H ΔΩΡΙΔΑ ΣΤΟ 1851 - ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ

Μιά σύντομη περιγραφή των πρώτων μεταπελευτερωτικών χρόνων , τότε που όλοι οι Έλληνες προσπαθούσαν να φτιάξουν το νεογέννητο Ελληνικό Κράτος .
Ή περιγραφή μας αυτή είναι βασισμένη στο βιβλίο < Στη Φωκίδα του 1851 > του αξέχαστου Λιδορικιώτη συγγραφέα Γιώργου Ε. Καψάλη , που κυκλοφόρησε το 1974 , και έχει σαν σκοπό της να δώσει μιά πλήρη εικόνα της κατάστασης που επικρατούσε τότε στην Επαρχία μας , βοηθώντας ενδεχομένως νεότερους Δωριείς που θα θελήσουν , ίσως , να προχωρήσουν πιό πέρα την έρευνα αυτή .


Μ Ε Ρ Ο Σ Π Ρ Ω Τ Ο
ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΗ ΔΙΑΙΡΕΣΗ - ΕΞΕΛΙΞΗ

Η Φωκίδα έχει δύο επαρχίες , την Παρνασσίδα , με πρωτεύουσα τα Σάλωνα και τη Δωρίδα , με πρωτεύουσα το Λοιδωρίκι , τα διαμερίσματα αυτά δημιουργήθηκαν αμέσως μετά την απελευθέρωση και επισημοποιήθηκαν με Βασιλικό διάταγμα τον Απρίλη του 1833 .
Η Παρνασσίδα περιλάμβανε τις – ως τότε – επαρχίες Σαλώνων και Γαλαξειδίου – που υπολογίζεται πως προπολεμικά , είχαν 72.960 στρέμματα αξιοποιήσιμης γης , από τα οποία τα 16.600 βρίσκονταν σε Τούρκικα χέρια – η δε Δωρίδα από τις επαρχίες Λοιδωρικίου ( στρεμ. 82.000 – 10.000 Τούρκικα ) και Μαλανδρίνου ( στρεμ. 39.000 – 6.000 Τούρκικα ) .
Η Παρνασσίδα και η Δωρίδα – με Λοκρίδα και τη Φθιώτιδα – μπήκαν στο Νομό Φωκιδολοκρίδας , που είχε πρωτεύουσα τα Σάλωνα . Στις θέσεις – κλειδιά της Νομαρχίας τοποθετήθηκαν οι : Ίωάννης Αμβροσιάδης , Νομάρχης , Πέτρος Καψάλης , ‘Επαρχος Δωρίδας , Δρόσος Μανσόλας , Δ/ντής της Νομαρχίας και Δημήτριος Βυζάντιος , Γραμματέας της .
Την ίδια χρονιά – 20/11/1833 – ιδρύθηκε η Επισκοπή Φωκίδας και την επόμενη -16/10/1834 – το Πρωτιδικείο Φωκιδολοκρίδας , και τα δύο με έδρα την Άμφισσα .
Άξίζει να σημειώσουμε εδώ τα επαγγέλματα των κατοίκων της Φωκίδας όπως τα αναφέρει - σε έκθεσή της προς τις συμμαχικές Αυλές – η Κυβέρνηση το 1828 .
Σάλωνα = Γεωργοί , Τεχνίτες .
Λοιδωρίκι , Μαλανδρίνο , Κράβαρι = Ποιμένες , Ίερείς , Ψωμοζήται , Γεωργοί ,
θλιβερή η πραγματικότητα , αφού ως ψωμοζήτες χαρακτηρίζονταν οι διακονιαραίοι που ζητιάνευαν το ψωμί , πιστεύουμε όμως ότι η ιδιότητα αυτή αναφέρεται μάλλον στους Κραβαρίτες , που την είχαν κάνει επάγγελμα γιά πολλά - πολλά χρόνια μετά .
Στις 20/6/1836 , ο Νομός άλλαξε σχήμα – όπως όλοι – και χωρίστηκε στις Διοικήσεις Φωκίδας και Φθιώτιδας και στην Υποδιοίκηση Δωρίδας .
Πρωτεύουσες έμειναν οι ίδιες ( Σάλωνα – Λοιδωρίκι ) και στη Φθιώτιδα ορίστηκε η Λαμία ( Ζητούνι ) .
