ΠΩΣ ΣΩΘΗΚΕ Ο ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΧΡΥΣΟΣ ΤΟ ΄41

Η μυθιστορηματική διάσωση του ελληνικού χρυσού το ʼ41
Περιπετειώδες ταξίδι με φορτηγά, πολεμικά και εμπορικά πλοία, τανκ και βαγόνια από την Αθήνα ως τη Νότια Αφρική
21/4/2011
Του Τάκη Κατσίμαρδου
Στη Σούδα ο χρυσός μεταφορτώνεται στο βρετανικό καταδρομικό «Διδώ», με προορισμό την Αλεξάνδρεια. «Μόνον εν κιβώτιον ενώ μετεφέρετο έσπασε και το κύτος εγέμισε από χρυσάς λίρας... Ολαι αι χρυσαί λίραι ευρήθησαν. Εκτός μιας...».
Συμπληρώνονται εβδομήντα χρόνια από τη ναζιστική εισβολή, την έναρξη της τριπλής φασιστικής κατοχής της χώρας, τη δήλωση του τόπου και τις αρπαγές από Γερμανούς, Ιταλούς και Βουλγάρους. Το μόνο που διασώθηκε τότε από την κινητή ελληνική περιουσία ήταν τα κρατικά αποθέματα χρυσού. Η Ελλάδα, παραδόξως, ήταν η μοναδική κατεχόμενη χώρα που γλίτωσε τα «καλύμματά» της σε χρυσό, όπως λέγανε τότε. Με αρωγό περισσότερο την τύχη, παρά την προνοητικότητα και οργάνωση. Η επιχείρηση φυγάδευσης ήταν πρόχειρη και ανεύθυνη στις συνθήκες αποσύνθεσης και ηττοπάθειας της πολιτικοστρατιωτικής ηγεσίας.
Η μεταφορά από το θησαυροφυλάκιο της Τραπέζης της Ελλάδος πριν από την εισβολή των Γερμανών στη χώρα (6 Απριλίου 1941) και η διάσωση υπήρξε μυθιστορηματική. Με φορτηγά, τανκ, σκάφη κάθε είδους, εν μέσω βομβαρδισμών και βαγόνια μεταφέρθηκαν 17 τόνοι χρυσού από την Αθήνα και τον Πειραιά, μέσω Κρήτης και Αιγύπτου, στη Ν. Αφρική.
Σύμφωνα, με τη μαρτυρία, του υποδιοικητή της ΤτΕ τότε Γ. Μαντζαβίνου (κατείχε τη θέση από το 1936, με διοικητή τον Γ. Βαρβαρέσο) η φυγάδευση πραγματοποιήθηκε σε πέντε φάσεις:
Η ΤτΕ αρχίζει την προετοιμασία όταν «έγινε κατάδηλος η πρόθεσις της Γερμανίας να βοηθήση την Ιταλίαν εις τον αγώνα εναντίον της Ελλάδος». Την Καθαρά Δευτέρα του 1941 το χρυσάφι (ράβδοι και νομίσματα) συσκευασμένο κιβώτια μεταφέρεται, με άκρα μυστικότητα, από την Αθήνα στον Πειραιά. Εκεί φορτώθηκε στα αντιτορπιλικά «Β. Γεώργιος» και «Β. Ολγα». Αποθηκεύτηκε στο υποκατάστημα της ΤτΕ στο Ηράκλειο σε «αρκετά ασφαλή χρηματοκιβώτια».
Στην Πραιτώρια
Όταν διαγράφεται «ως επικείμενη η κατάληψις της Κρήτης υπό των Γερμανών» η διοίκηση της ΤτΕ (είχε εγκατασταθεί μαζί με το βασιλιά και την κυβέρνηση Τσουδερού στα Χανιά από τις 23 Απριλίου) αποφάσισε ότι «ο χρυσός έπρεπε να μεταφερθή από το Ηράκλειον εις την Πραιτώριαν» . Φορτώθηκε στο αγγλικό ρυμουλκό «Σάλβυα» με προορισμό τη Σούδα. «Όταν εξεκίνησε τα στούκας επετέθησαν εναντίον του... Ο κυβερνήτης κατόρθωσε με τα μικρά του αντεροπιρικά πολυβόλα να καταρρίψη δυο από τα γερμανικά αεροπλάνα. Υπό συνεχή συναγερμόν και με τον χρυσόν εις το κατάστρωμα έφθασεν τέλος εις την Σούδαν».
