως βλέπουμε υπονοείται εμμέσως πλην..σαφώς , πως τα κάλαντα λέγονταν αργά το απόγευμα μάλλον προς βραδάκι , βέβαια αυτά αφορούν στο προπολεμικό Λιδορίκι , όμως είναι μια περίπτωση που απαντιέται σε πολλά μέρη της Πατρίδας μας .
Τα παιδιά , μπορεί όλη τη μέρα να σεργιανούσαν λέγοντας κάλαντα ή παίζοντας στις Λάκκες ή στο Γυμνάσιο , το βράδυ όμως παραφύλαγαν να ακούσουν και να δουν τους καλικαντζάρους που κατούραγαν και έσβηναν τη φωτιά .
Όσοι απ’ τους συμμαθητές και φίλους μου είχαν παππούδες και γιαγιάδες , τέτοιες βραδιές , χόρταιναν να ακούνε ιστορίες και ..παραμύθια και βέβαια τη άλλη μέρα μας τα λέγανε , κάτι που προσωπικά με ..πόναγε , με ..πίκραινε , γιατί δυστυχώς δεν γνώρισα ούτε παππού ούτε γιαγιά , μεγάλη ατυχία…
Μέσα όμως στα..έθιμα των γιορτάδων ήταν και το περίφημο “ Στριφτό “, τι είναι το ..στριφτό ; Διαβαστε ..
“ ΤΟ…ΣΤΡΙΦΤΟ..”
ΕΝΑ..ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΙΑΤΙΚΟ ΛΙΔΟΡΙΚΙΩΤΙΚΟ ΕΘΙΜΟ ..ΕΤΗΣΙΑΣ..ΔΙΑΡΚΕΙΑΣ..!!!
Δεν γνωρίζω φίλοι μου , πότε ακριβώς μπήκε αυτό το..αγνό γιορτινό ..σπορ στη Λιδορικιώτικη ζωή , πάντως , παιδί ακόμα , στη δεκαετία του 50 , το θυμάμαι σε..πλήρη..άνθιση .
Τι όμως ήταν το στριφτό ; ένα απλό..τζογαδόρικο παιχνίδι , που μπορούσε να παιχτεί οπουδήποτε , τα απαραίτητα..σύνεργα ήταν μόνο δύo κέρματα , κάπως μεγάλου μεγέθους , " στριφτάρες " τα λέγαμε , και φυσικά..πελάτες , παίχτες . Πως παιζόταν ; απλά, πολύ απλά , όπως ξέρουμε όλοι τα κέρματα έχουν δύo όψεις , απ' τη μια , συνήθως ένα πρόσωπο , και το λέγαμε " κορώνα " , κι' απ' την άλλη μια οποιαδήποτε παράσταση και γράμματα , τα " γράμματα " , ένας απ' τους παίχτες έκανε τη " μάνα " και οι υπόλοιποι πόνταραν , όποιο ποσό μπορούσαν , υπήρχε όμως , συνήθως , κάποιο όριο , στο ποντάρισμα , για να υπάρχει κάποιος έλεγχος , και τα χρήματα τα κρατούσε κάποιος κοινής εμπιστοσύνης , μάνας και παιχτών .
Η μάνα λοιπόν , αφού τέλειωνε το ποντάρισμα , έστριβε τα νομίσματα , πετώντας τα ψηλά , κατά τέτοιο τρόπο ώστε και στην άνοδο , αλλά και την κάθοδο , να περιστρέφονται , όπως ακριβώς και όταν στρίβουμε ένα νόμισμα στο..κορώνα η γράμματα , όταν λοιπόν κι' οι δυο στριφτάρες είχαν κεφάλι , κορώνες δηλαδή , κέρδιζε η μάνα , κι' όταν έρχονταν γράμματα , κέρδιζαν οι παίχτες , όταν ερχόταν ένα κι' ένα , η μάνα επαναλάμβανε το στρίψιμο , μέχρι να ‘ρθει ή κορώνα ή γράμματα .
Κατά το στρίψιμο , και πριν πέσουν οι στριφτάρες στο χώμα , μπορούσε , για διάφορους λόγους , να ακυρωθεί το στρίψιμο είτε απ' τη μάνα , είτε απ' τους παίχτες , κι' έφτανε γι'αυτό να φωνάξουν : “ κομμένη “ , κι' η ριξιά , θεωρούνταν άκυρη , βέβαια πολλές φορές , η επανάληψη του : “ κομμένη “ , δημιουργούσε μικροπροβλήματα και..μικροκαυγάδες , αλλά ήταν μια διαδικασία , κοινά αποδεκτή .
