Το Μάϊο του 1453, μετά από πολιορκία μερικών εβδομάδων η Κωνσταντινούπολη πέφτει στα χέρια των Οθωμανών Τούρκων. Η νίκη τους είχε μεγάλη σημασία, αφού πλέον εξασφαλιζόταν διάρκεια ζωής και ασφάλεια στην αυτοκρατορία που μόλις είχαν δημιουργήσει. Αντίθετα, για τους Έλληνες η κατάκτηση της Βασιλεύουσας σήμανε το τέλος του βυζαντινού πολιτισμού, η οποία συνοδεύτηκε από την ομαδική αποχώρηση των λογίων και την εγκατάσταση τους στη Δύση.
Το μεγάλο αυτό γεγονός της Αλώσεως εξιστορείται από τέσσερις ιστορικούς, οι οποίοι ζουν την ίδια με την Άλωση εποχή.
ΔΟΥΚΑΣ
ο Δούκας (περ. 1400 – 1470) του οποίου δεν γνωρίζουμε ούτε το μικρό του όνομα ούτε τον τόπο γέννησής του.( Το επώνυμο του , Δούκας , εικάζεται από την πληροφορία του ίδιου ότι ήταν εγγονός του βυζαντινού αξιωματούχου Μιχαήλ Δούκα. Πιθανολογείται επίσης ότι γεννήθηκε στη Λέσβο ή στη Φώκαια γύρω στο 1400 επειδή το 1421 ήταν ήδη γραμματέας και σύμβουλός του Γενουάτη ) Το 1421 ο Δούκας υπηρετεί ως γραμματέας και συντάκτης των επίσημων εγγράφων του γενουάτη ηγεμόνα της Φώκαιας, του Giovani Adorno και λίγο αργότερα τον συναντούμε να υπηρετεί με την ίδια ιδιότητα τη γενουάτικη οικογένεια των Γατελούζων Από την ιδιότητα του αυτή φαίνεται ότι ο Δούκας πρέπει να ήταν πολύ μορφωμένος και γλωσσομαθής. Έπειτα υπηρέτησε τους επίσης Γενουάτες, Γατελούζους της Λέσβου, πρώτα το Δορινό και στη συνέχεια το διάδοχό του Δομένικο ως πρεσβευτής του οποίου ανέλαβε διάφορες αποστολές προς τον Τούρκο σουλτάνο Μωάμεθ Β', τον οποίο επισκέφθηκε το 1456 Μετά την ανάρρηση στο θρόνο του σουλτάνου - του .Μωάμεθ του Β΄, ο Δούκας αναλαμβάνει να προσκομίζει στην Αδριανούπολη, έδρα του σουλτάνου, το φόρο υποτέλειας της Λέσβου. Στη Λέσβο, κατά πάσα πιθανότητα, ο Δούκας πληροφορήθηκε και τα δραματικά γεγονότα της Αλώσεως.
Η παρουσίαση των γεγονότων με ενάργεια και παραστατικότητα δίνουν την εντύπωση όχι μόνο ενός αξιόλογου ιστορικού, αλλά και ενός ανθρώπου που ζει τις συγκλονιστικές για το έθνος στιγμές. Το έργο του Βυζαντίου Άλωσις περιλαμβάνει μια σύντομη επισκόπηση της ιστορίας από κτίσεως
κόσμου (5508 π. Χ.) μέχρι την πρώτη άλωση της Πόλης από τους Λατίνους (1204). Ιδιαίτερη έμφαση δίνει στην εποχή από το Μανουήλ Β΄ Παλαιολόγου (1391 – 1425)
ως την πολιορκία της Μυτιλήνης (1462). Στο έργο του θρηνεί την Πόλη. «Ο θρήνοτου είναι από τα ωραιότερα δείγματα ιστοριογραφικού ύφους» 34, τον οποίο μάλιστα ο ιστορικός φροντίζει να διανθίσει με τους θρήνους του Ιερεμία για την άλωση τη ς Ιερουσαλήμ. Ούτε όμως ο χρόνος θανάτου του Δούκα είναι γνωστός αλλά πιθανολογείται ότι πέθανε ή σκοτώθηκε γύρω στο 1470, καθώς η Ιστορία του τελειώνει απότομα (στο μέσο μιας φράσης) και ενώ αφηγείται τα γεγονότα του 1462. Έντονο υπ άρχει και το προσωπικό βίωμα , αφού ο ίδιος δεν υπήρξε απλώς