ΤΟ ΠΙΟ ΣΥΓΚΙΝΗΤΙΚΟ ΕΥΡΗΜΑ ; ΤΟ ΕΛΕΦΑΝΤΙΝΟ ΚΕΦΑΛΑΚΙ ΤΟΥ ΦΙΛΙΠΠΟΥ Β’

 

Η αρχαιολόγος δρ. Αγγελική Κοτταρίδη

Στις 28 Σεπτεμβρίου 2013 οργανώνεται στην Αθήνα, στο Μέγαρο Μουσικής, το TEDx Academy. Το θέμα για φέτος είναι η Ανακάλυψη και, μεταξύ των ομιλητών, βρίσκεται μια σημαντική προσωπικότητα της ελληνικής αρχαιολογίας, η δρ. Αγγελική Κοτταρίδη.

Η κ. Κοτταρίδη φιλοξενείται στη στήλη Ευρήματα για να απαντήσει στις ερωτήσεις μας. Πριν λάβει το λόγο, αντιγράφω εδώ ένα βιογραφικό σημείωμα που αποτυπώνει συνοπτικά μόνον μια σπουδαία διαδρομή επιστημονικής ζωής.

Απόφοιτος του τμήματος αρχαιολογίας και ιστορίας της τέχνης της φιλοσοφικής σχολής του Α.Π.Θ. με μεταπτυχιακές σπουδές στην κλασική, προϊστορική και μεσαιωνική αρχαιολογία, την ιστορία της τέχνης, την αρχαία και μεσαιωνική φιλολογία, την εθνολογία και τη θεατρολογία, η Αγγελική Κοτταρίδη είναι διδάκτωρ της κλασικής αρχαιολογίας της φιλοσοφικής σχολής του Πανεπιστημίου της Κολωνίας.

Από το 1991, ανήκει στην ομάδα αρχαιολόγων του Υπουργείου Πολιτισμού, όπου ως διευθύντρια της ΙΖ΄ Εφορείας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων και της 11ης Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων (χώρος ευθύνης: νομοί Ημαθίας και Πέλλας) είναι υπεύθυνη για την πραγματοποίηση 17 έργων ΕΣΠΑ ύψους περ. 32 εκατομμυρίων ευρώ που υλοποιούνται στους αρχαιολογικούς χώρους, τα μουσεία και τα μνημεία των Αιγών (Βεργίνα), της Πέλλας, της Βέροιας, της Νάουσας, της Έδεσσας, αλλά και των Σερβίων και της Σιάτιστας.

Παράλληλα, ασχολείται με την οργάνωση του διαδικτυακού μουσείου «Μέγας Αλέξανδρος από τις Αιγές στην Οικουμένη», ενός εξαιρετικά φιλόδοξου ψηφιακού έργου που υλοποιείται στο πλαίσιο του ΕΣΠΑ και αφορά στην ανάδειξη της σημασίας όχι μόνον του Μεγάλου Αλεξάνδρου, αλλά ολόκληρου του αχανούς ελληνιστικού κόσμου και της πάντα επίκαιρης κληρονομιάς του.

Στην πρώτη πρωτεύουσα των Μακεδόνων τις Αιγές (σημερινή Βεργίνα), η Αγγελική Κοτταρίδη, μεταξύ άλλων, σχεδίασε και οργάνωσε την έκθεση των θησαυρών στο Μουσείο των βασιλικών τάφων, ενώ μελετά επιστημονικά και είναι επικεφαλής των εργασιών τεκμηρίωσης, συντήρησης, αναστήλωσης και ανάδειξης του ανακτόρου και γενικότερα του αρχαιολογικού χώρου των Αιγών που ξεκίνησαν το 2007 και συνεχίζονται μέχρι σήμερα.

Τιμώντας το επιστημονικό της έργο, το 2008 ο Πρόεδρος της Ελληνικής Δημοκρατίας απένειμε στην Αγγελική Κοτταρίδη το Χρυσό Σταυρό του Τάγματος του Φοίνικος.  