Θα πρέπει , βέβαια , εδώ να τονίσουμε , πως γύρω-γύρω απ' τη μάνα , που έστριβε , οι..παίχτες-πελάτες , είχαν κάνει ένα κύκλο και...αδημονώντας να δουν την..έκβαση του αγώνα φώναζαν πολλά και..διάφορα , που μερικά δεν ..λέγονται , αλλά αυτό που επικρατούσε ήταν , φυσικά , το..Γ Ρ Α Μ Μ Α Τ Α Α Α Α , γιατί αυτό τους..βόλευε...
Όταν λοιπόν έρχονταν κορώνες , η μάνα έπαιρνε όλα τα συγκεντρωμένα λεφτά , κάτι που βέβαια δεν άρεσε στο..κοινό , ενώ όταν έρχονταν γράμματα , ο κάθε παίχτης έπαιρνε το διπλάσιο ποσό απ' αυτό που είχε ποντάρει , και γινόταν σωστό...πανηγύρι , γρήγορο , απλό και...αποδοτικό παιχνίδι λοιπόν το στριφτό , και κυρίως προσιτό σε όλους , μια και μπορούσαν τα παιδιά να ποντάρουν και μικροποσά , που σημειωτέον , τις μέρες εκείνες , Χριστουγέννων και Πρωτοχρονιάς , διέθεταν..κάποιο..χαρτζιλίκι , λόγω καλάντων , χαρτζιλίκι , που με το στριφτό , συνήθως , εξανεμιζόταν..γρήγορα .
Το παιχνίδι γινόταν σε..απόμερα σημεία , σε μέρη που δεν φαίνονταν απ' το δρόμο , κυρίως στο γυμναστήριο του Γυμνασίου , αλλά και στις Λάκκες , και τον Ψαλά , βέβαια παρόμοιες..εκδηλώσεις είχαμε και στις γειτονιές , Γυφτομαχαλά , Βαρούσι , αλλά το..χοντρό , το δυνατό παιχνίδι , γινόταν στο Γυμνάσιο , και μη φαντασθείτε , πως στο ...άθλημα επιδίδονταν μόνο πιτσιρικάδες , όοχι βέβαια , υπήρχαν και..παιδικά..τμήματα , και..μεγάλων , αλλά και...μεικτά , μικρών και μεγάλων .
Βέβαια αυτό το παιχνίδι που ξεκίνησε σαν ένα παιχνίδι για το..καλό , που λέμε , και παιζόταν τις γιορτές , στην αρχή τουλάχιστον με..διασκεδαστική διάθεση , εξελίχθηκε , κυριολεκτικά , σε...μάστιγα , που διαρκούσε μάλιστα όλο , σχεδόν , το χρόνο , με όχι και τόσο ευχάριστα αποτελέσματα , για να μην πω τραγικά , μερικές φορές .
Κι' επειδή οι διαστάσεις που πήρε , με τον καιρό , ήταν ..ανεξέλεγκτες , όπως , φυσικά , και τα..αποτελέσματα , οι τζογαδόροι και φανατικοί οπαδοί του στριφτού , όταν το πράγμα είχε πια παραγίνει και άρχισαν οι ενοχλήσεις , είτε απ' τις οικογένειές τους , είτε απ' την Αστυνομία , έλυσαν το ..πρόβλημά τους με την μεταφορά του..αγώνα εκτός ..έδρας , σε ερημικά μέρη εκτός Λιδορικίου , η σε άλλα χωριά , που δεν θα είχαν και την..παρενόχληση της Αστυνομίας .
Κάποια περίοδο μάλιστα , θυμάμαι , το πρόβλημα είχε γίνει , πια , κοινωνική..μάστιγα και η..Αστυνομική..επιτήρηση..έντονη , οι παθιασμένοι..παίχτες , λοιπόν , πήγαιναν να παίξουν έξω απ' το..Γαλαξίδι , σε ένα ερημοκλήσι , όπου και γινόταν πραγματική...σφαγή , μέχρι βέβαια που μαθεύτηκε το..στέκι , και πάρθηκαν τα κατάλληλα μέτρα , προς ..σωτηρίαν πολλών..Λιδορικιωτών οικογενειαρχών....