Η νέα Διοικητική αναδιάρθρωση του Κράτους είχε σαν κύριο σκοπό την καλύτερη εποπτεία και αστυνόμευση , την σκλήρυνση δηλαδή του καθεστώτος που αντιμετώπιζε πολλά προβλήματα με κύριο την αυξανόμενη δυσαρέσκεια των πολεμιστών του 21’, που δεν ανταμείφτηκαν για την προσφορά τους και έκαναν συχνά-πυκνά ανταρσίες .
Πράγματι , οι ανταρσίες ήταν πληγή και βάσανο που τραβούσε πολύ πίσω , απ’ το 1830 κι’ εδώ , αυτά έχουμε ομολογούν οι σύγχρονοι , μόλις ανασάνουμε , κάποιος σηκώνει τα όπλα και ‘ρχόμαστε πάλι στο βόηθα Παναγιά .
Το 1834 , αναταράχτηκε η Ανατολικά Ρούμελη κι’ η Κυβέρνηση με το Διάταγμα 19 της 31ης Μαρτίου περί προκηρύξεως της στρατιωτικής δίκης εις τας επαρχίας Δωρίδος και Φθιώτιδος όριζε :
Άρθρον 1 .
Εις τας επαρχίας Δωρίδος και Φθιώτιδος , θέλει προκηρυχθεί , άνευ αναβολής , και τεθεί εις ενέργειαν η στρατιωτική δίκη.Αύτη θέλει δικάζει όλους τους εις τα ειρημένας επαρχίας γενομένους φόνους , ληστείας και εμπρησμούς , κατά τα ταχθέντα εις τον 5 απο 17 Σεπτεμβρίου νόμον .
Άρθρον 2 .
Διορίζομεν δε.
1 . Πρόεδρον μεν του στρατιωτικού δικαστηρίου τον Ταγματάρχην , Κύριον Πιέτι του Σαμπέλλη .
2 . Δικαστάς δε , εις το αυτό δικαστήριον ,
α ) Τον Κύριον Δημήτριον Σκορδίλην , δικαστήν παρά τω εν Χαλκίδι δικαστηρίω .
β ) Τον Κύριον Βασίλειον Θεογέννην , δικαστήν παρά τω αυτώ δικαστηρίω .
γ ) Τον λοχαγόν του Πρώτου της γραμμής πεζικού Τάγματος , Κύριον Γεώργιον Καρατζάν .
δ ) Τον ανθυπολοχαγόν του Έκτου πεζικού Τάγματος , Κύριον Σπυρίδωνα Γενίσσερλην
3 . Εισαγγελέα – παρ’ αυτώ – τον εν Χαλκίδι Επίτροπον της Επικρατείας Κύριον Ράλλην
4 . Γραμματέα , τον γραμματέα του εν Χαλκίδι δικαστηρίου , Κύριον Ίσχόμαχον .
Όλα τα ειρημένα ταύτα μέλη του δικαστηρίου θέλουν απέλθη άνευ αναβολής εις Νέας Πάτρας ( Υπάτη ) , όπου θέλει συστηθή το δικαστήριον , διά ν’ αρχίσουν τας εργασίας των .
Άρθρον 3 .
Τα προς υποστήριξιν του δικαστηρίου απαιτούμενα αποσπάσματα στρατιωτικών και χωροφυλάκων θέλουν λάβει τας ανηκούσας οδηγίας και σταλή , καλούσης της χρείας , εις Ν.Πάτρας .
Άρθρον 4 .
Εάν τα εν τω άρθρω 1 αναφερόμενα κακουργήματα αναφανώσιν εις άλλας επαρχίας του Νομού Φωκίδος και Λοκρίδος , θέλει μας γνωστοποιηθή τούτο άνευ αναβολής ώστε να επεκταθή η στρατιωτική δίκη εις αυτάς .
Άρθρον 5 .
‘Η επί των Εσωτερικών και η επί των Στρατιωτικών Γραμματεία , θέλουν λάβει άνευ αναβολής τα ανήκοντα και με τους υφιστώντας νόμους συνάδοντα μέτρα , προς αποκατάστασιν της ταραχθείσης ασφαλείας και προς σύλληψιν των κακούργων .
Άρθρον 6 .
Είς τας ημετέρας επί της Δικαιοσύνης , των Εσωτερικών και των Στρατιωτικών Γραμματείας ανατίθεται....κλπ . κλπ .
