ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΜΑΣ ΠΟΥ ΕΧΟΥΝ..” ΔΙΔΥΜΑ “ ΑΔΕΡΦΑΚΙΑ
ΤΟ ΦΙΛΗΜΑ [ΜΙΑ ΒΟΣΚΟΠΟΥΛΑ ΑΓΑΠΗΣΑ]
Εισαγωγή λεζάντας βίντεο εδώ
Τραγούδι βασισμένο σε μελωδία ιταλικής καντάδας του 19ου αιώνα. Η ελληνική παραλλαγή του τραγουδιού είναι βασισμένη στο ποίημα του Γεωργίου Ζαλοκώστα «Το Φίλημα» που το εξέδωσε το 1851. Το τραγούδι χρησιμοποιήθηκε στο δραματικό ειδύλλιο του Δημητρίου Κορομηλά «Ο Αγαπητικός της Βοσκοπούλας» το έτος 1891, με πιθανότητα να έχει ενορχηστρώσει μουσικά το κομμάτι ο Γεώργιος Λαμπίρης. Την αρχική μουσική ενορχήστρωση του κομματιού ενδέχεται να την έχει κάνει και ο Παύλος Καρρέρ, διότι βάσει των πηγών τον Απρίλιο του 1875 υπέβαλε οκτώ (8) τραγούδια στον "Ολυμπιακό Μουσικό Αγώνα" του Ζαππείου Κληροδοτήματος, μέσα στα οποία περιλαμβάνεται και «Το φίλημα» του Ζαλοκώστα.
Το τραγούδι έγινε ευρύτατα γνωστό και αγαπητό λόγω της μεγάλης αποδοχής που είχε από το θεατρόφιλο κοινό. Το έτος 1903 τραγουδήθηκε για πρώτη φορά στη Σεφαραδίτικη διάλεκτο από το ανέβασμα του δραματικού ειδυλλίου του Κορομηλά στη Σμύρνη από εβραϊκό θίασο. Το έτος 1932 ανέβηκε η κινηματογραφική εκδοχή του έργου, το κομμάτι ενορχήστρωσε ο Διονύσιος Λαυράγκας και το τραγούδησε ο Δημήτριος Ζάχος.
Μια βοσκοπούλα αγάπησα μια ζηλεμένη κόρη,
και την αγάπησα πολύ ήμουν αλάλητο πουλί,
ήμουν αλάλητο πουλί δέκα χρονών αγόρι.
------
Μια μέρα που καθόμαστε στα χόρτα τ’ ανθισμένα,
Μάρω ένα λόγο θα σου πω Μάρω της είπα σ’ αγαπώ,
Μάρω της είπα σ’ αγαπώ τρελαίνομαι για σένα.
------
Από τη μέση μ’ άρπαξε με φίλησε στο στόμα,
και μου ‘πε για αναστεναγμούς για της αγάπης τους καημούς,
για της αγάπης τους καημούς είσαι μικρός ακόμα.
------
Μεγάλωσα και τη ζητώ μ’ άλλον ζητάει η καρδιά της,
και με ξεχνάει τ’ ορφανό εγώ όμως δεν το λησμονώ,
εγώ όμως δεν το λησμονώ ποτέ το φίλημά της.
Εισαγωγή λεζάντας βίντεο εδώ
Το φλαμένκο δίνει πάθος στα σεφαραδίτικα τραγούδια
Της ΝΑΤΑΛΙ ΧΑΤΖΗΑΝΤΩΝΙΟΥΤα σεφαραδίτικα τα έμαθε από τον πατέρα της. Το φλαμένκο το αγάπησε για το πάθος του. Τη Ρόζα Εσκενάζυ (1890-1980), τη Σεφαραδίτισσα μούσα του ρεμπέτικου, την ανακάλυψε όταν ο σκηνοθέτης Ρόι Σερ τής ζήτησε να ερμηνεύσει στα λαντίνο (τα ισπανοεβραϊκά των Σεφαραδιτών) μερικά τραγούδια της για τις ανάγκες του ντοκιμαντέρ του.
«Το φλαμένκο δεν έχει σχέση με τα σεφαραδίτικα. Κι από την άλλη πλευρά είναι αλήθεια ότι και τα δύο είδη γεννήθηκαν στην Ισπανία και "μίλησαν" πρώτα ισπανικά για τις ζωές, τον πόνο, τα όνειρα και τη χαρά των ανθρώπων» λέει η Ισραηλινή τραγουδοποιός Γιασμίν Λεβί Την Ελένη Βιτάλη την άκουσε τυχαία, ενθουσιάστηκε και της ζήτησε να συνεργαστούν. Η 34χρονη Ισραηλινή καλλονή Γιασμίν Λεβί είναι, δηλαδή, μία από τις γνήσιες εκπροσώπους ενός σύγχρονου μουσικού fusion. Τα τραγούδια της κοιτούν βέβαια συχνά προς την παράδοσή της, αλλά και προς το ίδιο της το... πατρικό: η μητέρα της ήταν τραγουδίστρια κι ο πατέρας της, που πέθανε νέος, ήταν ο συνθέτης και ερευνητής της μουσικής λαντίνο, Ισαάκ Λεβί.
Στην Ελλάδα την ξέρουμε από τη συνεργασία της με την Βιτάλη, τη διασκευή της στο «Μπαλαμό» του Διονύση Τσακνή ή τις επιτυχίες της «Una noche mas» και «Me Voy».Την έχουμε όμως ακούσει κι από κοντά, χάρη στο ραδιοσταθμό Kosmos που την έφερε το καλοκαίρι. Θα την ξανακούσουμε στις 7 και 8 Δεκεμβρίου στο Gazarte, με τον καινούργιο δίσκο της «Sentir».