συλλέκτης πληροφοριών, αλλά «Έλλην ιστορικός προβάλλων δια του έργου του την ελληνοχριστιανική του συνείδησιν», όπως χαρακτηριστικά θα γράψει γι ’ αυτόν ο Ν. Τωμαδάκης. Ως πηγές χρησιμοποίησε έργα προγενέστερων συγγραφέων, όπως του Νικήτα Χωνιάτη και του Ιωάννη Αναγνώστη αλλά και ιταλικά και τουρκικά κείμενα η δε γλαφυρή του γλώσσα ήταν ένα κράμα αρχαΐζουσας και δημώδους. Η Ιστορία χαρακτηρίζεται από αμεροληψία και πιστότητα στα γεγονότα αν και ο Δούκας υποστήριζε τους ενωτικούς, ίσως επειδή πίστευε ότι μόνο έτσι υπήρχε πιθανότητα να σωθεί η Κωνσταντινούπολη καθώς και επειδή δεν μπορούσε να ανεχτεί τις ακρότητες στις οποίες πολλές φορές κατέφευγαν οι ανθενωτικοί. Για τον δε αρχηγό των ανθενωτικών Γεννάδιο Σχολάριο, τον μετέπειτα πατριάρχη, δε γράφει ούτε μια λέξη. Ο Δούκας δεν ήταν αυτόπτης μάρτυρας της Άλωσης (μάλλον τότε βρισκόταν στην Λέσβο), όπως ο Γεώργιος Φραντζής, παρόλ' αυτά όμως η περιγραφή της είναι ιδιαίτερα παραστατική.
Η Ιστορία σώζεται σε χειρόγραφο κώδικα της Παρισινής Βιβλιοθήκης από το 15ο έως το 16 αιώνα και σε μια ιταλική μετάφραση του 15ου αιώνα και μια ελληνική μεταγλώττιση από κώδικα του 18ου αιώνα
ΜΙΧΑΗΛ ΚΡΙΤΟΒΟΥΛΟΣ Ο ΙΜΒΡΙΟΣ
Μιχαήλ Κριτόβουλος ο Ιμβριος με το έργο του Ιστορίαι αναφέρεται και αυτός στα γεγονότα της Αλώσεως. Γεννήθηκε στην Ίμβρο (αρχές 155 αιώνα), αλλά τα εφηβικά του χρόνια τα πέρασε στην Κωνσταντινούπολη , όπου απέκτησε αξιόλογη για την εποχή του μόρφωση . Στην Ίμβρο επιστρέφει το 1456 ως ύπατος αρμοστής του νησιού (θέση στην οποία θα παραμείνει μέχρι το 1460) κατ’ εντολή του σουλτάνου ή του Δημητρίου Παλαιολόγου , ο οπ οίος ήταν φόρου υποτελής στον σουλτάνο . Το 1466 μετά την κατάκτηση του νησιού από τους Βενετούς θα φύγει για την Πόλη στην οποία και θα εγκατασταθεί. Τα στοιχεία που έχουμε από κει και πέρα για τη ζωή του είναι ελάχιστα. Ο Κριτόβουλος άρχισε να γράφει το έργο του αμέσως μετά την Άλωση , σίγουρα 6 πριν το καλοκαίρι του 1453. Το ολοκλήρωσε σε μια πρώτη φάση το φθινόπωρο του 1461. Σύντομα όμως το υπέβαλε σε επεξεργασία και, αφού του έδωσε την τελική του μορφή το φθινόπωρο του 1467 το αφιέρωσε στο σουλτάνο με μία αφιερωματική επιστολή. Κεντρικό θέμα είναι η οριστική καταστροφή της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας από τους Οθωμανούς Τούρκους και η μεταφορά της εξουσίας από το Βυζαντινό αυτοκράτορα στον Τούρκο σουλτάνο . Κυρίαρχη μορφή στο έργο του εί ναι ο Μωάμεθ ο Β΄ ο Πορθητής. Έτσι μας πληροφορεί πώς ο Μωάμεθ ο Β΄ ενδιαφέρθηκε προσωπικά για να αποκτήσει η Πόλη την παλιά της αίγλη και να μπορέσει να σταθεί ως πρωτεύουσα και της νέας αυτοκρατορίας, της Οθωμανικής, σε πολιτικό και οικονομικό επίπεδο (για το θέμα αυτό ο Κριτόβουλος είναι λεπτομερέστερη , σε σχέση με τους άλλους σύγχρονούς του ιστορικούς, πηγή ).
