EΛΛΗΝΙΚΑ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΙΑΤΙΚΑ ΕΘΙΜΑ

Οι
μωμόγεροι, έθιμο της Βόρειας Ελλάδας
Η
λαϊκή φαντασία οργιάζει στην κυριολεξία σχετικά με τους
Καλικάντζαρους, που βρίσκουν την ευκαιρία να αλωνίσουν τον κόσμο
από τα Χριστούγεννα μέχρι τα Φώτα, τότε δηλαδή που τα νερά είναι
«αβάφτιστα». Η όψη τους τρομακτική, οι σκανδαλιές τους
απερίγραπτες και ο μεγάλος φόβος τους η φωτιά.
Έθιμο Μωμόγερων 1944

Στις περιοχές της Μακεδονίας, Θράκης και Θεσσαλίας εμφανίζεται
το έθιμο των μεταμφιέσεων, που φαίνεται πως έχει σχέση με τους
καλικάντζαρους. Οι μεταμφιεσμένοι, που λέγονται Μωμόγεροι,
Ρογκάτσια ή Ρογκατσάρια, φοράνε τομάρια ζώων (λύκων, τράγων κλπ)
ή ντύνονται με στολές ανθρώπων οπλισμένων με σπαθιά. Γυρίζουν
στο χωριό τους ή στα γειτονικά χωριά, τραγουδούν και μαζεύουν
δώρα. Άμα συναντηθούν δυο παρέες, κάνουν ψευτοπόλεμο μεταξύ
τους, ώσπου η μία ομάδα να νικήσει και η άλλη να δηλώσει
υποταγή.
(Από το ηλεκτρονικό περιοδικό
«Παπάκι»)
Τα Ραγκουτσάρια (Καστοριά)
Μέσʼ την καρδιά του χειμώνα και
κατά τη διάρκεια των τελευταίων ωρών του δωδεκαήμερου, η πόλη
της Καστοριάς παραδίνεται σʼ ένα μοναδικό τριήμερο γλέντι χαράς
και ξεφαντώματος, που γεννιέται αυθόρμητα μέσα στις αμέτρητες
παρέες των μικρών και μεγάλων που παίρνουν μέρος.
Στις 6, 7 και 8 Ιανουαρίου, οι
δρόμοι και τα σοκάκια της πόλης σφύζουν από τις συντροφιές των
ραγκουτσάρηδων (μεταμφιεσμένων), που χαίρονται, γλεντούν και
χορεύουν στο ρυθμό της ξεγνοιασιάς, σκορπώντας ολόγυρα χαρά και
κέφι.
Όλοι οι κάτοικοι της πόλης
παραδίνονται σʼ ένα ξεχωριστό Διονυσιακό ξεφάντωμα, με τη
συνοδεία των λαϊκών οργάνων που παιανίζουν όλα τα παραδοσιακά
μουσικά ακούσματα της περιοχής. Πρόκειται για πανάρχαιες
συνήθειες, η προέλευση των οποίων χάνεται μέσα στο χρόνο.
Παρά τις δυσκολίες που
συνάντησαν σε μια μακροχρόνια διαδρομή, πολλά από τα στοιχεία
αυτών των λατρευτικών εκδηλώσεων, που είναι γνωστές από τα
ελληνορωμαϊκά χρόνια, κατάφεραν να διατηρηθούν και να φτάσουν
μέσω του Βυζαντίου και της Τουρκοκρατίας έως τις μέρες μας.
(Από την ιστοσελίδα του δήμου Καστοριάς)
Τσιτσί (Τυχερό Έβρου)
Τα "τσιτσί" συνδέονται με τον
ερχομό των καλικάντζαρων στον επάνω κόσμο και παρομοιάζονται με
πολύ μεγάλες γάτες, οι οποίες εμφανίζονται το βράδυ της
παραμονής των Χριστουγέννων και προκαλούν ζημιές σε όσα σπίτια
δεν προσφέρουν λεφτά, όταν χτυπούν στους τοίχους τους. Ανήμερα
τα Χριστούγεννα χτυπούν οι καμπάνες σημαίνοντας το τέλος της
κυριαρχίας αυτών των πλασμάτων, ενώ τα παιδιά του χωριού
περιφέρονται με το τσατάλ, βέργα με διχάλα στο ένα άκρο της, και
ένα ταψί στο οποίο συγκεντρώνουν τα κεράσματα και τραγουδούν
"Τσιτσί κολουντρί χάπε ντέρε σε ιγκούδιν" (δηλαδή: Τσιτσί
κολουντρί ανοίξτε την πόρτα, γιατί ξημέρωσε). Στο παρελθόν,
εκείνοι που δεν άνοιγαν την πόρτα τους τιμωρούνταν
παραδειγματικά με τη μεταφορά κάποιου αντικειμένου από την αυλή
τους στο δρόμο ή στην πλατεία του χωριού. Σήμερα η σκανταλιά
έχει μεγαλύτερη σημασία από αυτό καθαυτό το κέρασμα.
(Από την ιστοσελίδα

