ΙΣΙΑΣΜΑΤΑ – ΑΡΡΑΒΩΝΑΣ - ΓΑΜΟΣ – ΠΑΝΩΠΡΟΙΚΙ
ΤΑ ΑΡΡΑΒΩΝΙΑΣΜΑΤΑ του Γύζη
Σε μια σημερινή συζήτηση αγαπημένοι μου φίλοι , άκουσα , μέσα σε πολλά για το γάμο , τα αρραβωνιάσματα , τα ισιάσματα κλπ . και τη λέξη πανωπροίκι , που είχα πολλά – πολλά χρόνια να την ακούσω .
Τι ήταν όμως το πανωπροίκι ; Ένα παλιό εθιμικό…παρατράγουδο στην όλη διαδικασία του γάμου , κάτι , η ύπαρξη του οποίου δεν θα πρέπει να μας κάνει και πολύ υπερήφανους , και που φυσικά πιστεύουμε πως δεν υπάρχει πια σε κανένα μέρος της Πατρίδας μας , αν και κάποιοι φίλοι της παρέας , είχαν διαφορετική άποψη .
Η λέξη “ πανωπροίκι ή απανωπροίκι “ είναι σύνθετη απ ‘το πάνω και την προίκα , και σημαίνει σύμφωνα νε τον κ. Μπαμπινιώτη , “ την πρόσθετη προίκα , το ποσό της προίκας δηλαδή που συμπληρώνει αυτό που είχε συμφωνηθεί αρχικώς , δείτε πιο κάτω τι ακριβώς μας λέει η αξέχαστη χωριανή μας Σοφία Παλαιολόγου – Καραχάλιου , στο βιβλίο της “ Αναμνήσεις “ που κυκλοφόρησε το 2000 , για τα “ ισιάσματα “ , τον “ αρραβώνα “ , τον “ γάμο “ και το…”πανωπροίκι “ , το οποίο εμφανιζόταν πάντα μετά την πρώτη νύχτα του γάμου , σημειώνουμε , πως οι “ αναμνήσεις “ της αείμνηστης Σοφίας αφορούν στην προπολεμική περίοδο , δείτε…
“ Τα χρόνια εκείνα , ο αρραβώνας έμοιαζε πιο πολύ με συνοικέσιο , παρά με την εξέλιξη της γνωριμίας δύο νέων . Τα αγόρια της εποχής , όχι μόνον δεν μπορούσαν να βγουν ραντεβού με την κοπέλα που τους άρεσε , αλλά ούτε καν να την φιλήσουν είχαν δικαίωμα . Αν κάτι τέτοιο γινόταν γνωστό , σήμαινε άσχημες συνέπειες για την κοπέλα . Οι γονείς το θεωρούσαν προσβλητικό για την τιμή της οικογένειας .
Έτσι λοιπόν , ο ενδιαφερόμενος “ υποψήφιος γαμπρός “ αποφάσιζε να στείλει κάποιο δικό του άτομο στο σπίτι της κοπέλας και να τη ζητήσει από τον πατέρα της . Αυτό ήταν το λεγόμενο “ προξενιό “. Εάν ο πατέρας συμφωνούσε , κανόνιζαν μια νέα συνάντηση , συνήθως βράδυ , παρουσία και του νέου για να το ξανασυζητήσουν .
Σπάνια ρωτούσαν τη γνώμη της κοπέλας και για την τύχη της , αποφάσιζε σχεδόν πάντα ο πατέρας της . Κατά τη διάρκεια της συζήτησης συμφωνούσαν και το θέμα της προίκας ( σπίτια , χωράφια , αμπέλια ή και μετρητά αν υπήρχαν ) .
Στο τέλος έδιναν “ λόγο “ , ένα είδος προφορικής επικύρωσης της συμφωνίας του γάμου , αυτό το έλεγαν “ ισιάσματα “.
Σε περίπτωση που αποφάσιζαν να γίνει “ ανοιχτός “ ο αρραβώνας , έπρεπε να καλέσουν το σόι του γαμπρού , τους φίλους του και τους κουμπάρους στο σπίτι της νύφης , όπου και θα γλεντούσαν όλοι μαζί μέχρι πρωίας με παραδοσιακά όργανα και δημοτική μουσική . Το τραπέζι του αρραβώνα περιλάμβανε , μακαρονάδα , , που ετοίμαζαν σε μεγάλα καζάνια , στιφάδο και κρέας βραστό ή ψητό και άφθονο κρασί .