Το έργο το υ είναι γραμμένο σε αρχαιοπρεπές ύφος κατά μίμηση του Θουκυδίδη . Ακολουθώντας τους στόχους της Ιστορίας του Θουκυδίδη επιθυμεί να διασώσει στη μνήμη των ανθρώπων μεγάλα έργα και γεγονότα η μελέτη των οποίων θα ωφελήσει τις επόμενες γενιές. Πιστεύει στην ιδέα του Γένους και στην αξία της ελληνικής παιδείας. Αντιλαμβάνεται όμως και τη σημασία της συνεργασίας με τον κατακτητή προκειμένου να σωθεί το Γένος.
Η Φώκαια και η Λέσβος στις αρχές του 15ου αιών α ανήκαν στους Γατελούζους, οι οποί οι είχαν συγγενικούς δεσμούς με την οικογένεια των Παλαιολόγων.
ΙΕΕ, Θ΄, 393. Ν . Τωμαδάκης ,- Δούκας ο ιστορικός της αλώσεως εκ του ιδίου αυτού έργου , Αθηνά 54 (1950), 58. Έζησε σίγουρα την πανώλη του 1467, την οποία περιγράφει στο έργο του , ενώ πρέπει να ζούσε ακόμη το 1467/1468, αφού υπάρχει επιστολή του λογίο υ Γεωργίου Αμοιρούτζη προς τον Κριτόβουλο .
6 Παρόμοια αφιερωματική επιστολή έστειλα στο σουλτάνο, όταν ολοκλήρωσε την πρώτη φάση συγγραφής του έργου του .
Χ. Στεργιούλης Υπ.. διδάκτωρ Βυζαντινής Φιλολογίας
ΕΛΕΥΘ/ ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΕΙΑ
Δουκᾶς, ἱστορικός, ἐγένετο περὶ τὸ ἔτος 1400 ἐν Ἀσίαι, ἐβίω ἐν τῆι Λέσβωι, ἐτελεύτησε τῶι ἔτει 1470.
[ ο ἱ Τ ο ῦ ρ κ ο ι ἐ ν τ ῆ ι Ἁ γ ι ᾶ ι Σ ο φ ι ᾶ ι ]
ἐγένετο οὖν ἐν μιᾶι ὥραι ὁ ὑπερμεγέθης ἐκεῖνος ναὸς πλήρης ἀνδρῶν τε καὶ γυναικῶν καὶ κάτω καὶ ἄνω καὶ ἐν τοῖς περιαυλίοις καὶ ἐν πάντὶ τόπωι ὄχλος ἀναρίθμητος. κλείσαντες δὲ τὰς θύρας εἱστήκεσαν τὴν παρ᾽ αὐτοῦ σωτηρίαν ἐλπίζοντες.
ὦ δύστηνοι Ῥωμαῖοι, ὦ ἄθλιοι, τὸν ναόν, ὃν ἐκαλεῖτε χθὲς καὶ πρὸ τὴν χθὲς σπήλαιον καὶ βωμὸν αἱρετικῶν καὶ ἄνθρωπος οὐκ εἰσήρχετο ἐξ ὑμῶν ἐντός, ἵνα μὴ μιανθῆι διὰ τὸ ἱερουργῆσαι ἔνδον τοὺς τὴν ἕνωσις τῆς ἐκκλησίας ἀσπαζομένους, νῦν ἔνεκα τῆς ἐπελθούσης ὀργῆς ὡς σωτήριον λύτρον ἐνδύεσθε. ἀλλ᾽ οὐδὲ τῆς δικαίας ὀργῆς ἐπελθούσης ἐκίνησεν ἂν τὰ σπλάχνα ὑμῶν πρὸς εἰρήνην. καὶ γὰρ ἐν τοσαύτηι περιστάσει εἰ ἄγγελος κατήρχετο ἀπ᾽ οὐρανοῦ ἐρωτῶν ὑμᾶς· <εἰ δέχεσθε τὴν ἕνωσιν καὶ τὴν εἰρηνικὴν κατάστασιν τῆς ἐκκλησίας, διώξω τοὺς ἐχθροὺς ἐκ τῆς πόλεως>, οὐκ ἂν συνετίθεσθε. εἰ δὲ καὶ συνετίθεσθε, ψεῦδος ἂν ἦν τὸ συντιθέμενον. ἴσασιν οἱ λέγοντες πρὸ ὀλίγων ἡμερῶν· <κρεῖττον ἐμπεσεῖν εἰς χεῖρας τῶν Τούρκων ἢ Φράγκων>.