Με τα χρόνια , ατόνησε το..δραχμοφάγο αυτό..έθιμο , προς μεγάλην ανακούφισιν των..πασχουσών..οικογενειών , που ήταν..αρκετές , πολλοί , απ' τους...φανατικούς , έφυγαν απ' το χωριό , και άλλοι έφυγαν απ' τη ζωή , ας είναι αναπαυμένοι , τώρα δεν ξέρω αν εξακολουθεί να υπάρχει το..έθιμο αυτό , κι' αν υπάρχει πόσο..χρόνο διαρκεί , πάντως για πολλά-πολλά χρόνια ήταν αναπόσπαστο ..κομμάτι της....Λιδορικιώτικης ζωής . Βέβαια αυτό δεν σημαίνει πως..εξέλιπεν..ολοσχερώς ο..τζόγος , αλλοίμονο , απλώς υπάρχει με άλλα...ονόματα , Θανάσης..Βαγγέλης ή....δεν ξέρω πως.....και παίζεται και με την άδεια της...Αστυνομίας , όπως λέμε....σε στεγασμένους...χώρους ....
Μια και μπήκαμε όμως στο χώρο του τζόγου , να θυμίσουμε πως εκτός απ’ το στριφτό τις “ άγιες μέρες των γιορτάδων “ οι χωριανοί μας , όχι όλοι βέβαια , επιδίδονταν και σε άλλα ευγενή..αθλήματα , τριάντα ένα , σβούρα , τράπουλα και κάποιες φορές , τον “ τούρτουλα “ όταν τύχαινε τέτοιες μέρες να είναι στο χωριό μας .
Διαβάστε παρακάτω , μία περικοπή από παλιότερο σχετικό δημοσίευμα έτσι για να..ενημερωθείτε σωστά περί..” τούρτουλα “ …
…. “ Τα τελευταία χρόνια , της όμορφης εποχής , έκανε , θυμάμαι , την εμφάνισή του κι ο...Τούρτουλας , τι ήταν ο Τούρτουλας ; μα φυσικά...ρουλέτα , ναι μια..περίεργη , ιδιοκατασκευή , με ένα εξ' ίσου...περίεργο τύπο , που την είχε , ένας Πειραιώτης , έτσι έλεγε , μάγκας , με την περίεργη τραγιάσκα του , το καλοπεριποιημένο μουστακάκι του , καλογυαλισμένο , στενό , παπούτσι , με μυτερό και λίγο ψηλό τακουνάκι , λαδωμένο μαλλί και φυσικά κουστουμάκι , στη...μέγκλα , έστηνε τον...Τούρτουλα , μπροστά στην ταβέρνα του Κώστα Αναγνωστόπουλου ( Κοτίνου ) εκεί που είναι τώρα το Φαρμακείο του Λάζαρου , κι' άρχιζε το...πανηγύρι , μαζευόταν η μαρίδα , αλλά και οι..μεγαλύτεροι φανατικοί του τζόγου , και άρχιζε το παιχνίδι .
Ο τούρτουλας λοιπόν , ήταν ένα μακρόστενο τραπέζι , που στην κορυφή του είχε ένα κουτί , θα μπορούσαμε να πούμε , απ' όπου κυλούσε ένα περίεργο μεγάλο ζάρι που είχε επάνω νούμερα , ο... γκρουπιέρης άφηνε τον τούρτουλα να πέσει με φόρα φωνάζοντας : έπεσε ο τούρτουλααας ..., το ζάρι κυλούσε πάνω στο τραπέζι που είχε γραμμένα διάφορα νούμερα , κάτι σαν ρουλέτα , μόνο που δεν ήταν στρογγυλή αλλά μακρόστενη , παραλληλόγραμμη , οι παίχτες είχαν ποντάρει πάνω στα νούμερα του τραπεζιού κι' όπου σταματούσε το ζάρι αυτό το νούμερο κέρδιζε , και φυσικά χαμένοι ήταν πάντα οι παίχτες .
Τούρτουλα όμως , είχε φτιάξει και ο σχωρεμένος ο Βαγγέλας , που είχε την ταβέρνα στο ισόγειο του Αντριτσαίϊκου στη Βαθειά , και μ’αυτόν “ ψυχαγωγούσε “ μικρούς και μεγάλους τζογαδόρους , κυρίως στα πανηγύρια , αλλά και στο χωριό μας που και που . Τον φόρτωνε στο αμάξι του και γύρναγε όλα σχεδόν τα πανηγύρια της περιοχής και όχι μόνον..
Κάπως έτσι λοιπόν ήταν τα Λιδορικιώτικα Χριστούγεννα προπολεμικά και μεταπολεμικά .
Καλό σας βράδυ ΚΑΛΕΣ ΓΙΟΡΤΕΣ….Κ.Κ.-