Πώς εμπνευστήκατε αυτή την ιδιαίτερη μείξη των σεφαριδίτικων με το φλαμένκο;
«Αισθανόμουν εξαρχής ότι από τα σεφαραδίτικα τραγούδια και τον τρόπο ερμηνείας τους λείπει το πάθος. Αυτή τη "φωτιά" την ανακάλυψα στο φλαμένκο: Ως άκουσμα μου ήταν πάντοτε οικείο. Συστηματικότερα όμως ασχολήθηκα όταν θέλησα να μάθω να το χορεύω. Τότε περίπου αποφάσισα να συνδυάσω τους δύο μουσικούς κόσμους, αλλάζοντας για χάρη τους εντελώς τον τρόπο ερμηνείας μου».
Ποια ήταν η πρώτη φορά που γοητευτήκατε από την παράδοσή σας;
«Σχετικά πρόσφατα. Είχα ήδη ηχογραφήσει δύο άλμπουμ και είχα περάσει δύο χρόνια κάνοντας ό,τι μπορούσα για να... καταστρέψω τη φωνή μου ώστε να ακούγομαι σαν τραγουδίστρια του φλαμένκο. Και ξαφνικά συνειδητοποίησα ότι, αν και υπάρχουν εκατοντάδες τραγουδιστές του φλαμένκο, ελάχιστοι τραγουδούν λαντίνο. Η ιστορία μας, η μνήμη του πατέρα μου με έκαναν να αντιληφθώ πόσο σημαντικό ήταν να συνεχίσω αυτή την παράδοση. Κι έτσι αφοσιώθηκα στο λαντίνο».
Επιδιώκετε όμως κι άλλα ακούσματα και συνεργασίες. Η συνεργασία με την Ελένη Βιτάλη πώς έγινε;
«Η Ελένη είναι η βασίλισσά μου. Και μια κορυφαία τραγουδίστρια. Η συνεργασία μας ήταν ένα όνειρο χρόνων. Ο άντρας μου ήρθε σε επαφή με το μάνατζέρ της. Ηρθα στην Ελλάδα ουσιαστικά για ένα βράδυ, για να κάνουμε την ηχογράφηση, και ανάμεσά μας γεννήθηκε μια μεγάλη, αμοιβαία αγάπη».
Πότε αποφασίσατε να γίνετε τραγουδοποιός και τραγουδίστρια;
«Στην οικογένειά μου η μουσική καταλάμβανε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής μας και ίσως γι' αυτό κανείς δεν την αντιμετώπιζε ως μια πιθανή επαγγελματική προοπτική. Αλλά κι ο πατέρας μου, μουσικός ο ίδιος, γνωρίζοντας πόσες δυσκολίες κρύβει αυτός ο δρόμος, δεν ήθελε τα παιδιά του να τον ακολουθήσουν. Εκανα λοιπόν ό,τι μπορούσα για να αποφύγω να γίνω τραγουδίστρια. Εγινα ρεφλεξιολόγος και άνοιξα κλινική. Μόλις στο δεύτερο ραντεβού με τον πρώτο πελάτη μου έπιασα τον εαυτό μου να αδημονεί για το τέλος της συνεδρίας. Οταν μου ζήτησε να κλείσουμε το επόμενο ραντεβού, του απάντησα ότι δεν θα υπάρξει. "Μόλις αποφάσισα", του εξήγησα, "να ακούσω την καρδιά μου και να κάνω αυτό για το οποίο γεννήθηκα: το Τραγούδι"».
Η μουσική έρευνα του πατέρα σας έπαιξε ρόλο στις μουσικές επιλογές σας;
«Οποτε ετοιμάζω καινούργια τραγούδια, "επιστρέφω" και στους δύο γονείς μου. Βάζω τη μητέρα μου να μου τραγουδάει στην κουζίνα της και την ακούω, μαθαίνοντας από τον τρόπο της. Αντίστοιχα, ανατρέχω στα αρχεία του πατέρα μου ψάχνοντας στα βιβλία του παλιά τραγούδια και στα συρτάρια του ηχογραφήσεις».
Η καθημερινότητά σας στην Ιερουσαλήμ πώς είναι;
«Το Ισραήλ και ιδιαίτερα η Ιερουσαλήμ είναι το ωραιότερο μέρος του κόσμου για να ζει κανείς. Υπάρχει βέβαια πάντα μια ανησυχία μήπως κάτι συμβεί, αλλά δεν την αφήνουμε να ελέγχει τις ζωές μας. Γι' αυτό όλοι είμαστε ευτυχείς και δημιουργικοί σ' αυτή τη χώρα, που είναι γεμάτη μουσική, πολιτισμό και ήλιο».
Παρ' όλα αυτά το παλαιστινιακό ζήτημα είναι εδώ και χρόνια μια πραγματικότητα...
«Η κατάσταση μεταξύ Παλαιστινίων και Ισραηλινών μού προκαλεί μεγάλη θλίψη. Τα τραγούδια που λέω προέρχονται από την εποχή που οι Εβραίοι ζούσαν ειρηνικά στην Ισπανία υπό μουσουλμανικό καθεστώς, είναι δηλαδή μια απόδειξη πως η ειρηνική συμβίωση είναι κάτι που μπορεί να συμβεί».