Κυρία Κοτταρίδη σας ευχαριστώ θερμά που δεχτήκατε να απαντήσετε στις ερωτήσεις της στήλης. Ήδη από την αρχή της καριέρας σας, βρεθήκατε πλάι στον σπουδαιότατο Έλληνα αρχαιολόγο, τον Μανώλη Ανδρόνικο. Είστε άλλωστε μια από τις ηρωίδες στην αφήγησή του στο Χρονικό της Βεργίνας. Τι θυμάστε από την προσωπικότητα του δασκάλου σας, τον οποίο διαδεχτήκατε στη διεύθυνση της ανασκαφής, αλλά και από εκείνη τη μαγική εποχή των ανασκαφών στη Βεργίνα;

Τη σοφία του, την ταχύτητα με την οποία συνέδεε τα επιμέρους δεδομένα και αντιλαμβανόταν τη συνολική εικόνα, το θάρρος και την παρρησία του να πει ξεκάθαρα αυτό που θεωρούσε σωστό, να διατυπώσει θέση και άποψη, ακόμη και όταν ήξερε ότι θα πέσουν πάνω του να τον κομματιάσουν... και βρέθηκαν κάμποσοι καλοθελητές και βρίσκονται ακόμη... Τα κίνητρα τους διάφορα: πολιτική σκοπιμότητα – ας μην ξεχνάμε ότι οι ανακαλύψεις και οι ερμηνείες του Μανόλη Ανδρόνικου ανέτρεψαν κατηγορηματικά και απόλυτα τρέχουσες παραδοχές, εννοώ κυρίως το μύθευμα της μη ελληνικότητας των αρχαίων Μακεδόνων, οι οποίες για συγκεκριμένα σύγχρονα κέντρα αποτελούν χρήσιμα εργαλεία παραγωγής γεωπολιτικών συσχετισμών στην περιοχή μας- αλλά και καιροσκοπισμός και απλή προσωπική ζήλεια συναδέλφων που δεν αντέχουν να παραδεχτούν ότι κάποιος άλλος μπορεί ίσως να τα καταφέρνει καλύτερα... οπωσδήποτε πάντως ανάμεσα σε αυτά τα κίνητρα δεν ήταν και δεν είναι η επιστημονική ορθότητα, γιατί όλοι αυτοί επιμένουν να αγνοούν και συχνά διαστρέφουν τη μαρτυρία των ευρημάτων, που είναι εκεί και όλο αυξάνονται και επιμένουν να «μιλούν»... αρκεί κανείς να θέλει να τα ακούσει...

Αλλά ας πάμε σε κάτι ποιο ευχάριστο, σε εκείνα τα μαγικά χρόνια της αθωότητας που αποτυπώθηκαν στιγμή-στιγμή, εικόνες που δεν θέλουν να ξεθωριάσουν... Πολύωρες συζητήσεις με το δάσκαλο για τέχνη, φιλοσοφία και πολιτική, τη ζωντανή ιστορία της Ελλάδας που εκείνος είχε ζήσει από τη θέση του μαχόμενου και συμμετέχοντος πολίτη... αλλά και βραδιές με πανσέληνο στην ορχήστρα του φρεσκοσκαμμένου θεάτρου, νυχτερινές βόλτες στο παλάτι, νεανικά γλέντια, ένταση και πάθος, η μυρωδιά του χώματος και εκείνη η ανεπανάληπτη, γλυκόπικρη αίσθηση, να καταδύεσαι στον τάφο όπου όλα είναι και δεν είναι εκεί, όπως τα άφησαν εκείνοι, και ο χρόνος να μην υπάρχει...

Ευρήματα στο δάπεδο του τάφου του Φιλίππου Β΄
όπως βρέθηκαν την ημέρα της ανακάλυψής τους, στις 8 Νοεμβρίου 1977.