www.in.gr
Αγροτουρισμός)
Τα καρκατζόλια στα χωριά της Έξω Μάνης

«Τις λιγοστές ώρες που μέναμε το
βράδυ στο μαγερειό, κοντά στην αναμμένη φωτογονία, πνιγμένοι
στον καπνό, ακούγαμε τις κυράδες μας, να μας λένε για τα
καρκατζόλια (καλλικαντζάρους), που ήταν λέει κάτι μαγαρισμένα
δαιμονικά. Όλο το χρόνο ζούσαν κάτω από τη Γη και προσπαθούσαν
να κόψουν το τεράστιο δέντρο που την κράταγε με όλες τις
πολιτείες και τα Χωριά της. Ήθελαν να την δουν να γκρεμίζεται
στο χάος και να γελάνε. Παραμονές όμως Χριστουγέννων άφηναν το
κόψιμο του δέντρου και ανέβαιναν πάνω στη Γη, για να πειράξουν
τους ανθρώπους, γιορτές μέρες που έρχονταν, μαγαρίζοντας τα
φαγητά και τα γλυκά τους. Έμεναν μέχρι την Πρωτάγιαση, που
αγιάζονταν τα νερά. Τότε έλεγαν γεμάτα τρόμο: "Φύγετε να
φύγουμε, γιατί έρχετ' ο τουρλόπαπας με την αγιαστούρα του και με
τη βρεχτούρα του", και έφευγαν. Στο μεταξύ το μισοκομμένο δέντρο
είχε θρέψει, και οι κουτούτσικοι καλλικάντζαροι πολέμαγαν πάλι
από την αρχή και πάλι το άφηναν μισοκομμένο τα ερχόμενα
Χριστούγεννα. Έτσι η γη έμενε και θα μένει στη θέση της.»
(Από το περιοδικό «Μάνη, χθες, σήμερα, αύριο»)

