Το 1838 με κυβερνητική απόφαση καθιερώθηκε ως ημέρα εθνικής γιορτής η 25η Μαρτίου. Στο μητροπολιτικό ναό των Αθηνών, την Αγία Ειρήνη, τελέστηκε δοξολογία παρουσία του βασιλικού ζεύγους, των αγωνιστών της επανάστασης του 1821 και των κατοίκων της ολιγάνθρωπης τότε πρωτεύουσας. Μετά το μεσημέρι, στην πλατεία όπου βρίσκονταν τα ανάκτορα (το βασιλικό ζεύγος διέμενε στην οικία Αφθονίδη, ώσπου να ολοκληρωθεί η ανέγερση του παλατιού στην πλατεία Συντάγματος) και όπου ο Δήμος Αθηναίων είχε ανεγείρει μνημείο, νέοι και νέες έστησαν χορό, ενώ ο Όθωνας και η Αμαλία παρακολουθούσαν τα συμβαίνοντα από τον εξώστη του ανακτόρου. Θρυλείται ότι το χορό έσυρε πρώτη μια ηλικιωμένη, ντυμένη με την παραδοσιακή στολή της Αττικής, η κ. Λέκκα, από την οικογένεια της οποίας τρία μέλη είχαν σκοτωθεί για την ελευθερία της πατρίδας. Σε ανάμνηση της μέρας εκείνης ο χώρος όπου γιορτάστηκε για πρώτη φορά η εθνική επέτειος ονομάστηκε «πλατεία 25ης Μαρτίου»(εφημερίδα ΕΜΠΡΟΣ, φύλλο της27ης Ιουλίου 1926), αν και ο Leo von Klenze, ο Γερμανός αρχιτέκτονας που είχε κάνει κατ’ εντολή του Όθωνα τα σχέδια των Αθηνών, είχε προτείνει το όνομα «πλατεία Αισχύλου».
Η βασίλισσα Αμαλία φύτευσε τα πρώτα δέντρα και σε λίγο καιρό η πλατεία μεταβλήθηκε σε κήπο. Εκεί χτίστηκε ένα μικρό καφενείο, «κρυμμένο» από τα πυκνόφυλλα δέντρα, και δίπλα σ’ αυτό μια βρύση, η οποία διατηρήθηκε ως τα τέλη του 19ου αιώνα. «Εις το καφενείον τούτο εύρισκον καταφύγιον οι πανταχόθεν της Ελλάδος προσερχόμενοι παυόμενοι υπάλληλοι, οίτινες εκαλούντο και παυσανίαι, ελπίζοντες εις επανόρθωσιν του γενομένου εις αυτούς αδικήματος», έγραψε ένας αρθρογράφος του ΕΜΠΡΟΣ (φύλλο της 27ης Ιουλίου 1926) αναφερόμενος στην ιστορία του κήπου Κλαυθμώνος.
Για να γίνει κατανοητό το σχόλιο του αρθρογράφου, θα κάνω μια σύντομη αναφορά στις πελατειακές σχέσεις μεταξύ πολιτικών κομμάτων και ψηφοφόρων κατά το 19ο και την πρώτη δεκαετία του 20ου αιώνα. Το κόμμα που εξασφάλιζε στις εκλογές την κοινοβουλευτική πλειοψηφία μαζί με την εξουσία έπαιρνε ως «φέουδό» του και το Δημόσιο. Απέλυε λοιπόν τους δημόσιους υπαλλήλους, τους οποίους είχε διορίσει η προηγούμενη κυβέρνηση, και στις θέσεις τους διόριζε ψηφοφόρους – πελάτες του. Οι απολυμένοι σε κάθε κυβερνητική μεταβολή συγκεντρώνονταν στην πλατεία της 25ης Μαρτίου, όπου βρισκόταν το υπουργείο των Οικονομικών, για να θρηνολογήσουν τη μοίρα τους. Οι στεναγμοί και οι κλαυθμοί των «παυσανιών» αυτών έδωσαν το όνομα στην πλατεία Κλαυθμώνος. «Ανάδοχός» της υπήρξε ο Δημήτριος Καμπούρογλου, ο οποίος με ένα χρονογράφημά του δημοσιευμένο στην ΕΣΤΙΑ το 1878 στηλίτευσε το πελατειακό σύστημα και τα όσα συνέβαιναν μετά από κάθε εκλογική αναμέτρηση. Το όνομα αυτό της πλατείας διατηρήθηκε και μετά την καθιέρωση της μονιμότητας των δημοσίων υπαλλήλων (με διάταξη του συντάγματος του 1911).
Στον περιβάλλοντα την πλατεία Κλαυθμώνος χώρο κατά το 19ο αιώνα είχαν κτιστεί μεγαλοπρεπή κτίρια, όπως:
- η οικία Αφθονίδη, όπου έμεινε για λίγα χρόνια το βασιλικό ζεύγος και όπου στεγάστηκε αργότερα η Αστυνομική Διεύθυνση Αθηνών (εφημερίδα ΕΜΠΡΟΣ, φύλλο της 27ης Ιουλίου 1926),
- το κτίριο της Αγγλικής πρεσβείας, έργο του αρχιτέκτονα Κλεάνθους,
- τα κτίρια των υπουργείων Οικονομικών και Ναυτικών (εφημερίδα ΕΜΠΡΟΣ, φύλλο της 18ης Δεκεμβρίου 1947).
