ΤΟ ΔΕΚΑΗΜΕΡΟ ΤΗΣ ΑΠΟΚΡΙΑΣ

ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ

 

Αποκριές ή Σήκωσες ονομάζονται οι διάφορες γιορταστικές εκδηλώσεις του δεκαήμερου που ξεκινά με τη Τσικνοπέμπτη και τελειώνει με την Καθαρά Δευτέρα. Στη διάρκεια αυτών των δέκα ημερών επιτρέπεται η κρεατοφαγία και η διασκέδαση και τούτο γιατί, μετά την Καθαρά Δευτέρα, ξεκινά η Σαρακοστή που περιλαμβάνει αυστηρή νηστεία και προσευχή με στόχο τη ψυχική και σωματική προετοιμασία των πιστών για τη μεγάλη γιορτή του Πάσχα. Η λέξη Αποκριά σημαίνει «αποχή από το κρέας». Παρόμοια είναι επίσης και η έννοια της λέξης Σήκωση αφού κατά την περίοδο αυτή οι άνθρωποι «σηκώνουν από το τραπέζι τις μη νηστίσιμες τροφές».

Τα έθιμα της Αποκριάς είναι από τα πιο παλιά έθιμα του τόπου μας και συνδέονται άμεσα με τις αλλαγές που παρουσιάζονται στη Φύση κατά την περίοδο αυτή. ΄Οπως η Φύση απελευθερώνεται από την επίδραση του Χειμώνα και αναγεννάται και μεταμορφώνεται με την άφιξη της ΄Ανοιξης έτσι και οι άνθρωποι απελευθερώνονται από τις συμβατικότητες της καθημερινής ζωής αφού κατά την περίοδο αυτή δικαιούνται να κάνουν ό,τι δεν έκαναν τις υπόλοιπες μέρες του χρόνου. Τις μέρες αυτές, τις μέρες δηλαδή του δεκαήμερου της Αποκριάς, οι άνθρωποι τρώνε και διασκεδάζουν, τραγουδούν και μεταμφιέζονται, ξεχύνονται στα χωράφια και παίζουν παιγνίδια. Ακόμα, την περίοδο αυτή οι νέοι βρίσκουν την ευκαιρία να ζητήσουν σε γάμο την εκλεκτή της καρδιάς τους, γι’ αυτό και δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι οι πιο πολλοί αρραβώνες γίνονταν, στο παρελθόν, την περίοδο της Αποκριάς.

Οι Σήκωσες ξεκινούν την Κυριακή της Απόκρεω που ονομάζεται διαφορετικά και «Σήκωση της Κρεατινής», γιατί τα περισσότερα φαγητά που σερβίρονται στο οικογενειακό τραπέζι είναι κρέατα ή παράγωγα του κρέατος. Για την ακρίβεια η κρεατοφαγία ξεκινά από τη «Τσικνοπέμπτη» που λέγεται έτσι, γιατί από τις καπνοδόχους των σπιτιών βγαίνει η «τσίκνα» (μυρωδιά) του ψημένου κρέατος. Σύμφωνα με την Παράδοση πρέπει σε κάθε σπίτι «να τσικνώσει η νησκιά», δηλαδή να ψηθεί στο τζάκι κρέας κυρίως χοιρινό παστό ή λουκάνικα.

Σύμφωνα με την παράδοση το βράδυ της Τσικνοπέμπτης μαζεύονταν όλοι στα σπίτια των συγγενών και των φίλων και διασκέδαζαν. Τη μέρα αυτή κάθε οικογένεια έπαιρνε μαζί της τα δικά της φαγητά τα οποία μοιράζονταν με τους άλλους συνδαιτημόνες. Ο οικοδεσπότης, που καθόταν πάντα στην άκρη του τραπεζιού, καλωσόριζε του παρευρισκομένους και ευχόταν σε όλους το γνωστό «Καλήν Σήκωσην τζιαι καλόν Πάσκαν να φτάσουμε». Το κέρασμα του κρασιού γινόταν πάντα από τον οικοδεσπότη. Σε κάθε γέμισμα του ποτηριού οι παρευρισκόμενοι συνήθως απαντούσαν με το «είβαν τζιαι καλές βροσιές» ή «σ’ υγείαν των νοικοτζυραίων».