Η τέχνη μπορεί να είναι μια παρηγοριά;
«Δεν είμαι τόσο αφελής, ώστε να πιστεύω ότι η τέχνη μπορεί να φέρει ειρήνη. Πιστεύω όμως ότι η τέχνη μπορεί να κάνει τους ανθρώπους να ακούσουν ο ένας τον άλλο και να επιδιώξουν μια αρμονική ζωή. Οποτε παίζω με άλλους μουσικούς, απ' όπου κι αν προέρχονται, διαπιστώνω πόσο ουσιαστικός αλληλοσεβασμός υπάρχει και πόση αποδοχή για ό,τι είναι ο καθένας μας. Την ημέρα που οι Ισραηλινοί και οι Παλαιστίνιοι θα κατορθώσουν να κάνουν το ίδιο, αυτή η ταραγμένη περιοχή θα ξαναγίνει ένα από τα ωραιότερα μέρη του κόσμου». *
((Σεφαραδίτικα της Ανατολής)-(Cantigas Sefarditas del Oriente))
Tραγούδια που πρέπει να συντέθηκαν στην Ανατολή μετά το 1492 κυρίως μεταξύ 1850 και 1950. Σεφαραδίτικα παρουσιάστηκαν στην Ελλάδα για πρώτη φορά από τους Ξενοφώντα Κοκόλη, Σαββίνα Γιαννάτου, Primavera en Salonico, Κώστα Βόμβολο στη Θεσσαλονίκη το 1994. Όπως είδαμε στο πρώτο μέρος, οι Σεφαραδίτες δεν κατέγραψαν νωρίς τα τραγούδια τους παρόλο που το πρώτο τυπογραφείο στη Θεσσαλονίκη έγινε απ' αυτούς το 1510, με αποτέλεσμα να αμφισβητείται η μεσαιωνικότητα και η παλαιότητά τους....Ψάχνοντας για Ρόζα Εσκενάζυ σε λαντίνο βρήκα αυτό το ηχητικό απόσπασμα με τον Γιώργο Βιδάλη: "-Γιατί δε με θες βρε τσικιτίτα, τί σου 'χω κάνει, γιατί δεν με αγαπάς;-ya te lo dicen que sos bekri. (μα λένε πως είσαι..) Μπεκρή μα δεν πίνω και πολύ -No te quero mas (Δε σε θέλω πια)-Μια οκά την ώρα πίνω, τί είναι και αυτή; Eβραιοπούλα που για σένα τραγουδάω, εβραιοπούλα μου με πόνο να σου πω πως τα γλυκά σου τα φιλιά δεν τα ξεχνάω, εβραιοπούλα πάντα σε αγαπώ/ Αχ δεν ξεχνάω πως σε αγκάλιαζα μικρή μου, στόμα με στόμα ανταλλάζαμε φιλιά, δεν σε ξεχνάω σε όλη τη ζωή μου, εβραιοπούλα σε έχω στην καρδιά, ω να χαρώ 'γω τσικιτίτες.
Από sephardicmusic.org που έχει παλιές ηχογραφήσεις, π.χ. ένα ενδιαφέρον χιτζασκιάρ Chapkin, chapkin te quero (Τσαχπίνα, τσαχπίνα σε θέλω) από τον Μικρασιάτη Jack Mayesh. Από τον ίδιο, το No seas capritchoza (Μην είσαι δύστροπη) κατά το Ξανθιά Εβραιοπούλα (στίχοι)...Te quero bien muncho, que no me manques (μη μου λείψεις), Missirlou, Ven Canario, Έλα (Καναρίνι μου γλυκό) Με τον ίδιο τίτλο κυκλοφόρησε πέρυσι ταινία για τη Ρόζα Εσκενάζυ (My Sweer Canary)
Περισσότερα διπλά άσματα στο βιωματικό κείμενο του Λέοντα Ναρ Όταν συμβεί στα πέριξ. Μέσω σχολίου του Αμπραβανέλ εδώ μεταφράζω ένα απόσπασμα από το Μικρός αρραβωνιάστηκα σε λαντίνο.
Los ocho dias de hupa Το οκταήμερο του μέλιτος μετά το κουκούλωμα
pasí buenos momentos πέρασα καλές στιγμές
Con la moneda di papa με τα λεφτά του μπαμπά
arreglí todos los cuentos ταχτοποίησα όλους τους λογαριασμούς
Αν μπορέσω στο μέλλον θα κάνω ξέχωρη ανάρτηση για αυτά τα ξεχασμένα διπλά λατινο-ρεμπέτικα. Συνεχίζουμε με τα γνωστότερα μέσω των νεότερων ερμηνευτών, όσο γίνεται να έχουν συγκριτικά ελληνικό ενδιαφέρον, και βέβαια τα τέσσερα πρώτα αφορούν τη Θεσσαλονίκη.
Noche de Djueves tadre
la horica dando dos,
un rash fuerte ya se sintió
que Salonik la estruio.
Νύχτα Πέμπτης αργά
η ώρα ήταν δύο,
ένας σεισμός δυνατός ακούστηκε
που τη Σαλονίκη αφάνισε.
Το τραγούδι αναφέρεται στο σεισμό του 1902 που περιγράφει και ο Leon Sciaky στη μυθιστορηματική αυτοβιογραφία του “Farewell to Salonika”.
Αλμπέρτος Ναρ., "Η Θεσσαλονίκη στα Σεφαραδίτικα τραγούδια", Ενενήντα επτά 5(1996) ΟΠΠΕ
♫Primavera en Salonico♫
Primavera en Salonico Άνοιξη στη Σαλονίκη
Hallí al café Maslum βρήκα στο καφέ Μαζλούμ
Una niña de ojos pretos μια κοπέλα μαυρομάτα
Que canta y sona ud. που τραγουδά και παίζει ούτι
No ne manques, tu Fortuna, Όχι, μή λειψεις, εσύ Φορτούνα
del café de Avram Maslum. απ' το καφέ του Αβράμ Μαζλούμ
Tu quitas los muestros dertes, εσύ διώχνεις τα ντέρτια μας
Que cantas y sonas ud. που τραγουδάς το ούτι παίζοντας.