Τα Τσιλικρωτά (Δυτική Μάνη)
Και στη Μάνη ακούγονται δοξασίες για τα δαιμονικά και άλλα
υπερφυσικά όντα, που βγαίνουν τα δωδεκαήμερα από του Χριστού ως
τα Φώτα. Πρόκειται για τους Καλικάντζαρους. Πολλοί λαογράφοι
υποστηρίζουν πως είναι οι Καλικάντζαροι απόγονοι του τραγοπόδη
θεού Πάνα ή των Σατύρων, που πηδήσανε από την μυθολογία στη
χριστιανική ζωή. Ο πατέρας της Ελληνικής Λαογραφίας Νικ. Γ.
Πολίτης στις «Παραδόσεις» του αναφέρεται σε Λυκοκατζαραίους,
Σκαλικαντζέρια, Καρκαντζέλια, Κωλοβελώνηδες, Πλανηταρούδια,
Κάηδες, Παγανά. Στην περιοχή της Αντρούβιτσας (Δ. Μάνη)
ονομάζουν τους Καλικάντζαρους Τσιλικρωτά. Ο Πασαγιάννης στο
ομώνυμο χριστουγεννιάτικο διήγημά του αναφέρεται με ένα
χαριτωμένο τρόπο σε θρύλους για τα ξωτικά αυτά.
Τους Καλικάντζαρους που μπαίνουν στα σπίτια από τις καπνοδόχους,
γιατί τους προσελκύει η μυρωδιά του λαδιού από τις τηγανίδες, ο
λαός τους έχει πλάσει ψηλούς, μαυριδερούς, ισχνούς, άσχημους με
κόκκινα άγρια μάτια και τριχωτό όλο το σώμα.
Θεωρούνται «μαγαρισμένοι» και σιχαμεροί, κάνουν ζημιές όπως:
σβήνουν τη φωτιά, μαγαρίζουν τα εδέσματα, παρενοχλούν τους
ανθρώπους, κυρίως τα παιδιά και τις γριές και χοροπηδάνε στους
δρόμους. Τρώνε βατράχους, χελώνες, φίδια, σκουλήκια κ.ά. Οι
άνθρωποι προσπαθούν να εξολοθρεύσουν τις βλαπτικές τους
ενέργειες με εξορκισμούς ή προσφορά γλυκισμάτων, τηγανίδων
κ.τ.λ. Ο μεγάλος τους φόβος είναι ο αγιασμός.
Στη Μάνη ακούγονται και στην εποχή μας κάποια λαϊκά
στιχουργήματα για τους Καλικάντζαρους:
Αρορίτες είμαστε,
αραρά γυρεύουμε
τηγανίδες θέλομε
τα παιδιά τα παίρνουμε
ή το (γ)κούρο ή τη (γ)κότα
ή θα σπάσαμε τη (μ)πόρτα.
Φοβούνται τον αγιασμό, γιατί, όποιος βραχεί με αγιασμένο νερό,
αφανίζεται. Όταν βλέπουν τον παπά που αγιάζει, τρέχουν
φωνάζοντας:
Φεύγετε να φεύγουμε
τι έφτασε ο σκυλόπαπας
με την αγιαστούρα του
(Από το περιοδικό «Αδούλωτη Μάνη»)
Τα καρακατζόλια (Κρήτη)
Η κρητική άποψη για τα
καρακατζόλια είναι ότι τα παιδιά που γεννιούνται την ημέρα
τω Χριστουγέννω (άρα έχουνε συλληφθεί την ημέρα του
Ευαγγελισμού, που καλό είναι, από σεβασμό στην Παναγία, να
αποφεύγει κανείς την ερωτική πράξη) μεταμορφώνονται σε
καρακατζόληδες κάθε χρόνο την παραμονή των Χριστουγέννων
και, την ημέρα τʼ Αγιασμού (όπου ο καθαγιασμός της φύσης διώχνει
όλα τα κακά –αρχαία δοξασία κι αυτό), ξαναγίνονται άνθρωποι
–αυτό συνεχίζεται κι όταν μεγαλώνουν.
(Από το περιοδικό του Ρεθύμνου
«Πολιτεία»)http://www.ag-deka.gr/img/xristopsomo

 

Χριστόψωμα και άλλες παραδόσεις

Dec 1st, 2008 | By grhomeboy | Category: Χριστούγεννα

Ιδιαίτερη φροντίδα για κάθε νοικοκυρά τα Χριστούγεννα αποτελεί η παρασκευή του Χριστόψωμου.

Τη μορφή, το σχήμα και το στολισμό του ψωμιού αυτού προς τιμήν του Χριστού κανονίζουν οι τοπικές συνήθειες. Στα περισσότερα μέρη, στη μέση της επιφάνειάς του σχηματίζουν με ζυμάρι το σημείο του σταυρού και στις άκρες του τοποθετούν αμύγδαλα και καρύδια, που αποτελούν σύμβολα πλούσιας παραγωγής. Η διακόσμησή του καθορίζεται ακόμη και από το επάγγελμα του νοικοκύρη. Έτσι, αν αυτός είναι γεωργός ή τσοπάνης, στο Χριστόψωμο σχηματίζουν βόδια και αλέτρι ή πρόβατα και κατσίκια. Σε μερικά μέρη μέσα στο ζυμάρι βάζουν και ένα νόμισμα ή κάποιο άλλο σημάδι, για να φανεί, κατά το μοίρασμα, ο τυχερός του σπιτιού.