Ο χρυσός εκεί μεταφορτώνεται (21-22 Μαΐου) στο βρετανικό καταδρομικό «Διδώ», με προορισμό την Αλεξάνδρεια. Πάλι «υπό συνεχή συναγερμόν και βομαρδισμόν των στούκας... με απιστεύτως νευρικόν ρυθμόν». Ευτυχώς, η μεταφορά έγινε στα κύτη χωρίς καμμίαν ζημίαν. Μόνον εν κιβώτιον ενώ μετεφέρετο έσπασε και το κύτος εγέμισε από χρυσάς λίρας... Ολαι αι χρυσαί λίραι ευρήθησαν (ενώ το πλοίο έπλεε προς την Αλεξάνδρεια). Εκτός μιας...».
Στην Αλεξάνδρεια ο χρυσός φυλάσσεται στην κεντρική αιγυπτιακή τράπεζα και ύστερα από δυο-τρεις μήνες αποφασίζεται να μεταφερθεί στη Ν. Αφρική. «Τον ετοποθετήσαμεν εις φορτηγά αυτοκίνητα και υπό τη συνοδεία τανκς τον μετεφέραμε μέσω της ερήμου εις το Σουέζ. Εκεί εφορτώθη εις επίτακτον (επιταγμένο) εμπορικόν πλοίον... Μετεφέρθη εις Durban της Ν. Αφρικής...». Ηταν ένα ταξίδι μακρύ και επίπονο με πολλές στάσεις.
Στο Ντουρμπάν «εφορτώθη εις ειδικήν αμαξοστοιχίαν» για να καταλήξει στο Γκέρμιστον. Εκεί ο χρυσός ελέγχθηκε και μετατράπηκε σε ράβδους, με την επίβλεψη της νοτιοαφρικανικής εκδοτικής τράπεζας. «Ο μεταφερθείς χρυσός απετελείτο από διάφορα χρυσά νομίσματα, ως και από ράβδους, που είχαν προέλθει από τήξιν εις την Ελλάδα χρυσών αντικειμένων, ήτο ανάγκη να μεταραπή εις ομοειδείς ράβδους που να περιέχουν τον κεκανονισμένων βαθμόν καθαρότητος». Οι απώλειες ήταν περίπου 60 κιλά...
Οι νέοι ράβδοι τοποτέθηκαν, τελικά, στα χρηματοκιβώτια Κεντρικής Τράπεζας Ν. Αφρικής στην Πραιτώρια. Η διοίκηση της ΤτΕ, όπως ο βασιλιάς και η κυβέρνηση όλο αυτό το διάστημα (Απρίλιος - Αύγουστος 1941), ακολουθούσαν τη διαδρομή του χρυσού. Έφθαναν στον τόπο προορισμού τους λίγο αργότερα ή νωρίτερα.
Στον Ινδικό χωρίς ασφάλιστρα για... οικονομία!
Οι πληροφορίες για την περιπετειώδη διάσωση του ελληνικού χρυσού σταματούν στην Πρετόρια και στις ευχαριστίες των ελληνικών αρχών «προς τον υπέροχον Κυβερνήτην της Ν. Αφρικής στρατάρχην Γιαν Σματς, διά την βοήθειάν του» και τα «φιλελληνικά αισθήματά του». Είναι πολύ γνωστές, άλλωστε, οι στενές σχέσεις του με τη βασιλική αυλή και ειδικά τη Φρειδερίκη ...