El ud tomas en la mano Το παίρνεις στο χέρι
Con gilvés y con şacás. με τζιλβέδες και με νάζια.
Los tus ojos relucientes τα μάτια σου που λαμπυρίζουν
A mi me hacen quemar. με κάνουν και καίγομαι.
Το τραγούδι αυτό, “αριστούργημα” κατά τον Γιώργο Ιωάννου, “πολλαπλά Θεσσαλονικιώτικο” κατά τον Ξ.Α.Κοκόλη, αναφέρεται στο καφωδείο του Αβραάμ Μαζλούμ που βρισκόταν στο ισόγειο του ξενοδοχείου “Splendid Palace”. Το ξενοδοχείο αυτό κάηκε στην πυρκαγιά του 1917. Στη θέση του οικοδομήθηκε αργότερα το ξενοδοχείο “Μεντιτερανέ Οτέλ” που κατεδαφίστηκε μετά τον σεισμό του 1978. Το καφωδείο “Μαζλούμ” αναφέρεται σε οδηγό Θεσσαλονίκης του 1909-10 με ιδιοκτήτη κάποιον Χαλέτ Εφέντη.
Ναρ Α., "Η Θεσσαλονίκη στα Σεφαραδίτικα τραγούδια", Ενενήντα επτά 5(1996) ΟΠΠΕ
Το Φορτούνα (Τύχη), προφανώς το όνομα της οργανοπαίκτριας
Το παρακάτω πρέπει να 'ναι για το Επταπύργιο Θεσσαλονίκης, κατά τον Α.Ναρ,
και όχι της Πόλης όπως δείχνουν οι φωτογραφίες. Αν έτσι, τότε γράφτηκε
μεταξύ 1890-1912, που χρησιμοποιήθηκε ως φυλακή.
Yedí Kulé, Samira Kadiri - phrygian/bayati
Yedí Kulé verás empaseando Το Γεντί Κουλέ θα δεις περνώντας
De altas murallas saradeado με ψηλά μουράγια κυκλωμένο
En la prisón esto' por tí atado στη φυλακή είμαι για σε δεμένος
En el budrúm lloro desmazalado στο μπουντρούμι κλαίω δυστυχισμένος
Me quitaron la luz, esto' sufriendo μου σβήσαν το φως, κρυώνω
y la muerte venir, niña, sto viendo και το θάνατο να 'ρχεται, κόρη, βλέπω
Yo sto en la prisión, tú en las flores εγώ στη φυλακή, σύ στα λουλούδια
Sufro de corazón, quiero que llores πονώ στην καρδιά, θέλω να κλαις
Por el Yedí Kulé ven paseando γιατί το Γεντί Κουλέ βλέπεις περνώντας
Mira en que hali yo sto pasando κοίτα σε τί χάλι βρίσκομαι
Fostanico preto cale hacerte Φουστάνι μαύρο πρέπει να βάλεις
y a la quehilá echar aceite και στη συναγωγή να στείλεις λάδι
(La huérfana del prisionero-Η ορφανή του φυλακισμένου -David Saltiel)
“
-Niña, me vo a muerir creo de hambre -Κόρη θα πεθάνω πιστεύω από πείνα
no puedo más sofrir, soy un cadavre δεν μπορώ πια να υποφέρω, είμαι ένα πτώμα
-Huérfana era yo, m' abandonates. -Ορφανή ήμουν εγώ, μ' εγκατέλειψες
ya te pagó el dios porque pecates σε τιμώρησε ο θεός γιατί αμάρτησες
♫Στα κάστρα του Γεντί Κουλέ♫ και στο βαθύ κελί μου, αργά τις ώρες μου μετρώ και πάντα εκείνη λαχταρώ....Στο κελί μου απελπισμένος χρόνια καταδικασμένος...Με ζώνουν τοίχοι υψηλοί...
(Χρυσίνης-Τζιβάνης)
El incendio del Salonica (La cantiga del fuego)
(Thessaloniki Fire 1917- Πυρκαγιά Θεσσαλονίκης)
υπό συμμαχική βενιζελική διοίκηση
(15:00 Saturday 5 August 1917) in aeolian/usak
Hija mia mi querida Κόρη μου καλή μου
Aman, aman, aman Αμάν, αμάν, αμάν
No te eches a la mar Μη στη θάλασσα ριχτείς
Que la mar está en fortuna γιατί είναι σε φουρτούνα
¡ay! mira que te va llevar αχ, κοίτα πέρα θα σε πάρει
Que me lleve que me traiga να με πάρει, να με φέρει
Aman, aman, aman Αμάν, αμάν, αμάν
Siete puntas (funtas) de hondor εφτά οργιές βάθος
Que m’engluta pexe preto να με καταπιεί ψάρι μαύρο
oh para salvarme de l’amor να σωθώ από του έρωτα (το πάθος)
Στο ‘πα και στο ξαναλέω στο γιαλό μην κατεβείς,
ο γιαλός έχει φουρτούνα και σε πάρει και χαθείς,
(I've told you and I'm telling you again)
Άιντε σαν πεθάνω στο βαπόρι φουντάρετέ με στο γιαλό
να με φάνε τα μαύρα ψάρια και τ' αλμυρό νερό.
(When I die on board)
((Η λέξη fortuna (τύχη) ως τρικυμία δεν υπάρχει στα ιταλικά και ισπανικά. Πρέπει να ήρθε
στα βαλκάνια (ρουμάνικα furtună, τούρκικα fırtına) μέσω βενετσιάνικων ως ευφημισμός.))