Η διασκέδαση και το γλέντι της Σήκωσης συνεχίζονταν και την επόμενη Κυριακή που ήταν περισσότερο γνωστή σαν η «Κυριακή της Τυρινής» επειδή τη μέρα αυτή δεν επιτρέπονταν τα κρέατα αλλά μόνο τα διάφορα παρασκευάσματα του γάλακτος. Στο γιορταστικό τραπέζι κύριο φαγητό ήταν τα μακαρόνια, που συνδέονται με τη λέξη «μακαρκά» και τρώγονταν για να μακαριστούν (συγχωρεθούν) οι νεκροί. Τα μακαρόνια παρασκευάζονταν με ζυμάρι από αλεύρι σιταριού, που είναι και το αντιπροσωπευτικό προϊόν της βλάστησης. ΄Αλλο βασικό έδεσμα ήταν το τυρί που επειδή γίνεται από το γάλα συμβόλιζε την ανανέωση της φύσης και της βλάστησης.

Κατά τη διάρκεια του δεκαήμερου ξεχώριζαν ιδιαίτερα τα Παιγνίδια της Σήκωσης και οι Μάσκες, δυο εκδηλώσεις που συνδέονταν άμεσα με το γενικότερο κλίμα της χαράς και της διασκέδασης των ημερών. Τα παιγνίδια της Σήκωσης αποτελούν αναβίωση των αρχαίων ελληνικών εθίμων, τότε που οι αρχαίοι ΄Ελληνες συνήθιζαν να παίζουν διάφορα παιγνίδια κατά τη διάρκεια των συμποσίων. Τα παιγνίδια αυτά που διαφέρουν από περιοχή σε περιοχή, παίζονται ακόμα και σήμερα συνήθως τη Δευτέρα της Λαμπρής, στα διάφορα τοπικά φεστιβάλ των χωριών το καλοκαίρι ή ακόμα και στις οργανωμένες εκδηλώσεις αναβίωσης εθίμων του παρελθόντος. Οι Μάσκες αποτελούσαν το χαρακτηριστικό γνώρισμα του δεκαήμερου της Αποκριάς. Τα παλιά χρόνια οι μεταμφιεσμένοι μαύριζαν το πρόσωπο με καρβουνιασμένο σιτάρι ή με καπνιά που έπαιρναν από τις κατσαρόλες και τα τηγάνια. Επίσης έβαζαν στο πρόσωπο κουρούκλα ή προβειά ζώου για να μην τους αναγνωρίζουν. Μάσκες γίνονταν συνήθως οι άντρες που συνήθιζαν να ντύνονται γυναίκες φορώντας τις παραδοσιακές γυναικείες ενδυμασίες. Οι γυναίκες σπάνια μεταμφιέζονταν και όταν το έκαναν ντύνονταν, συνήθως, με ανδρικές ενδυμασίες για να μη τις αναγνωρίζουν. Οι Μάσκες περιφέρονταν από σπίτι σε σπίτι, ιδιαίτερα τις μέρες της μεγάλης διασκέδασης ( Κυριακή της Κρεατινής – Κυριακή της Τυρινής ), και διασκέδαζαν πειράζοντας τους παρευρισκομένους.

Οι εκδηλώσεις του δεκαήμερου της Αποκριάς τέλειωναν την Καθαρά Δευτέρα με τη μεγάλη έξοδο των κατοίκων στα χωράφια όπου και γινόταν το καθιερωμένο «κόψιμο της μούττης της Σαρακοστής». Η μέρα αυτή σηματοδοτούσε την έναρξη της σαραντάμερης νηστείας και την προετοιμασία των Χριστιανών για τη μεγάλη γιορτή του Πάσχα. Την Καθαρά Δευτέρα δεν επιτρέπεται η κατανάλωση κρέατος ή τυριού. Επιτρέπονται μόνο τα νηστίσιμα φαγητά καθώς επίσης τα φρούτα και τα λαχανικά.