το επόμενο πρωί , μετά τον αρραβώνα και το γλέντι , έπρεπε όλοι οι καλεσμένοι μαζί με τη νύφη , να πάνε σε μια βρύση και αυτή με μια κανάτα τους έριχνε νερό να πλυθούν . Έπειτα τους έδινε και μια πετσέτα για να σκουπιστούν .
Όσο καιρό ήταν αρραβωνιασμένοι , ο γαμπρός μπορούσε να πάει στο σπίτι της νύφης και να κοιμηθεί μαζί της ! Ήταν ένα ακόμη έθιμο …
Αφού οριζόταν η ημερομηνία του γάμου , έπρεπε η νύφη να ετοιμάσει την προίκα της , συνήθως ρούχα μάλλινα , φτιαγμένα από τη μητέρα της ή από την ίδια στον παραδοσιακό “ αργαλειό “ . Ύφαιναν επίσης στον “ αργαλειό “ , χαλιά και κουβέρτες , “ βελέντζες “ . Τις πετσέτες , τα σεντόνια και τα εσώρουχα τα έραβαν με νήμα αγοραστό , αφού έτοιμα δεν υπήρχαν .
Τη Δευτέρα πριν το γάμο , έπρεπε να πλύνουν τα ρούχα , τα εσώρουχα , τις πετσέτες και τα σεντόνια της νύφης . Ο γαμπρός έπρεπε να φέρει μια δυο οκάδες σαπούνι , στο σπίτι της νύφης , όπου μαζεύονταν οι συγγενείς να βοηθήσουν στο πλύσιμο . Έβραζαν λοιπόν νερό , σε ένα μεγάλο καζάνι και στήνανε πέντε – έξι σκάφες στη σειρά και τραγουδώντας έπλεναν τα ρούχα . Στη συνέχεια τα άπλωναν και όταν στέγνωναν τα σιδέρωναν και τα έβαζαν σε ένα μπαούλο , διότι οπωσδήποτε έπρεπε η νύφη να έχει ένα μπαούλο , να βάλει τα ρούχα της και κανένα ποτήρι ή φλιτζάνι και καμιά κατσαρόλα . Αυτά ήταν τα υπάρχοντα της εποχής .
Όμορφες εικόνες απ’ τις..προδικασίες του παραδοσιακού παλιού Λιδορικιώτικου γάμου . Ημέρα δευτέρα , το πλύσιμο των “ προικιών “ , η νύφη με τις φιλενάδες της και τις συγγένισσές της , επί το..έργον . Αναγνωρίστηκαν , τέταρτη από αριστερά η αξέχαστη Χρυσούλα Σφέτσου– Γκομόζια , πέμπτη η Ασημούλα Κάπου – Μοίρα , και η Ελένη Γ. Μαργέλλου με την αδελφή της . Το όλο..σκηνικό , θα πρέπει να είναι κάπου στο Γυφτομαχαλά .
Το ίδιο σκηνικό και στην άλλη άκρη του χωριού , στις Λάκκες , νύφη μια Τριωτοπούλα , και μαζί με τις φιλενάδες και τις συγγένισσές της , μπουγαδιάζουν τα προικιά ΄, στο επί τούτου διαμορφωμένο “ πλυσταριό “ , έξω απ’ το Τριωταίϊκο σπίτι . Από αριστερά : Γεωργία Παπαδοπούλου – Κουλοπούλου , η Τριωτοπούλα , τέταρτη η Μαρία Μποβιάτση , έβδομη , Ευθυμία Μποβιάτση , προτελευταία η Κατίνα Ρέλλου και τελευταία η Κούλα Μποβιάτση .
* *
Την Τετάρτη , ετοίμαζαν το “ προζύμι “ για τα ψωμιά του γάμου , αυτό το έλεγαν “ να αναπιάσουμε τα προζύμια “ . Το βράδυ της ίδιας μέρας , μαζεύονταν οι συγγενείς και οι φίλοι και “ ξαρίζανε “ ( κοσκινάγανε ) το αλεύρι που αντιστοιχούσε στο προζύμι , μέσα σε μια ξύλινη σκάφη . Όταν τελείωναν , πέταγαν μέσα στο αλεύρι κέρματα και η “ μαρίδα “ , νεολαία του χωριού , βούταγε με το στόμα μέσα στη σκάφη για να πάρει τα λεφτά . Αυτό έκανε τους μεγάλους να ξεκαρδίζονται στα γέλια .