- η κατοικία του Σμυρναίου εθνικού ευεργέτη Ιωάννη Χατζηκυριακού, η οποία από το 1863 λειτούργησε ως ξενοδοχείο, αρχικά με το όνομα «Αίγυπτος» και αργότερα «Αθήναι»,
- η Τράπεζα του Χιώτη τραπεζίτη Σταματίου Δεκόζη Βούρου (εφημερίδα ΕΜΠΡΟΣ, φύλλο της 25ης Ιουλίου 1926).
Το 1901 το υπουργείο Εσωτερικών ζήτησε από το Δήμο Αθηναίων να του παραχωρήσει τον κήπο του Κλαυθμώνος, για να ανεγερθεί εκεί το νέο Βουλευτήριο (εφημερίδα ΣΚΡΙΠ, φύλλο της 24ης Μαΐου 1901). Ευτυχώς το δημοτικό συμβούλιο απέρριψε την πρόταση – αίτηση κι έτσι σώθηκε ο δενδροφυτεμένος χώρος, ο οποίος αποτελούσε έναν πνεύμονα πράσινου στο κέντρο της Αθήνας. Τα παγκάκια του κατά τις εσπερινές ώρες χρησίμευαν ως χώρος συνάντησης ερωτευμένων ζευγαριών, ενώ κατά τις νυχτερινές ως κλίνες των άστεγων. Έγραφε ένας δημοσιογράφος στην εφημερίδα ΣΚΡΙΠ (φύλλο της 17ης Μαρτίου 1901): «Αν τύχη και διέλθετε από τον κήπον του Κλαυθμώνος περί τας 2 μετά το μεσονύχτιον, δεν θ’ ακούσητε αηδόνας, αλλά ροχαλητά όσα θέλετε».
Η κοσμοπλημμύρα που παρατηρούνταν στην Κλαυθμώνος προκάλεσε το επενδυτικό ενδιαφέρον ορισμένων ιδιωτών. Το 1905 κάποιος επιχειρηματίας ονόματι Στεφάνου υπέβαλε αίτηση στη δημοτική αρχή, με την οποία ζητούσε να του επιτραπεί η κατασκευή αναψυκτηρίου στον κήπο και η εκμετάλλευσή του επί δεκαετία. Δεσμευόταν ότι θα τον ηλεκτροφώτιζε και θα τον περιποιείτο με δικές του δαπάνες. Μετά τη λήξη της μίσθωσης το αναψυκτήριο θα περνούσε στη δικαιοδοσία του Δήμου (εφημερίδα ΣΚΡΙΠ, φύλλο της 9ης Μαρτίου 1905). Δεν μπόρεσα να βρω στις υπάρχουσες ιστορικές πηγές αν το αίτημα του επιχειρηματία υλοποιήθηκε.
Είκοσι περίπου χρόνια αργότερα κατά την περίοδο της δικτατορίας του Θεόδωρου Πάγκαλου η πλατεία και ο κήπος Κλαυθμώνος διέτρεξαν το μεγαλύτερο κίνδυνο. Τότε προτάθηκε η κατασκευή στο χώρο αυτό του μεγάρου του Χρηματιστηρίου. Η πρόταση προκάλεσε θύελλα αντιδράσεων. Είναι χαρακτηριστικά τα όσα έγραψε στο ΕΜΠΡΟΣ (φύλλο της 25ης Ιουλίου 1926) ο πρώην βουλευτής και τότε συνεργάτης της εφημερίδας Θεόδωρος Βελλιανίτης: «Κάποια νέα πάλιν ιδέα εξεφουρνίσθη. Προυτάθη να ιδρυθή το Χρηματιστήριον εις την πλατείαν της 25ης Μαρτίου. Ολίγοι βεβαίως εκ των αναγνωστών μου θα γνωρίζουν ποία είναι και πού ευρίσκεται η πλατεία αύτη. Είναι ο λεγόμενος κοινώς Κήπος του Κλαυθμώνος. Εάν η πρότασις πραγματοποιηθή ποτέ, ασφαλώς καταστρέφεται και ο κήπος ούτος […]. Εάν πραγματοποιηθή η φαεινή αυτή ιδέα, καταργείται μία από τας ολίγας δενδροφύτους πλατείας των Αθηνών, η οποία, αιρομένου (= κατεδαφιζομένου) μίαν ημέραν του υπουργείου των Οικονομικών, θα δώση νέαν και ωραιοτάτην μορφήν εις το διαμέρισμα τούτο της πόλεως, όπερ παρουσιάζει το μέγιστον μέρος της κινήσεως αυτής. Υποθέτω ότι δεν θα ευρεθή ποτέ Κυβέρνησις, ήτις θα εγκρίνη τοιαύτα σχέδια και θα θελήση ν’ αφαιρέση και τα ολίγα ελεύθερα μέρη της πόλεως. Κάπου θα ευρεθή καταλληλότερον μέρος διά το Χρηματιστήριον».
Τελικά το κτίριο του υπουργείου των Οικονομικών κατεδαφίστηκε το 1940, όμως η πλατεία δεν ομόρφυνε. Ο κήπος, αντί να δεντροφυτευτεί έτι περαιτέρω, ελαχιστοποιήθηκε. Κατά τις αναπλάσεις του χώρου που έγιναν το δεύτερο μισό του 20ου αιώνα η Κλαυθμώνος πλακοστρώθηκε κι έτσι έγινε ομοιόμορφη με την υπόλοιπη τσιμεντούπολη.
No comments:
Post a Comment