Στο παρακάτω η μελωδία μήπως κυκλοφορεί με ελληνικούς στίχους;;
προέρχεται από Καστοριά και το χορεύουν με την ποντιακή ονομασία horon
αν και με τη μείζονα εναρμόνιση θυμίζει καντάδα από τα Επτάνησα
(2/4 - harmonized in major scale by ♫Nitza Termin♫)
Alta, alta es la luna Ψηλά, ψηλά ειν' το φεγγάρι
cuando empeza a esclarecer σαν αρχίζει να χαράζει
Hija hermosa y sin ventura κόρη όμορφη και δίχως τύχη
nunca llegue a nacer ποτέ μην έφτανε να γεννηθεί.
Los ojos se me hincharon Τα μάτια μου πρήστηκαν
de tanto mirar la mar να κοιτάζω τόσο τη θάλασσα
Vaporicos van y vienen βαπόρια πάν και έρχονται
letra para mi no hay γράμμα για μένα δεν υπάρχει....
....Mi querido es hermoso ο καλός μου είναι όμορφος (μα)
dos taras tiene con él δυό κουσούρια έχει
La una que arroja dados το ένα πως παίζει ζάρια
la otra que echa sesh besh το άλλο πως παίζει τάβλι
Mi querido es alto y vano ο καλός μου είναι ψηλός και νάρκισσος
y una vara de espander σαν μια κρεμάστρα
Mi madre hizo colada η μάνα μου άπλωσε μπουγάδα
lo metió a detener και τον έβαλε το σκοινί να κρατά
♫Alta, alta, va la luna♫ Ψηλά, ψηλά πάει το φεγγάρι)
....Yo era de quinze años ήμουν στα δεκαπέντε
Empecí a hazer l'amor άρχισα να κάνω έρωτα
Con un mancevo berbante, με ένα νιό μπερμπάντη
Que a la fin él me dexó. που στο τέλος με παράτησε...
[...]
Primavera en Salonico Άνοιξη στη Σαλονίκη
Hallí al café Maslum βρήκα στο καφέ Μαζλούμ
Una niña de ojos pretos μια κοπέλα μαυρομάτα
Que canta y sona ud. που τραγουδά και παίζει ούτι
No ne manques, tu Fortuna, Όχι, μή λειψεις, εσύ Φορτούνα
del café de Avram Maslum. απ' το καφέ του Αβράμ Μασλούμ
Tu quitas los muestros dertes, εσύ διώχνεις τα ντέρτια μας
Que cantas y sonas ud. που τραγουδάς το ούτι παίζοντας.
El ud tomas en la mano το παίρνεις στο χέρι
Con gilves y con sacas. με τζιλβέδες και με νάζια .
Los tus ojos relucientes τα μάτια σου που λαμπυρίζουν
A mi me hacen quemar. με κάνουν και καίγομαι
Ayda Erbal - Por una ninya- 6/8, dorian/usak
Por una niña tan fermoza Για μια κοπέλα τόσο όμορφη
l'alma yo la vo a dar την ψυχή θα παραδώσω
un cuchillo de dos cortes ένα μαχαίρι δίκοπο
en el corazon entró. στη καρδιά μου μπήκε
No me mires que 'stó cantandoΜην με βλέπεις που τραγουδώ
es llorar que quero yo να κλάψω θέλω γω
los mis males son muy grandes τα βάσανα μου είναι πολλά
no los puedo somportar δεν μπορώ να τα αντέξω.....
.....-No te lo contengas tu, fijica, (Χαλάρωσε) Μην κρατιέσαι εσυ, κορούλα
que sos blanca como'l simit, γιατ' είσ' άσπρη σαν κουλούρι
hay morenas en el mundo υπάρχουν μελαχροινές στον κόσμο
que quemaron Selanik. που κάψαν τη Σαλόνικα
(Yasmin Levi, Alegria de Jaco - Η χαρά του Ιακώβ - 9/8, hijaz)
Alevanta Jaco en bodas y en beris Σήκω Τζάκο για γάμους και σουνέτια
No te mostres flaco μη κάνεις τον ψόφιο
Que tienes mushteris γιατί έχεις μουστερήδες
Chalgiji de meaná Τσαλκιτζής στο μεϊχανέ
Yo les canto sin quedar εγώ τους τραγουδώ δίχως σταματημό
Me meto como piola μπαίνω σαν ψύλλος
Para les llevar la bolsa. το πουγκί τους να φτάσω......
Me maneo como un barco κουνιέμαι σαν βάρκα
A mi ya me llaman Jaco. γιαυτό με λένε Τζάκο.....
Yo me mostro muy kornaz παιρνιέμαι για πολύ ατσίδας
Se las tomo al que beve παίρνω απ' ό,τι (ο πελάτης) πίνει
Les canto como se deve. τους τραγουδώ όπως αξίζει
((κοντά στους κανταδόρες και τους τσαλκιτζήδες, οργανοπαίχτες,
ήταν και las tanyederas, (εκ του tañer) οργανοπαίχτριες))
(♫Τα ματάκια σου τα δυο...Ελενίτσα μου♫
Ta matakia su ta dyo...Elenitsa mu - Your two little eyes...My little Helen ))
(θεματικά κοντά στην "πιο καλή γκαρσόνα είμαι εγώ")
~~
Το παρακάτω είναι ποντιακός χορός λάζικος, το γνωστό
((♫Το δικό μου πάπλωμα είναι για δυο άτομα♫))
((To diko mu paploma - My own duvet is for two))
Το αντίστοιχο τουρκικό ♫Yavuz geliyor♫ Το θωρηκτό Γιαβούζ έρχεται
Το Ποντιακό Μπαφραλίδικο ♫Hamsi koydum tavaya♫ Χαψία έβαλα στο τηγάνι,
gemi geliyor, πλοίο έρχεται, Kız ben seni alacağım Κορίτσι εγώ εσένα θα σε πάρω
(Νταβίκος, Δαβίδ Σαλτιέλ, χαζάν-ψάλτης από Θεσσαλονίκη)
με το αυθεντικό παραδοσιακό ύφος
La madre compresiva Μάνα κατανοητική -7/8, dorian/usak
El comer de la mañana Το φαγητό του πρωινού
La tadre lo llevo atrás το βράδι το φέρνω πίσω
Que lo sepa la mi madre για να καταλάβει η μάνα μου
Que yo quero d' espozar πως θέλω να παντρευτώ.