Την Πέμπτη , ζύμωναν τα ψωμιά και τα έβαζαν στα ταψιά για να ψηθούν . Τα ψωμιά τα “ κεντάγανε “ από πάνω , έκαναν δηλαδή διάφορα σχέδια . Όταν έβγαιναν τα ψωμιά από το φούρνο , τους έριχναν από πάνω ζάχαρη και τα ονόμαζαν “ πρεβέντες “.
Την Παρασκευή, έπρεπε να καλέσουν στο γάμο τους συγγενείς και φίλους . Ξεκινούσαν τότε , ένας άντρας και μια γυναίκα με τα “ καλέσματα “ κάτι κόκκινα χαρτάκια μέσα στα οποία ήταν τυλιγμένα : δύο γαρυφαλλάκια , ένα κομμάτι κανέλλας και δύο κουφέτα . Τα “ καλέσματα “ τα είχε η γυναίκα μέσα σε μια τσάντα κεντημένη στον αργαλειό , που την έλεγαν “ μαρούδα “ και πήγαιναν έτσι από σπίτι σε σπίτι και καλούσαν τον κόσμο . Ο δε άντρας είχε ένα μικρό ξύλινο βαρελάκι με κρασί που το έλεγαν “ τσίτσα “και κερνούσε τους καλεσμένους με ένα μικρό ποτηράκι , δίνοντάς τους και το “ κάλεσμα “ .
Λιδορικιώτικος Γάμος
“ Την ίδια μέρα , ( Παρασκευή ) έπρεπε να πάρουν τα προικιά της νύφης και να τα πάνε στο σπίτι του γαμπρού . Αν ο γαμπρός ήταν από άλλο χωριό , τα κουβαλούσανε με μουλάρια και όταν έφταναν εκεί τα τοποθετούσαν όλα μαζί φτιάχνοντας ένα σωρό , “ γοίκο “ , που τον στόλιζαν με δαντέλλες λευκές , σκορπώντας πάνω τους ρύζι . Αν ο γαμπρός ήταν απ’ το χωριό , τότε τα προικιά τα κουβαλούσαν τα παιδιά , τα οποία κουβαλούσαν τα μαξιλάρια της νύφης στο κεφάλι τους .
Το Σάββατο ήταν υποχρεωμένοι οι καλεσμένοι να ετοιμάσουν το δώρο τους , που δεν ήταν τίποτα άλλο , παρά μια “ πρεβέντα “, ένα κομμάτι κρέας και μια νταμιτζάνα κρασί για το γλέντι του γάμου !
Την Κυριακή γινόταν ο γάμος . Σε περίπτωση που η νύφη ήταν από άλλο χωριό , έπρεπε να πάνε με τα μουλάρια να την φέρουνε . Τα μουλάρια τα στόλιζαν με λευκά σεντόνια κεντητά . Αυτόν που έφτανε πρώτος στο σπίτι της νύφης με το μουλάρι του , τον έλεγαν “ συχαρικιάρη “ , γιατί πήγαινες τα “ συχαρίκια “, την είδηση δηλαδή πως έρχονται οι άλλοι για να πάρουν τη νύφη για την εκκλησία . Στο μουλάρι του “συχαρικιάρη “ , έβαζαν ένα μαντήλι λευκό στην “ , καπιστράνα “ , ώστε να φαίνεται πως αυτό έφτασε πρώτο . Μετά το γάμο γύριζαν για το γλέντι στο σπίτι του γαμπρού .
Όταν έφταναν στο σπίτι , η νύφη πέταγε μήλα στον αέρα και όποιος κατόρθωνε να πιάσει ένα από αυτά , το είχανε για γούρι , σήμαινε πως θα παντρευτεί σύντομα . Τα χρόνια εκείνα είχανε έθιμο να στεφανώνονται νωρίς , πριν πέσει ο ήλιος , για να προκόψει το νιόπαντρο ζευγάρι .