Εσείς αντίστοιχα, από τη θέση του ανθρώπου που έχει πια σημαντική πείρα για να δώσει ορθές συμβουλές, τι θα λέγατε σε έναν νέο συνάδελφο αρχαιολόγο που ξεκινά τώρα την πορεία του στο χώρο;

Αυτό που είπα, στην υποδοχή των συναδέλφων του τελευταίου διαγωνισμού, όταν ήμουν αντιπρόεδρος του Συλλόγου Ελλήνων Αρχαιολόγων: Μην αγωνιάς και διαγκωνίζεσαι για μια θεσούλα στην Αθήνα ή στη Θεσσαλονίκη, φύγε από το κέντρο, πήγαινε εκεί που τα μνημεία πραγματικά σε χρειάζονται, βρες έναν τόπο, προστάτεψέ τον, φρόντισέ τον, ερεύνησέ τον και κυρίως αγάπησέ τον και τότε εκείνος θα σου «μιλήσει» και θα σε ανταμείψει πλουσιοπάροχα... Ξέρω ότι αυτό δεν είναι και πολύ «συνδικαλιστικό», αλλά πιστεύω ότι είναι άκρως σωτήριο. Η αρχαιολογική υπηρεσία, η αρχαιότερη της χώρας, διακρίθηκε για το ήθος και την αφοσίωση των στελεχών της, αλλά και για την εσωστρέφεια της. Το τελευταίο αξίζει να το αλλάξουμε, τα άλλα δυο όμως πιστεύω ότι πρέπει να τα κρατήσουμε, ακόμη και αν αυτό ακούγεται ντεμοντέ...  

Το πραγματικό πρόβλημα όμως στην παρούσα στιγμή είναι η κατάσταση για τους νέους συναδέλφους που θέλουν να είναι ενεργοί αρχαιολόγοι και δεν μπορούν να ενταχθούν οργανικά στο σώμα της υπηρεσίας, αφού ουσιαστικά δεν μπορούν να γίνουν προσλήψεις... Για αυτούς, πιστεύω, είμαστε υποχρεωμένοι να νοιαστούμε όσοι μοιραζόμαστε θέσεις ευθύνης. Ανεξάρτητα από το πόσο παραπάνω κόπο σημαίνει αυτό για μας, οφείλουμε να φροντίζουμε να γίνονται έργα και ερευνητικά προγράμματα σε αρχαιολογικούς χώρους, μνημεία και μουσεία, όχι μόνο γιατί αυτό είναι υποχρέωση μας προς τα ίδια τα μνημεία και την κοινωνία, αλλά γιατί το χρωστάμε και στους νεώτερους συναδέλφους, οι οποίοι έτσι εξασφαλίζουν εργασία και συμμετοχή, ώστε με τη σειρά τους να μείνουν ενεργοί και να γίνουν το φυτώριο από όπου θα στελεχωθεί η υπηρεσία στο μέλλον.

Η ιστορική μνήμη είναι συλλογικό αγαθό και σαν τέτοιο δημόσιο. Η έρευνα, η προστασία και η ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς μας, η δουλειά μας δηλαδή, είναι και πρέπει να μείνει, όπως ορίζει το Σύνταγμά μας, έργο του δημοσίου και αυτό είναι κάτι για το οποίο αξίζει απολύτως όλοι ανυποχώρητα να αγωνιστούμε.

Χρυσό δακτυλίδι με παράσταση γυναικείας μορφής που κρατά μπροστά της καθρέφτη, από τις Αιγές.