- No maldigas la mi madre - Μην καταράσαι τη μάνα μου
-No maldigas sin razon Μην καταράσαι δίχως λόγο.
- Ella quando era hermoza - Εκείνη σαν ήταν όμορφη
Hizo amor con mi señor έκανε έρωτα με τον πατέρα μου
Una hora a la ventana μια στο παράθυρο
Otra hora en el balcon μια στο μπαλκόνι
Que lo sepa la mi madre για να μάθει η μάνα μου
Que yo tengo una ardor/dolor πως έχω ένα καημό/πόνο
De mis chicos años peni από τα παιδικά μου χρόνια έχω υποφέρει
Por azer mi ashugar να κάνω την προίκα μου
Tiño el mi señor padre την πήρε ο κύρης ο πατέρας μου
Ma la juga al kumar. και την έπαιξε στο κουμάρι
(♫Άλλη παραλλαγή♫)
.................
No se burle la mi madre, Μην πειράζετε την μάνα μου
no se burle del amor. μην την πειράζετε για τα ερωτικά
Ella cuando era moza Αυτή σαν ήταν κοπελιά
hizo amor con mi siñor. έκαμε έρωτα με τον πατέρα μου
-Yo lo hize la mi hija! -Έκανα κόρη μου!
yo lo hize con honor! αλλά τό καμα έντιμα!
No so' como las de agora Δεν είμαι σαν τις τωρινές
que dexan con la dolor! που μένουν με τον πόνο!
Νά τι κάναν οι τοτινές στα 30s
Mama, mirame las gambas, Μαμά κοίτα μου τα πόδια
que las tengo malas de tanto bailar που τα χω πονεμένα από τόσο χορό
Cuando bailo Charleston Όταν χορεύω Τσάρλεστον
Me se alegra al corazon. χαίρεται η καρδιά μου
Σε ένα τέτoιο λεβαντίνικο περιβάλλον, κάπου στην Αλεξάνδρεια
γράφτηκαν από Σεφαραδίτες στίχοι σε αραβικά-γαλλικά-ιταλικά-αγγλικά
κατά τη διεθνή μελωδία αγνώστου πατρός "Από ξένο τόπο και από αλαργινό"
(δυό εκδοχές έχω ιχνεύσει: πως την έφερε Σκωτσέζικη μπάντα κατά τον Κριμαϊκό Πόλεμο
ή πως ήταν Εβραϊκό άσμα του Σαββάτου)
Fel shara kanet betet masha Στο δρόμο αγέρωχη περπατούσε
la signorina aux beaux yeux noirs η κορασίδα μ' όμορφα μαύρα μάτια
come la luna etait la sua facia όπως το φεγγάρι ήταν το πρόσωπό της
qui eclairait le boulevard που φώτιζε τη λεωφόρο
Volevo parlar shata metni Θα ήθελα να μιλήσουμε, να πιούμε κάτι μαζί
because her father was a la gare επειδή ο πατέρας της ήταν στο σταθμό
y con su umbrella darabetni και αυτή με την ομπρέλα με χτύπησε
en reponse a mon bonsoir ως απάντηση στη δική μου καλησπέρα
Perche' my dear tedrabini Γιατί γλυκιά μου με χτύπησες
quando io te amo kitir όταν σε αγαπάω τόσο
-And if you want tehebini -Κι αν ήθελες να δείξεις την αγάπη σου
il n'y a pas lieu de nous conquerir δεν υπάρχει χώρος να κατακτηθούμε
-Totta la notte alambiki όλη τη νύχτα θα αγρυπνώ
et même jusqu'au lever du jour μέχρι να ξημερώσει
and every morning ashtanaki και κάθε πρωί θα σε προσμένω
pour le voue de notre amour...για την αφοσίωση στον έρωτά μας
Στον ίδιο σκοπό (απο εδώ)
L'autre soir kyrios Mihalis htan monos i reveur,
ghiati i belle ton ten eihe dicho purs tha erthi à sept heures.
Las sept heure eihan perasei ma la belle n'est pas paru
to parathyro anoigei i el mira dans la rue
Τ' άλλο βράδι ο κύριος Μιχάλης ήταν μόνος και ονειρευόταν
γιατί η όμορφη του είχε πει πως θα έρθει στις εφτά
Πέρασε η ώρα μα η όμορφη δεν εφάνηκε
το παράθυρο ανοίγει και στο δρόμο κοιτά
El Encalador - Ο Ασπριτζής -9/8, hijaz
on la cuva y la furcha Με τον κουβά και τη βούρτσα
Va preguntando el encalador να ρωτήσει τον ασβεστά
Salió una madam βγήκε μια μαντάμ
―Encalador me quieres encalarme ―Ασβεστά θέλεις να μου ασπρίσεις
La cuzina y la uda, oh Osman Aga την κουζίνα και τον οντά, αχ Οσμάν Αγά
Quiero que des a dos manos θέλω να (μου) δώσεις δυο χέρια (βοηθείας)
Por adelantre y por atrás, oh Osman Aga από μπρος και από πίσω, αχ Οσμάν Αγά
―Por adelantre y por atrás ―Από μπρος και από πίσω
Yo te la vo encalar! θα σ' ασβεστώσω!