Εάν τώρα η νύφη ήταν απ’ το χωριό μας , ο κουμπάρος έπρεπε ήδη να έχει στείλει τα στέφανα και ένα κομμάτι λευκό ύφασμα για να ράψει απ’ αυτό το νυφικό της πριν το γάμο . Τα στέφανα και ένα κομμάτι που περίσσευε από το ύφασμα του νυφικού , τα έβαζαν σε χάλκινο δίσκο με χερούλια και όταν ξεκινούσαν για την εκκλησία το κουβαλούσε ένα αγόρι στο κεφάλι του , ώστε να τα φορέσει ο κουμπάρος στο κεφάλι του γαμπρού και της νύφης την ώρα του στεφανώματος .
Όταν ερχόταν η ώρα του γάμου , ξεκινούσε ο γαμπρός για το σπίτι του κουμπάρου , απ’ όπου μαζί και οι δυο , με τη συνοδεία μουσικών οργάνων πήγαιναν στην εκκλησία . Στη συνέχεια τα όργανα πήγαιναν να φέρουν τη νύφη και τους δικούς της στην εκκλησία , όπου γινόταν το μυστήριο του γάμου . Τα χρόνια εκείνα έριχναν και λεφτά στο ευαγγέλιο , ως αμοιβή του ιερέα .
Αφού τελείωνε ο γάμος , γύριζαν όλοι μαζί , με τη συνοδεία των οργάνων , στο σπίτι του γαμπρού , όπου άρχιζε το γλέντι κι’ ο χορός . Συνήθως χόρευαν σε κάποιο αλώνι , όπου ο χώρος ήταν αρκετός και άνοιγαν κάτι ξύλινε κάσες με λουκούμια και κερνούσαν τους καλεσμένους .
Το γλέντι κρατούσε ως το πρωί , αλλά τη νύχτα είχαν φροντίσει να έχουν έτοιμες τις κρεμαστές λάμπες πετρελαίου για να μπορούν να διασκεδάζουν με φως . Οι καρέκλες και τα τραπέζια ήταν δανεικά απ’ τα καφενεία και τις ταβέρνες , ενώ τα ποτήρια απ’ τα εμπορικά καταστήματα στα οποία τα επέστρεφαν τις επόμενες μέρες . Μεγάλη φτώχεια τότε .. Το τραπέζι του γάμου είχε πάνω άφθονο κρέας , βραστό ή ψητό , και κρασί που έστελναν οι καλεσμένοι .
Την επόμενη μέρα του γάμου , έπρεπε η νύφη να αποδείξει ην “ παρθενιά “ της στην πεθερά . Αλίμονο αν η νύφη δεν ήταν παρθένα πριν την πρώτη νύχτα του γάμου. ‘Επρεπε τότε ο γαμπρός να τη στείλει πίσω στον πατέρα της ή να ζητήσει περισσότερη προίκα , ώστε να μη γίνει γνωστό στο χωριό και προσβληθεί η τιμή της οικογένειάς της . Αυτό το ονόμαζαν “ πανωπροίκι “ , και ο πεθερός αναγκαζόταν να δώσει ό,τι του ζητούσε ο γαμπρός ώστε να μην επεκταθεί το σκάνδαλο .
Στις 15 μέρες από το γάμο , έπρεπε οι νεόνυμφοι να πάνε στην εκκλησία να τους ευλογήσει και πάλι ο παπάς . Μετά την εκκλησία , πήγαιναν στα σπίτια των συγγενών και του κουμπάρου και τους κερνούσαν χαλβά και τηγανίτες , τα οποία κουβαλούσε ένα παιδί που είχαν μαζί τους . “
Περίεργο..παζάρεμα λοιπόν με την αξιοπρέπεια της νύφης και της οικογένειάς της , ήταν το “ πανωπροίκι “και φυσικά δεν τιμούσε ..ιδιαίτερα τον πολιτισμό μας .
Μια και μπήκαμε στα χωράφια των μετά τον γάμο .” παζαρεμάτων “, θα ήθελα να αναφερθούμε και σε ένα άλλο “ ντροπιαστικό “ και πάλι για τον πολιτισμό μας , παρατράγουδο , που βέβαια εμφανιζόταν στα.. “ ισιάσματα “, ή κάπου εκεί τέλος πάντων και προσωπικά το είχα ονομάσει : “ Το μεγάλο… .παζάρι “.