Το θέμα της διατριβής που εκπονήσατε στη Γερμανία είναι "Κίρκη και Μήδεια, οι μάγισσες των Ελλήνων και η μεταμόρφωση του Μύθου" και κατά καιρούς επανέρχεστε στα συγγράμματά σας στο ρόλο των γυναικών στο μύθο και την ιστορία. Βρίσκετε ότι είναι οι αφανείς πρωταγωνίστριες;

Αφανείς, κάποτε όμως και εκκωφαντικά επιφανείς και πάντα άκρως γοητευτικές... θυμηθείτε την Ολυμπιάδα και την Κλεοπάτρα τη Μεγάλη... Τελευταία ανακάλυψα ότι η «Δέσποινα των Αιγών», η χρυσοστόλιστη σύζυγος του Αμύντα που τον τάφο της έσκαψα κυριολεκτικά με τα χέρια μου το 1988, ήταν μια πριγκίπισσα από την Λυδία που ήρθε νύφη στη Μακεδονία κάπου γύρω στο 513 π.Χ.... Ενθουσιάστηκα! Προσπαθώ να φανταστώ πώς μπορεί να ένοιωσε η νεαρή κοπέλα που έφυγε από τη χλιδή και τα αρώματα των Σάρδεων για νάρθει στο κατσικοχώρι μας, τις Αιγές... Μυρίζομαι ότι το πέρασμα της δεν ήταν χωρίς συνέπειες...

Ανάμεσα από την απίστευτη γραφειοκρατία των ΕΣΠΑ, τα ατελείωτα οικονομικά, τη διοίκηση (ουφ!), το ανάκτορο, το καινούριο μουσείο και την καινούρια μου αγάπη, τις εκκλησίες της Βέροιας, άρχισα να ψάχνω τις υπόγειες διαδρομές των βασιλικών γυναικών.... Μικρασία, Μακεδονία και πάλι Μικρασία, Περσία, Αίγυπτος, Συρία... κάτι πολύ ενδιαφέρον υπάρχει εκεί...

Τα κατάλοιπα της "Δέσποινας των Αιγών" με τα χρυσά της κοσμήματα όπως βρέθηκαν στο χώμα.

Είστε από τους ελάχιστους Έλληνες αρχαιολόγους που διεξάγουν ανασκαφή στο εξωτερικό. Διευθύνετε την ανασκαφή στη Φαϊλάκα του Κουβέιτ, ένα νησί του Περσικού Κόλπου. Τι σας οδήγησε σ' αυτή τη μακρινή θέση και ποια είναι η πορεία της ανασκαφής μέχρι στιγμής;

Στη Φαϊλάκα πήγα το 2007 με υπηρεσιακή αποστολή. Ο λόγος της επιλογής μου ήταν η εμπειρία μου στη Μακεδονία και τελικά μάλλον αποδείχτηκε ορθός, αφού μετά από δυο μόλις ερευνητικές περιόδους με μια εξαιρετικά αφοσιωμένη, εργατική και παραγωγική ομάδα φτάσαμε σε αποτελέσματα που ανατρέπουν αρκετές παλιές παραδοχές και ανοίγουν πολύ ενδιαφέρουσες νέες προοπτικές. Και ήταν ακριβώς η γνώση της Μακεδονίας, της πηγής δηλαδή του ελληνιστικού κόσμου που μας βοήθησε να δούμε πράγματα που είχαν περάσει ως τώρα απαρατήρητα, να αναγνωρίσουμε συνάφειες και να διαπιστώσουμε συσχετισμούς που μας επιτρέπουν να διακρίνουμε πολιτικές προθέσεις και στόχους των Σελευκιδών οι οποίες εμπνέουν και αποτυπώνονται στα μνημεία της Ικάρου ή της Φαϊλάκα, όπως επιβίωσε το ελληνικό όνομα «Φυλακαί» στον αραβικό κόλπο ως σήμερα.