Πώς και πότε από κει μεταφέρθηκε στο Λονδίνο, όπου από τα τέλη Σεπτεμβρίου 1941 είχε εγκατασταθεί ο βασιλιάς Γεωργίος Β και η εξόριστη κυβέρνηση παραμένει... κρατικό μυστικό! Μέχρι τον προηγούμενο Φεβρουάριο ακόμη δεν ξέραμε ότι μέρος του παραμένει ακόμη εκεί για «ιστορικούς λόγους». Εντύπωση προκαλεί ακόμη και σήμερα ότι η μεταφορά του χρυσού, τουλάχιστον από την Αλεξάνδρεια ως το Ντουρμπάν, δεν ασφαλίστηκε. Την παράλειψη οι αρμόδιοι προσπάθησαν να τη διασκεδάσουν μεταπελευθερωτικά. Γλιτώσαμε, έλεγε ο Μανταζίνος 500.000 λίρες (τόσο υπολογίζονταν τ΄ ασφάλιστα)! Για σύγκριση η αξία του χρυσού, μαζί με τα συναλλαγματικά αποθέματα της ΤτΕ υπολογίζονταν σε 37 εκατ. λίρες. Η αποδέσμευση του χρυσού από την Τράπεζα της Αγγλίας, έγινε τμηματικά μετά την απελευθέρωση και ένα μέρος του, κάτω από δυσδιάκριτες συνθήκες, βρίσκεται το 1946 στην κεντρική αμερικανική τράπεζα.
Μια άγνωστη αφήγηση
Η αφήγηση για τη διάσωση του χρυσού ανήκει στον υποδιοικητή της ΤτΕ Γ. Μαντζαβίνο. Έγινε γνωστή το 1947, με την έκθεση του ίδιου (διοικητής τότε της τράπεζας στη γενική συνέλευση των μετόχων για τους ισολογισμούς της περιόδου 1941-46.
Για τη μεταφορά του από τη Σούδα ως την Αλεξάνδρεια υπάρχει, όμως, και μια διήγηση από τον καπετάνιο του αγγλικού καταδρομικού, που τον μετέφερε.
Σύμφωνα μ΄ αυτή, κι όπως δημοσιεύτηκε, αμέσως μεταδόθηκε τις μέρες απελευθέρωσης της Ελλάδας από το Ρόιτερ, το «ταξίδι» ήταν ακόμη πιο περιπετειώδες. Ο κυβερνήτης του «Διδώ», Ντίκινσον, αφηγείται σε δημοσιογράφο του πρακτορείου ότι κατά την παραλαβή του φορτίου στη Σούδα τα γερμανικά στούκας έκαναν ελιγμούς και βομβάρδιζαν την περιοχή. Τα κιβώτια με το χρυσάφι σκορπίστηκαν πάνω στο σκάφος.
Μόνο όταν έφθασε το πλοίο στην Αλεξάνδρεια έγινε έλεγχος του φορτίου. Τότε ένα κιβώτιο βρέθηκε στο εστιατόριο των αξιωματικών, άλλο μαζί μ΄ ένα μεγάλο κομμάτι κρέας στην καμπίνα του σιτιάρχη, τρίτο κάτω από κρεβάτι στο θάλαμο ασθενών. Ένα ακόμη είχε ριχθεί στην αποθήκη, άνοιξε, και το περιεχόμενο σκορπίστηκε στο κατάστρωμα. Οι λίρες που περιείχε μαζεύτηκαν με σκούπα...
Σύμφωνα με κείνη τη δυσεύρετη μαρτυρία του κυβερνήτη «ήταν μια δύσκολος περίσταση. Βόμβες έπεφταν γύρω μας. Πήραμε το σήμα: μπείτε στο λιμάνι και φορτώστε το χρυσό. Πράγματι βρήκαμε μεγάλα και βαριά κιβώτια χρυσού, τα οποία έπρεπε να μεταφερθούν στην Αίγυπτο. Αποφασίσαμε να τα τοποθετήσουμε σε μια αποθήκη της πρώρας. Ενώ όμως την ανοίγαμε, δεχθήκαμε νέα επιδρομή εχθρικών αεροπλάνων. Οι ναύτες μας εγκατέλειψαν τα κιβώτια και έσπευσαν στις θέσεις τους για να τ΄ αντιμετωπίσουν...».
Ο Άγγλος καπετάνιος τελείωνε την αφήγησή του λέγοντας: «Μόνο όταν φθάσαμε στην Αλεξάνδρεια και βρήκαμε τα φορτηγά που μας περιμένανε στην ακτή, ασχοληθήκαμε με το πολύτιμο φορτίο. Παραλία... Μόνο δυο λίρες είχαν χαθεί!».
www.imerisia.gr/general2.asp?catid=13774&subid=20110&pubid=110891234