Μια τέτοια εμπειρία έζησα σε παιδική ηλικία 11 – 12 χρόνων ..κι’ από τότε δεν λέει να σβηστεί απ’ το μυαλό μου ….την αναδημοσιεύουμε από παλιότερη ανάρτησή της …
ΤΟ ΜΕΓΑΛΟ..” ΠΑΖΑΡΙ “ ..
Μερικές ταινίες του παλιού καλού Ελληνικού κινηματογράφου , είναι εξαιρετικές ..ηθογραφίες , ..ντοκιμαντέρ , θα λέγαμε , της Ελληνικής μεταπολεμικής ζωής και πραγματικότητας , και έμειναν στην ιστορία , θυμηθείτε το..Ζήκο , αλλά και τόσες άλλες φυσιογνωμίες του παλιού καλού καιρού , που αποδίδονταν καταπληκτικά απ’ τους χαρισματικούς μας ηθοποιούς ..
Δεν ξέρω αν την έχετε δει την ταινία , “ το κορίτσι της γειτονιάς “ αν δεν κάνω λάθος , που ο " γαμπρός " παζάρευε για να παντρευτεί την αδελφή του Φωτόπουλου , ζητώντας δέκα λίρες παραπάνω , τη στιγμή λοιπόν εκείνη , το μυαλό μου γύρισε αυτόματα , στην ίδια περίπου εποχή αλλά εδώ στο χωριό μας , γιατί , δυστυχώς , κι'εδώ κάτι παρόμοια συνέβαιναν , και όχι μόνον εδώ , αλλά σε όλη την Ελλάδα .
Βρισκόμαστε λοιπόν στις αρχές της δεκαετίας του 50 , το χωριό μας λαβωμένο , προσπαθεί με τα χίλια..ψέματα , να ορθοποδήσει , τα καμένα σπίτια θυμίζουν ακόμα τα όσα πέρασαν οι χωριανοί μας , μα δεν το βάζουν κάτω , σιγά..σιγά , ξαναβρίσκουν το χαμένο τους χαμόγελο και την χαμένη τους εμπιστοσύνη , το χωριό μας πρέπει να ξαναζωντανέψει ...
Η αφεντιά μου , 7-8 χρόνων , πήγαινα σχολείο αλλά βοηθούσα και στο μαγαζί μας το ζαχαροπλαστείο στο Αλωνάκι , ενώ παρατηρούσα ..καταγράφοντας , όλα όσα γίνονταν καθημερινά , έχοντας το προνόμιο να βρίσκομαι , λόγω μαγαζιού , στο κέντρο της αγοράς ..
Το.." ΚΑΦΕΓΑΛΑΚΤΟΖΑΧΑΡΟΠΛΑΣΤΕΙΟ " μας , στο Αλωνάκι , σε φωτογραφία της εποχής εκείνης .
Δίπλα ακριβώς απ' το μαγαζί μας ήταν το πρακτορείο των λεωφορείων , οπότε έβλεπα πάντα τις ..καινούριες αφίξεις , με το Αθηνών , δρομολόγιο που στην αρχή ήταν μια φορά την ημέρα και μετά προστέθηκε και δεύτερη , κάποια μέρα λοιπόν εμφανίσθηκε ένας ηλικιωμένος Αμερικάνος , έτσι λέγαμε τους Έλληνες που είχαν πάει μετανάστες στην Αμερική , που καταγόταν απ΄τα χωριά μας , σκοπός της επίσκεψής του στην Ελλάδα , να παντρέψει τη μεγάλη ανιψιά του , κόρη του αδερφού του , που είχε πεθάνει .
Το νέο , διαδόθηκε με..τρόπο , ώστε να ενημερωθούν όλοι οι ενδιαφερόμενοι και ευρισκόμενοι σε ...κατάλληλη ηλικία . Πράγματι λοιπόν , το νέο κυκλοφόρησε , από στόμα σε στόμα , και μάλιστα με πλήρη...διακήρυξη του...μειοδοτικού διαγωνισμού , γιατί για κάτι τέτοιο επρόκειτο .