Τα πλούσια ευρήματα της αρχαιολογικής κοσμογονίας που έγινε τα τελευταία σαράντα χρόνια στη Μακεδονία απέχουν πολύ ακόμη από το να έχουν γίνει κατανοητά στο σύνολό τους και να έχουν «χωνευθεί» από την επιστημονική έρευνα, ωστόσο αν συνδυαστούν με τα αποτελέσματα της κολοσσιαίας σε έκταση και βάθος αρχαιολογικής έρευνας που διεξάγεται από την Μικρά Ασία μέχρι την Αίγυπτο και από την Κυρηναϊκή ως τα βάθη της Κεντρικής Ασίας, θα βοηθήσουν να κατανοήσουμε πολύ καλύτερα αυτό που λέμε ελληνιστική εποχή. Νομίζω πως ήρθε η ώρα να σκύψουμε με προσοχή και χωρίς προκαταλήψεις στις πηγές μας, τα κείμενα, αλλά και τα μνημεία, για να ξαναδιαβάσουμε και κυρίως για να ξαναγράψουμε την ιστορία της καταπληκτικής ελληνιστικής Οικουμένης που όπως φαίνεται μάλλον την έχουμε αδικήσει...

Η Μακεδονία που ήταν η πηγή, τελικά φαίνεται πως είναι και το κλειδί για να καταλάβουμε αυτό που έγινε και πρέπει να πάρει τη θέση που της αξίζει στην επιστημονική συζήτηση. Πέρυσι στο πλαίσιο της γνωστοποίησης του ψηφιακού μουσείου «Μέγας Αλέξανδρος, από τις Αιγές στην οικουμένη» οργανώσαμε στη Μίεζα, τον τόπο όπου σπούδασαν αυτοί που άλλαξαν τον κόσμο, ένα μεγάλο διεθνές συνέδριο με τίτλο "Discovering the World of Alexander the Great", στο οποίο συμμετείχαν μερικοί από τους πιο διακεκριμένους ερευνητές και ανασκαφείς των πιο σημαντικών ελληνιστικών κέντρων. Πέρα από την εξαιρετικά καλή ατμόσφαιρα και την πολύ γόνιμη συζήτηση, κοινή διαπίστωση όλων μας ήταν η ανάγκη για μια πιο μόνιμη, ζωντανή ανταλλαγή εμπειριών, γνώσεων και απόψεων και η ευχή αυτή η συνάντηση να γίνει θεσμός. Το νέο μουσείο που κατασκευάζεται στις Αιγές και θα τελειώσει το 2015 θα προσφέρει άριστες υποδομές, ενώ το ψηφιακό μουσείο στο οποίο φιλοδοξούμε να σκιαγραφήσουμε ολόκληρο τον ελληνιστικό κόσμο μπορεί να γίνει ο ιδανικός άξονας σύνδεσης –αναφοράς για αυτό το φιλόδοξο εγχείρημα που νομίζω πως αξίζει οπωσδήποτε τον κόπο.

Ευρήματα από την ανασκαφή στη Φαϊλάκα: ελληνστικά αγγεία, βωμίσκοι, ειδώλια της Άρτεμης (από το ιερό που εντοπίστηκε εκεί) και τμήμα σφραγίδας της εποχής του Χαλκού.

Εργάζεστε στο Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού με περιοχές ευθύνης τους νομούς Ημαθίας και Πέλλας. Αυτό σημαίνει πρακτικά ότι προΐστασθε των υπηρεσιών που ασχολούνται με τις προϊστορικές, κλασικές και βυζαντινές αρχαιότητες στις περιοχές αυτές, διευθύνετε τα μουσεία της περιοχής, τις μεγάλες ανασκαφές στις Αιγές, συντονίζετε έργα ΕΣΠΑ πολλών εκατομμυρίων ευρώ. Πέρα από τις μεγάλες ευθύνες, ποιά ικανοποίηση έχετε στο τέλος μιας κουραστικής μέρας;

Κρασάκι και ζωηρή κουβεντούλα με τους καλούς συναδέλφους και φίλους, με τους οποίους μοιράζομαι όλα αυτά τα έργα (ναι, έχουμε ακόμη αυτή την πολυτέλεια!), ένα γρήγορο χάδι σε κάποιο αρχαίο, βόλτα στο ύπαιθρο ή στα βιβλία, μια καινούρια ιδέα που θέλει ψάξιμο αύριο πρωί πρωί και η ανυπομονησία να ξημερώσει να πάρω τους δρόμους... Το να δουλεύεις κάθε μέρα με αυτό και για αυτό που αγαπάς είναι ένα μεγάλο προνόμιο και εμένα μου δόθηκε πλουσιοπάροχα αυτή η χάρη...