Τα στρατοδικεία κι’ οι έκτακτες εξουσίες , μονάχα κουκούλωσαν τη φωτιά , δεν έφεραν όμως τα ποθητά αποτελέσματα , το κακό σιγόκαιγε κάτω απ’ τη στάχτη των καθημερινών Κυβερνητικών βεβαιώσεων γιά ησυχία , τάξη και ασφάλεια και φτάσαμε στο 36’ που ο Βασιλιάς , δοκιμάζοντας άλλους τρόπους επιβολής , απηύθυνε διάγγελμα – στις 18 Φεβρουαρίου - < Προς τους κατοίκους της Στερεάς Ελλάδος > , μήπως και τους ...ρίξει στο φιλότιμο : < Κάτοικοι της Στερεάς Ελλάδος . Όλίγοι τινές εγκληματίαι , επικεφαλής μικράς συμμορίας εξηπατημένων , ηθέλησαν να συνταράξουν την ησυχίαν , παγιωθείσαν και συντηρηθείσαν μεταξύ υμών διά των προσπαθειών της Κυβερνήσεως και διά της αγάπης υμών , προς την τάξιν , αφ’ ης στιγμής επάτησα της Ελλάδος το έδαφος .κλπ . κλπ. >
Το διάγγελμα τ’ ακολούθησε και...< μεγαλόψυχη > χειρονομία , αμνηστεία που δόθηκε σ’όλους < ...τους οπουδήποτε του Βασιλείου εξοκείλαντας εις τοιαύτας κακουργίας ( αποστασίες και ληστρικά κινήματα ) και μεταβληθέντας > , εκτός των Δήμου Τσέλιου , Ν.Ζέρβα , Καινούριου , Γ.Πεσλή , Σωτήρη Στράτου , Καλαμάτα , Κρατάσιου , Γ. Γουμχούμα , Χοντρογιανναίων και άλλων , απ’ τους οποίους άλλοι συχωρέθηκαν με τον καιρό , κι’ άλλοι βαστάνε ακόμα , με τις ομάδες τους , πλαγιές και κορφοβούνια και – παρά τους διωγμούς - < κάθονται και τρων και πίνουν και την Άρτα φοβερίζουν > που λέει και το τραγούδι .
Επακολούθησαν διοικητικές ανακατατάξεις , η Υποδιοίκηση Δωρίδας καταργήθηκε από τις 8/6/38 και στην προσπάθεια ευρύτερης αλλαγής της Διοικητικής διαίρεσης ο Νόμος ΚΕ’/ 5.12.45 ακύρωσε το διάταγμα του 1836 – με τις Διοικήσεις και Υποδιοικήσεις – και η Επικράτεια ξαναμοιράστηκε σε Νομούς – δέκα , με σαράντα εννιά Επαρχίες – όπως είναι αυτή τη στιγμή .
Τώρα πλέον , η περιοχή υπάγεται στο Νομό Φθιωτιδοφωκίδας .Τα Σάλωνα έχασαν τα πρωτεία κι’ η έδρα του Νομάρχη μεταφέρθηκε στη Λαμία ( Ζητούνι ) .Οι Έπαρχοι έμειναν όπως παλιά : Στην Άμφισσα ( της Παρνασσίδας ) , στο Λοιδωρίκι ( της Δωρίδας ) και στην Αταλάντη ( της Λοκρίδας ) , ο μέχρι τότε Νομάρχης κ.Σ.Θεοχαρόπουλος αντικαταστάθηκε απο τον κ.Γ.Οικονομίδη .
Η Δωρίδα , φτωχιά και παραμερισμένη μπήκε απ’ την αρχή στον ίδιο Νομό με την Παρνασσίδα , όπως είναι και σήμερα , ο πρώτος χωρισμός της έγινε σ’ έντεκα Δήμους - Αιγιτίου , Υαίας , Κόρακος , Κροκυλείου , Βωμέας , Οφιανίας , Ποτιδανείας , Οινεώνος , Τολοφώνος , Ολισώνος και Οιάνθης .
Με το διάταγμα της 30/10/1836 < περί οργανισμού των δήμων της Υποδιοικήσεως Δωρί- δος > , οι έντεκα έγιναν τέσσερις ,όλοι δεύτερης τάξεως .
Οι καινούργιοι – με τα χωριά τους – ήταν :
ΑΙΓΙΤΙΟΥ .
Με το Λοιδωρίκι πρωτεύουσα , τη Γρανίτσα , το Απάνω Κλήμα , το Λούτσοβο , την Απάνω Μουσουνίτσα , την Κάτω Μουσουνίτσα ,τη Συκιά , τον Κονιάκο , τι Τριβίδι , τη Σκαλούλα , τις Καρούτες , τη Στρούζα , το Σεβεδίκο , τον Άβορο και το Λευκαδίτι .