―La furchana ya la tienes godra! ―Την βούρτσα όντως την έχεις χοντρή!
Antes que venga el balabay πριν να ρθει ο κύρης του σπιτιού
Mos tope en este hal (και) μας βρει σε αυτή την κατάσταση
Vamos de detrás de cuzina Πάμε πίσω απ' την κουζίνα
Antes que venga el balabay πριν να ρθει ο κύρης του σπιτιού
Mos tope en este hal (και) μας βρει σε αυτό το χάλι
((Ήθελα να ΄ρθω να σ΄ εύρω,
♫μ΄ έπιασε ψιλή βροχή, Οσμάν Αγά♫))
♫Naylon çorap ister Osman Aga♫ Νάιλον καλσόν θέλω Οσμάν Αγά...
...Yalancısın inanamam Ψεύτης είσαι δεν σε πιστεύω
διαβαλκανικό τραγούδι π.χ. σερβοκροάτικα
...Osman aga, imas lepu ćerku έχεις όμορφη κόρη
daj mi je za bure rakije δώσε μου ένα βαρέλι ρακί
Los bilbilicos - The little bulbuls - Larkos Larkou – hijaz
Los bilbilicos cantan Τ' αηδονάκια τραγουδούν
Con sospiros de amor με αγάπης αναστεναγμούς
Mi neshama mi ventura η ψυχή μου και η τύχη μου
Estan en tu poder είναι στη δύναμή σου
La rosa enflorece Το ρόδο ανθίζει
En el mes de Mai το μήνα του Μάη
Mi neshama s'escurece, η ψυχή μου μαυρίζει
Sufriendo del amor πονώντας για αγάπη
Mas presto ven palomba το ταχύτερο νάρθεις περιστέρα
Mas presto ven con mi το ταχύτερο μαζί μου έλα
Mas presto ven querida, το ταχύτερο ελ' αγαπημένη
Corre y salvame τρέξε και σώσε με
♫Joan Baez♫Swallow song by Richard Fariña 1964 lyrics
♫Glykeria♫ Τα πρώτα λόγια του Χριστού Dalaras/Kouyioumtzis1974 lyrics
(Janet Jak Esim Ensemble - in minor tune by Nikolaos Kokkinos 1911)
El cielo está ravioso ο ουρανός (ο θεός) είν' οργισμένος
me está dejando sufrir με αφήνει να πονώ
él me dio un mal espozo μου έδωσε σύζυγο κακό
por su capsa vo murir απ' το φαρμάκι του θε να πεθάνω
ah mi dio, mi esprito se abatió αχ θεέ μου η καρδιά μου συντρίφτηκε
acércate al mi lado aséntate σίμωσε, κάτσε στη θέση μου............
.......un dia yo en caminando a la orilla de la mar μια μέρα περπατώντας στην παραλία
vide una nave fuerte navigando por la mar είδα γερό πλοίο να πλέει στη θάλασσα
así biva el capitan que me digas la verdad να ζήσεις καπετάνιε, την αλήθεια πες μου
si mi amor partió a la guerra αν η αγάπη μου έφυγε στον πόλεμο
non se si va retornar και αν μόνος θα γυρίσει
y si torna o no torna και αν επιστρέψει ή όχι
el mi amor siempre será η αγάπη μου πάντα θα είναι αυτός......
......cascabela, cascabela, me supites engañar φίδι, φίδι εν γνώσει σου με εξαπάτησες
η Εύα ομιλεί;-) (cascabel κουδούνι, κρόταλο, κροταλίας)
και μια γερμανική μετάφραση εδώ...σαν πως πήραν στίχους από τρία διαφορετικά άσματα.
♫Θάλασσα λεβεντοπνίχτρα, θάλασσα φαρμακερή♫
Όπου κάμνεις το νησί μας, πάντα μαύρα να φορεί.
1911 Στίχοι: Κ.Διγενάκης, Μουσική:Νικόλαος Κόκκινος, Τραγούδι:Ελ.Μενεμενλής
1968 ♫Αποχαιρετισμός/Μεσοπέλαγα αρμενίζω♫ Κώστας Μουντάκης
On the high seas I sail having at the bow my burning blues
at the stern my love, at the mast the separating dews
Sea don't drive me away, separation you bleed my heart
The peak of Psiloritis in grievance I see
in tears I depart bidding a farewell to Crete
Sea you exile me afar, separation you 've burned my heart
Dark fate wrote on me to diverge and be gone
residing afar from Crete and the one I love
Η πηγή για τον Κόκκινο ο Παναγιώτης Κουνάδης (Τα Νέα 26-6-10)
ενώ ο Γιώργος Ε. Παπαδάκης (Ελευθεροτυπία 3-3-10) το θεωρεί ιταλόφερτο.