Από τα πιο εντυπωσιακά ήταν το σαρακατσάνικο χριστόψωμο, με ολόκληρες παραστάσεις πάνω του από την ποιμενική ζωή. Οι Σαρακατσάνοι θεωρούν τα Χριστούγεννα ως καθαρά ποιμενική εορτή και είναι περήφανοι, γιατί ο Χριστός γεννήθηκε ανάμεσα σε τσοπάνηδες και πρόβατα.

Ο πατέρας ή κάποιος γεροντότερος από την οικογένεια σταυρώνει το χριστόψωμο και το κόβει, μοιράζοντάς το στους σπιτικούς, με τις καθιερωμένες ευχές. Σε ορισμένα μέρη, στην Αιτωλία, π.χ. περίμεναν, πριν το κόψουν, να περάσει πρώτα ο παπάς να το ευλογήσει. Έπαιρνε έτσι το χριστόψωμο θέση ιερής αρτοκλασίας. Τελειώνοντας την ευχή που έλεγε, ο παπάς έπαιρνε το χριστόψωμο και, κρατώντας το με τα δύο του χέρια, το τσάκιζε πάνω στο κεφάλι του. Αν το κομμάτι που κρατούσε με το δεξί χέρι ήταν το μεγαλύτερο, σήμαινε ότι ο πολύς χειμώνας πέρασε και θα γλυτώσουν πρόβατα και κατσίκια από το κρύο. Αντίθετα, αν το μεγαλύτερο κομμάτι βρισκόταν προς τα αριστερά, οι οιωνοί για τα ζώα και τα γεννήματα δεν ήταν και πολύ αίσιοι.

Παρόμοιες μαντικές συνήθειες επιχωρίαζαν και αλλού. Στα Επτάνησα, π.χ. το βράδυ της παραμονής έπαιρναν το χριστόψωμο και πήγαιναν κοντά στη φωτιά. Ο νοικοκύρης έριχνε λάδι ή κρασί στη φλόγα. Αν μεγάλωνε, αυτό ήταν καλός οιωνός για το σπίτι, αν έσβηνε, κακός.

Εκτός από τα καθαυτό χριστόψωμα συνηθίζονται και άλλου είδους ψωμιά για τα Χριστούγεννα. Στη Δυτική Μακεδονία, π.χ. ζυμώνουν μικρά ψωμάκια για τα παιδιά που λένε τα κάλαντα, καθώς και ειδικές κουλούρες για τα βόδια και τα άλλα ζώα του σπιτιού τους.

Στον Έβρο > Έκαναν Χριστόψωμα από καθάριο σιτάρι, τα κεντούσαν με μασούρια, τα στόλιζαν με ζυγούς και θημωνιές, ζύμωναν κουλούρες χριστουγεννιάτικες με σταυρούς και μύγδαλα. Σε κάποια χωριά, την παραμονή των Χριστουγέννων, ζύμωναν την κουλούρα ανοιχτή από τη μια πλευρά, για να περάσει ο Χριστός και τη στόλιζαν με εφτά σταυρούς. Ενώ τα Φώτα ήταν κλειστή “για να κλείνουν τα στόματα του κόσμου”. Ετοίμαζαν κουλίκια–κλουρίτσες, για τους καλαντιστές και τους έδιναν καρύδια, μύγδαλα, καλαμπόκια, καρπούς της φύσης που οι παιδικοί αγερμοί θα έκαναν το όνειρο της καλής σοδιάς πραγματικότητα.

Το χαρακτηριστικό όμως παρασκεύασμα των ημερών στη Θράκη είναι η Πρωτοχρονιάτικη πίτα και όχι το τσουρέκι. Ετοίμαζαν στριφτή τυρόπιτα και έβαζαν σημάδια για την τύχη. Κέρμα-σίδερο για τη γεροσύνη, άχυρο για τα γελάδια, κάρβουνο για τα βουβάλια, χάντρα για τ’ άλογα, σκουπόχορτο για τα μελίσσια.