Αποτελέστηκε δηλαδή απ’ τους παλιούς Αιγιτίου , Υαίας και Κόρακος .
Δήμαρχος ο Δ.Καρανδρέας .
ΚΡΟΚΥΛΕΙΟΥ .
Με την Πενταγιού πρωτεύουσα , την Αγλαβίστα , τα Δρεστενά , το Παλιοκάτουνο , το Αβορίτι , το Βλαχοβούνι , την Κερασιά , το Κουπάκι , το Ζοργιάνο , το Αλποχώρι , την Ιτιά , την Αρτοτίνα , το Νούτσουμπρο , το Κριάτσι , το Σουρούστι , την Κοστάριτσα , τη Βοστινίτσα και το διαλυμένο , πιά , μοναστήρι του Προδρόμου .
Αποτελέστηκε από τους Κροκυλείου , Βωμέας και Οφια;νίας .
Δήμαρχος ο Κ.Κουτσόπουλος .
ΠΟΤΙΔΑΝΕΙΑΣ .
Με το Πάνω Παλιοξάρι πρωτεύουσα , το Κάτω Παλιοξάρι , τη Στύλια , την Περιθιώτισσα , το Λυκοχώρι , τον Παλιόμυλο , τον Κάμπο , τους Γκουμαίους , το Κάτω Κλήμα , την Καρυά , τον Άγιο Νικόλα , το Βλαχοκάτουνο , το Ομερεφέντη , τον Άμπλα , τον Απάνω και Κάτω Λόγγο , τη Μανάγουλη , το Χασάναγα , τα Μαλάματα , τα Καρούτια , τη Σεργούλα , το Παλιοχώρι , το Μοναστήρι της Βαρνάκοβας με καλογέρους και το Μετόχι Μαγούλι .
Αποτελέστηκε από τους Ποτιδανείας και Οινεώνος .
Δήμαρχος ο Γ.Κονδύλης .
ΤΟΛΟΦΩΝΟΣ .
Με τη Βιτρινίτσα πρωτεύουσα , την Κίσελη , τη Βίδαβη , τα Μαραζιά , την Ξυλογαιδάρα , το Βελενίκο , τη Μάκρυση , το Μαλανδρίνο , την Πλέσια ,τη Σώταινα , τη Βραίλα και τη Μηλιά .
Αποτελέστηκε από τους Τολοφώνος , Ολισώνος και Οιάνθης .

Εν τω μεταξύ οι Μουσουνίτσες μεταφέρθηκαν απ’ το Δήμο Αιγιτίου στο Δήμο Κυτινίων της Παρνασσίδας και μετά από μικροαλλαγές που έγιναν ανάμεσα στους Δήμους της Επαρχίας έχουμε :
Α Ι Γ Ι Τ Ι Ο Υ .
Με το Λοιδωρίκι πρωτεύουσα , το Λευκαδίτι , τη Συκιά , τον Κονιάκο , το Τριβίδι , το Απάνω Κλήμα , τη Γρανίτσα , το Λούτσοβο , τον Άβορο , το Σεβεδίκο , τη Στρούζα , τη Βραίλα , το Μαλαντρίνο , τη Σκαλούλα και τις Καρούτες .
Κ Ρ Ο Κ Υ Λ Ε Ι Ο Υ .
Με την Πενταγιού πρωτεύουσα ,τα Δρεστενά , τη Βοστινίτσα , την Κοστάριτσα , την Αρτοτίνα , το Νούτσουμπρο , το Κριάτσι , το Σουρούστι , το Βλαχοβούνι , την Κερασιά , το Αλποχώρι , το Ζοργιάνο , το Κουπάκι , την Ιτιά , το Παλιοκάτουνο , το Αβορίτι και την Αγλαβίστα .
Π Ο Τ Ι Δ Α Ν Ε Ι Α Σ .
Με το Απάνω Παλιοξάρι πρωτεύουσα , το Κάτω Παλιοξάρι , το Λυκοχώρι , τους Γκουμαίους , την Καρδάρα ,την Καρυά , το Βλαχοκάτουνο , το Ομερεφέντη , το Λόγγο , τη Μανάγουλη , το Χασάναγα , τα Μαλάματα , την Πηλάλα , το Κάτω Κλήμα , τον Κάμπο , τον Παλιόμυλο , τα Καρούτια , τη Σεργούλα , το Παλιοχώρι , τη Στύλια , την Περιθιώτισσα , τα Ζαμπιά και το Μοναστήρι της Βαρνάκοβας .
Τ Ο Λ Ο Φ Ω Ν Ο Σ .