Και συνεχίζουμε με άλλη μία ιταλική υποψία. Ο Γεώργιος Ζαλοκώστας δημοσιεύει το 1851 το Φίλημα, που μελοποιήθηκε στο θεατρικό του Δημητρίου Κορομηλά «Ο Αγαπητικός της Βοσκοπούλας», 1891, από τον κεφαλονίτη Γεώργιο Λαμπίρη ή τον ζακυνθηνό Παύλος Καρρέρ σε μελωδία παρμένη από ιταλική καντάδα του 19ου αιώνα όπως αναφέρει η Βιβή Κανελλάτου. (δε θα πρεπε να βρεθεί και εδώ η ιταλική πηγή, ή ισχύει το "επτανήσιο, άρα ιταλικό";)
Εικόνες από Αγαπητικό της Βοσκοπούλας πρώτη έγχρωμη ελληνική ταινία 1956
Λιάκος (Δημήτρης Παπαμιχαήλ) Κρουστάλλω (Καίτη Λαμπροπούλου)
Τραγούδι Γιάννης Κατέβας Singing Yannis Katevas in minor
Mya voskopula ağapisa, mya zilemeni kori Una pastora yo amé, una hija envidiada
ma tin ağapisa poli, imun alalito puli, pero mucho la amé, era pájaro afónico
dheka khronon ağori de diez años niño
Mya mera pu kathomastan sta khorta t' anthismena
Una dia que nos sentábamos sobre las hierbas floreadas
Maro, ena loğo tha su po Maro, tis ipa, s' ağapo, Maro,una palabra te diré, Maro, le dije, "te amo
trelenome ya sena por ti me vuelvo loco"
Apo ti mesi m' arpakse, me filise sto stoma de la cintura me agarró, me besó en la boca
ke mu 'pe ya anastenağmus, ya tis ağapis tus kaymus
y me dijo: "para suspiros, para los ardores del amor
ise mikros akoma aún estás pequeño"
Meğalosa ke tin zito ma allon zita i kardhia tis
M'engrandecí y la busco pero otro busca su corazón
kai me ksekhnai t' orfano eğo omos dhe lismono y olvida me, el huérfano, pero yo no olvido
pote to filima tis jamás su beso
Μετά από περιοδεία λοιπόν του θιάσου στη Σμύρνη το 1895, Σμυρνιώτες Εβραίοι μεταφράζουν και ανεβάζουν το 1906 το έργο, ως El pastor enamorado, (ο ερωτευμένος βοσκός) μαζί με το τραγούδι. Αυτή την ξεχασμένη ιστορία πολιτιστικής ανταλλαγής ανέσυρε στην επιφάνεια το 1993 ο λαογράφος Αλμπέρτος Ναρ στο βιβλίο του Κειμένη επί ακτή θαλάσσης. Στο βίντεο η Γιασμίν Λεβί στη Στοκχόλμη τραγουδά τη βοσκοπούλα σε μαγνητοφωνημένο ντουέτο με τη φωνή του πατέρα της, που τον ίδιο δεν πρόλαβε να γνωρίσει· Yitzhak Levy, τραγουδιστής και λαογράφος, γεννημένος στη Μανίσα Σμύρνης το 1919.
Una pastora yo amí, Μία βοσκοπούλα αγάπησα
Una hija hermoza, μια κόρην έμορφη
De mi chiques yo l'adorí, Απ' τα μικράτα μου τη λάτρεψα
Mas qu'ella no amí. πέρα απ' αυτήν δε γάπησα
Un dia que estavamos Μια μέρα που 'μασταν
En la huerta asentados, στον κήπο καθισμένοι
Le dixe yo: "Por tí, mi flor, Της είπα: για σεν' ανθέ μου
Me muero de amor. πεθαίνω από έρωτα
En sus brazos m' apretó στα μπράτσα της με έσφιξε
Con amor me bezó με στοργή με φίλησε
Me respondió con dulsor: μου απάντησε με γλύκα
"Sos chico para amor!" "Είσαι τσικό για αγάπη!"
y la buxquí Μεγάλωσα, την έψαξα
Otro tomó y la pedrí, Άλλον επήρ' την έχασα
Ella si olvidó de mi Αυτή και αν εμέ ξέχασε
Ma siempre yo l'amí για πάντα εγώ τη γάπησα
Το επόμενο όντως ιταλικό μινόρε είναι το ρεφρέν από την άρια ♫Addio, del passato bei sogni ridenti♫ (Αντίο του παρελθόντος όμορφα όνειρα γελαστά) της Τραβιάτας, 1853, του Βέρντι, που έγινε το γνωστό ♫Adio Kerida♫ αργότερα κάπου στη Βουλγαρία· λίγο δύσκολο να πήγε ο Βέρντι στη Βουλγαρία ενώ τραγούδια σε λαντίνο δεν πολυάκουγαν οι Εβραίοι της Ιταλίας. Εν πάση περιπτώσει πέρα απ' το ρεφρέν τα δυο κομμάτια είναι ανόμοια.
Η Γιασμίν Λεβί στη Μαδρίτη και σε διάλογο με τη μητέρα της
Tu madre cuando te parió Η μάνα σου όταν σε γέννησε
Y te quitó al mundo, και σ' άφησε στον κόσμο
Corazón ella no te dió καρδιά αυτή δεν σου δωσε
Para amar segundo. για να αγαπήσεις δεύτερη φορά
Adio, Adio Querida, Αντίο, αντίο αγαπημένη
No quiero la vida, Δε θέλω τη ζωή
Me l'amargates tu, με πίκρανες εσύ
Va, búscate otro amor, πάε, βρες άλλη αγάπη
Aharva otras puertas, χτύπα άλλες πόρτες
Aspera otro ardor, πρόσμενε άλλο καημό
Que para mi sos muerta. γιατί για μέ είσαι νεκρή
(Para que quero yo - Soledad Bravo - in chromatic minor)
Para que quero yo mas bivir en este mundo. Γιατί να θέλω εγώ πλέον να ζω σε αυτό τον κόσμο
Mejor es morir mas que sufrir, Καλύτερα να πεθάνω απ' το να πονώ
dolores de amor vengo a sufrir. από καημούς της αγάπης υποφέρω
Yo te amo de corazon ma no te puedo alcanzar.
Σε αγαπώ με την καρδιά μα δεν μπορώ να σε φτάσω
Mejor es morir mas que sufrir, Καλύτερα να πεθάνω απ' το να πονώ
dolores de amor vengo a sufrir. από καημούς της αγάπης υποφέρω
(Αυτό θα άρεσε στον Χατζιδάκι)
No comments:
Post a Comment