τότε οἱ Τοῦρκοι κουρσεύοντες, σφάττοντες, αἰχμαλωτίζοντες ἔφθασαν ἐν τῶι ναῶι οὔπω πρώτης ὥρας παρελθούσης καὶ εὑρόντες τὰς πύλας κεκλεισμένας σὺν τοῖς πελέκεσιν ἔβαλον κάτω μὴ βραδύναντες. ἐλθόντες δὲ ξιφήρεις ἐντὸς καὶ ἰδόντες τὸν μυριάριθμον δῆμον, ἕκαστος τὸν ἴδιον αἰχμάλωτον ἐδέσμει· οὐ γὰρ ἦν ἐκεῖ ὁ ἀντιλέγων ἢ ὁ μὴ προδιδοὺς ἑαυτὸν ὡς πρόβατον.
τίς ἐστιν ὃς διηγήσεται τὴν ἐκεῖ συμφοράν; τίς τοὺς γεγονότας τότε κλαυθμοὺς καὶ τὰς φωνὰς τῶν νηπίων καὶ τὰ σὺν βοῆι δάκρυα τῶν μητέρων καὶ τῶν πατέρων τοὺς ὀδυρμούς, τίς διηγήσεται; ὁ τυχὼν Τοῦρκος τὴν τρυφερωτέραν ἐρευνᾶι. τὴν ὡραίαν ἐν μοναζούσαις προκατεῖχε μὴν εἷς, ἄλλος δὲ δυνάστης ἁρπάζων ἐδέσμει· ἡ δὲ τῆς ἁρπαγῆς καὶ τοῦ ἑκλυσμοῦ αἰτία πλόκαμοι τριχῶν, στηθέων καὶ μασθῶν ἀποκαλύψεις, βραχιόνων ἐκτάσεις. τότε ἐδεσμεῖτο δούλη σὺν τῆι κυρίαι, δεσπότης σὺν τῶι ἀργυρωνήτωι, ἀρχιμανδρίτης σὺν τῶι θυρωρῶι, τρυφεροὶ νέοι σὺν παρθένοις, παρθένους ἃς οὐχ ἑώρα ἥλιος, παρθένους ἃς ὁ γεννήσας μόλις ἔβλεπεν, ἑλκόμεναι, εἰ δὲ καὶ βίαι ἀντωθοῦντο, καὶ ῥαβδιζόμεναι· ἠβούλετο γὰρ ὁ σκυλεύσας εἰς τόπον ἄγειν καὶ παρακαταθέμενος ἐν ἀσφαλείαι στραφῆναι καὶ δευτέραν πραῖδαν ποιῆσαι καὶ τρίτην.
ἐβιάζοντο οἱ ἅρπαγες, οἱ εκδικηταὶ τοῦ θεοῦ, καὶ πάντας μὲν ἰδεῖν ἐν μιᾶι ὥραι δεσμωθέντας, τοὺς μὲν ἄρρενας σὺν καλωδίοις, τὰς δὲ γυναῖκας σὺν τοῖς σουδαρίοις αὐτῶν· καὶ ἦν ἰδεῖν ὁρμαθοὺς ἐξερχομένους ἀπείρους ἐκ τοῦ ναοῦ καὶ ἐκ τῶν ἀδύτων τοῦ ναοῦ ὥσπερ ἀγέλας καὶ ποίμνια προβάτων. κλαίοντες, ὀδυρόμενοι καὶ ὁ ἐλεῶν οὐκ ἦν.
_____________
ΠΗΓΗ
Ducae historia byzantina
ed. I. Bekker, Bonn 1834, pp
No comments:
Post a Comment