Με τη Βιτρινίτσα πρωτεύουσα , την Ξυλογαιδάρα , το Βελενίκο , τα Μαραζιά , τη Μάκρυση , τη Μηλιά , τη Σώταινα , την Πλέσια , τη Βίδαβη και την Κίσελη .

Ο πληθυσμός της Επαρχίας ήταν τα τελευταία χρόνια : 1845 κάτοικοι 14.855 , 1846 κάτοικοι 15.090 , 1847 κάτοικοι 15.264 .
Το 1849 και 1850 , κατά Δήμους είχε :
1849 1850
Αιγιτίου 3.988 4.018
Τολοφωνος 2.323 2.290
Κροκυλείου 5.500 5.470
Ποτιδανείας 4.096 4.133
ΣΥΝΟΛΟ 15.907 15.911

Το 1847 , βγήκαν επαρχιακοί σύμβουλοι οι παρακάτω :
Απ’ το Δήμο Αιγιτίου , οι Καραδήμας Νίκος , Καρανδρέας Δήμος , Καραχάλιος Θανάσης και Τσαγκουρνός Γιάννης .
Απ το Δήμο Κροκυλείου , οι Κασβίκης Γιάννης , Κοντώσης Αναγνώστης , Κότταρης Αντρίτσος και Χάρης Παναγιώτης .
Απ’ το Δήμο Τολοφώνος , οι Καρανδρέας Δημήτρης , Πλεσοτογιάννης Γιάννης , Σταματόπουλος Γιάννης του Α . και Τσέλλος Νίκος .
Απ’ το Δήμο Ποτιδανείας , οι Κεφάλας Γιάννης , Πανιάς Θανάσης και Χολέβας Γιώργος .
Η Δωρίδα στον αγώνα πρόσφερε πολλά , και σ’ ανθρώπους , σε παληκάρια αλλά και σε τρόφιμα – απ’ το υστέρημα της – και σε ζωντανά , μιά απόφαση του Αρείου Πάγου , που σώθηκε , μας δίνει μιά εικόνα .
Αναφέρει : < Κατάλογος των διωρισθέντων σφακτών εν εκάστει επαρχία .
Λοιδωρίκι 2.000
Μαλανδρίνο 1.000
Σάλωνα 3.000
Πατρατζίκι 1.500
Οι βλάχοι οπού ευρίσκονται
Εις Σάλωνα , Πατρατζίκι ,
Ζητούνι και Λοιδωρίκι οι
Μαμαλαίοι 1.500
Ζητούνι 500
Μενδενίτσα 500
Τουρκοχώρι 500
Ταλάντι 2.000
Λειβαδιά 4.000
Θήβα 2.000
Αθήνα 4.000
Ν.Εύριπος 2.000
24.500
Απεφασίσθησαν τα άνωθεν , εκτός αρνιών και κατζικιών .Προσέτι απεφασίσθη όστις ήθελε δώση αγελάδι , εννοείται δια δέκα σφαχτά .
Έχουν έτι εκάστη πόλις , έχει να δώση τυρί εις κάθε κεφάλι ζώου , ανα μία οκά .
Τα Σάλωνα έχουν να δώσουν ελιαίς οκάδες πέντε χιλιάδες ,διά λογαριασμόν του τυριού και χίλιες οκάδες μπαρούτι με το εύλογον μολύβι .
Β’ καταγραφή των αλόγων οπού έχουν να κουβαλούν τας τροφάς εις το στρατόπεδον .
Κάθε τρία άλογα , ‘ενας άνθρωπος .
Η Λειβαδιά με τα σακκιά τους 50
Σάλωνα 40
Ταλάντι 25
Τουρκοχώρι και Μενδενίτσα 25
Αθήνα 30
Θήβα 20
Μαλανδρίνο και Λοιδωρίκι 20
Ζητούνι 5
Πατρατζίκι 10
225
Ταύτα τα ανωτέρω , αποφασισθέντα παρά των παρευρεθέντων εφόρων και ο Άρειος Πάγος επεκύρωσε .
Τη 21 Ιουνίου 1822 . Έν Σαλώνοις .
Παπαιωάννης Οικονόμος – Δημήτριος ιερεύς Οικονόμος – Αναγνώστης Χριστοφόρου – Αναγνώστης Νικόλάου – Βασίλης Χατζάρας – Ηλίας Φούντας – Ηλίας Κόκκαλης –Αθα-νάσιος Οικονόμου – Στάθης Φαράντος – Αθανάσιος Τζούτζου .