Οι ενδιαφερόμενοι λοιπόν , θα προσέρχονταν σε κάποιο συγγενικό της νύφης σπίτι , και εκεί θα έκαναν την πρότασή τους , στον εξ Αμερικής μπάρμπα , αναφέροντας το συγκεκριμένο αριθμό λιρών Αγγλίας , που ζητούσαν σαν ..προίκα , μάλιστα , όπως ακριβώς το διαβάζετε ..
Όταν έμαθα την όλη διαδικασία , κάτι ..έσπασε μέσα μου , κάτι δεν μου πήγαινε , επαναστατούσα , κι'ας μη είχα καμιά σχέση και συγγένεια , με τη νύφη , που σχεδόν δεν την γνώριζα καλά..καλά..
Το πράγμα όμως άρχισε να αποκτά ιδιαίτερο ενδιαφέρον γιατί στον ...μειοδοτικό..διαγωνισμό , θα λάβαινε μέρος και ένα συγγενικό μου πρόσωπο , με το οποίο , κουβέντιασα το θέμα , και μου εξήγησε την όλη διαδικασία . Οι μέρες περνούσαν , και πλησίαζε η μεγάλη μέρα , όσο δε πλησίαζε τόσο ο συγγενής μου γινόταν ανήσυχος και ..νευρικός , ενώ με ενημέρωσε πως μέχρι στιγμής οι ενδιαφερόμενοι ήταν δύο , αυτός κι' άλλος ένας ..
Έφτασε , επί τέλους ! η μέρα , και εγώ είχα την έννοια και περίμενα να περάσει η ώρα , να πάνε οι ενδιαφερόμενοι , και ευχόμουνα να βγει..νικητής ο συγγενής μου , πράγματι το απογευματάκι , τον είδα το συγγενή μου , έτοιμο , περιποιημένο να φεύγει για την ..επικίνδυνη αποστολή , και του ευχήθηκα καλή..επιτυχία και περίμενα να περάσει η ώρα να τελειώσει η συνάντηση και να μάθω τι απέγινε ..
Η αγωνία μου , λες και έβλεπα ταινία του Χίτσκοκ , αλλά φανταζόμουνα την όλη διαδικασία , και δεν μπορούσα να ..καταλάβω και να πιστέψω , πως πραγματικά έτσι γίνονταν τα πράγματα , και όχι μόνο γίνονταν έτσι , αλλά αυτό θεωρούνταν και απολύτως...φυσικό , τόοοοσο απλά...
Είχε πια νυχτώσει για καλά , και είχε περάσει κάμποση ώρα , όταν κατέφθασε ο συγγενής μου , αλλά...συντετριμμένος ..
Ξανάσανε λίγο και μου είπε με βαθειά πίκρα , αυτές τις δυο λέξεις : Την πήρε ο....άλλος , μου είπε και το όνομά του , γιατί ζήτησε ΔΕΚΑ ΛΙΡΕΣ ΛΙΓΟΤΕΡΕΣ , ΤΗΝ ΕΧΑΣΑ ΓΙΑ ΔΕΚΑ ΛΙΡΕΣ !!!
Ποτέ , δεν μπόρεσα να καταλάβω όλη αυτή τη διαδικασία , ούτε να την ..χωνέψω , ποτέ μου δεν μπόρεσα να φανταστώ , πως ένας άνθρωπος , μια γυναίκα , θα μπορούσε να είναι..αντικείμενο...παζαριού , και όμως έτσι ήταν ...
Το περιστατικό αυτό , με είχε πληγώσει αβάσταχτα , κάτι με έκανε ακόμα και να..ντρέπομαι , για τις παρόμοιες περιπτώσεις , γιατί φυσικά δεν ήταν η ..μόνη και..μοναδική , είχα όμως σαν ...αντίβαρό της , μια άλλη περίπτωση χωριανής μας κοπέλας , που έκανε την επανάστασή της " σπάζοντας " την κατεστημένη διαδικασία , πρόκειται για την Σοφία Καλαπτσή , την πανέμορφη Σοφία , που το βράδυ των αρραβώνων της , με Λιδορικιώτη γιατρό μεγαλύτερό της , κλέφτηκε με τον άνθρωπο που αγαπούσε , ένα νεαρό φτωχό συμμαθητή της …
ΧΡΟΝΙΑ ΠΟΛΛΑ – ΚΑΛΗ ΠΡΩΤΟΧΡΟΝΙΑ …Κ.Κ.-
No comments:
Post a Comment