Χρυσό έλασμα ασπίδας με παράσταση μάχης (430-420 π.Χ.), ταφικό εύρημα από τη "Συστάδα των Τημενιδών" στις Αιγές.

Βρίσκω εξαιρετικά σημαντικό ότι γρήγορα αντιληφθήκατε τον κομβικό ρόλο των μέσων της νέας τεχνολογίας. Ήδη λειτουργούν δύο υποδειγματικά οργανωμένοι, σύγχρονοι διαδικτυακοί τόποι για το Μουσείο της Πέλλας και τις Αιγές και πλέον πραγματοποιείτε ένα μεγαλόπνοο όσο και πρωτοποριακό πρόγραμμα: ένα εικονικό Μουσείο για τον Μεγάλο Αλέξανδρο. Θα μας μιλήσετε περισσότερο για το εγχείρημα αυτό, που θα είναι και το κεντρικό θέμα της ομιλίας σας στο TEDx Academy;

Το εικονικό μουσείο, ένα όνειρο που το κυνηγάω με νύχια και δόντια από το 1999, είναι όπως τα λέτε και σχεδόν δεν μπορώ να το πιστέψω ότι βρισκόμαστε πια στην τελική ευθεία για να τόχουμε!!! Όμως νομίζω ότι αξίζει κάποια άλλη φορά να μιλήσουμε μόνο για αυτό. Τώρα θέλω να σας πω ότι έχουμε ακόμη ένα μεγάλο ψηφιακό έργο, «Το δίκτυο ψηφιακής περιήγησης στο αρχαίο βασίλειο των Μακεδόνων». Με προϋπολογισμό 1,2 εκ. ευρώ, το έργο αυτό εντάχθηκε τελευταία και τρέχουμε να προλάβουμε τις προθεσμίες, αλλά αν τα καταφέρουμε να το κάνουμε όπως το σχεδιάσαμε, θα είναι, πιστεύω, ο καλύτερος πρεσβευτής μας και θα φέρει τους θησαυρούς της Μακεδονίας στα σπίτια κυριολεκτικά όλου του κόσμου, μάλιστα θα είναι όχι μόνο δίγλωσσο, αλλά τετράγλωσσο, αφού εκτός από ελληνικά και αγγλικά θα μιλάει και ρωσικά και κινέζικα!

Κυρία Κοτταρίδη, πείτε μου, κλείνοντας, ποιό είναι το πιό συγκινητικό εύρημα που έχετε κρατήσει στα χέρια σας;

Το ελεφάντινο κεφαλάκι του Φιλίππου Β΄. Τόσο μικρούλι, τόσο εύθραυστο και όμως τόσο δυνατό! Με όλες τις ρυτίδες και τα σημάδια των μαχών και του χρόνου χαραγμένα επάνω του με ένα μισοκρυμμένο χαμόγελο και μια αδιόρατη θλίψη σε κοιτάζει στα μάτια, και είναι αυτό το «τιμιώτατον», η εικόνα του ανθρώπου που με πλήρη συνείδηση πήρε στα χέρια του τη μοίρα του και την τύχη της Ελλάδας και άλλαξε την ιστορία του κόσμου....

Αναδημοσίευση: Β. Πλιάτσικα, LiFO

http://erroso.blogspot.com/2013/09/blog-post_26.html#ixzz2fypI6Jny