Ο ΤΡΥΓΟΣ

     ΔΩΡΙΚΗ ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ

Θέρος...τρύγος..πόλεμος..έλεγαν οι παλιότεροι..

  Σε κάθε χωριό και περιοχή της επαρχίας μας , υπάρχουν τοπικές , διαφορετικές συνήθειες γύρω απ' τον τρύγο γενικά , και αναφέρονται στην καλλιέργεια και το είδος των αμπελιών , στο φύλαγμα των σταφυλιών απ' το δραγάτη , τον αγροφύλακα δηλαδή , στο χρόνο του τρύγου και ένα σωρό άλλες εργασίες γύρω απ' την αμπελοκαλλιέργεια .

   Όλες όμως οι δουλειές γύρω απ' τον τρύγο γίνονταν με τον παρακάτω περίπου τρόπο .

   Μπαίνοντας ο Τρυγητής , ο Σεπτέμβρης δηλαδή , άρχιζε μια ασυνήθιστη κινητοποίηση σε κάθε σπίτι . Άλλος πλένει και ρουπώνει τα βαρέλια και την κάδη , άλλος ετοιμάζει τις κοφίνες , άλλος συγυρίζει το πατητήρι η τον κοφινέλο .

   Όσοι όμως είχαν την ατυχία να τους ξινίσουν τα κρασιά της προηγούμενης χρονιάς , έχουν τώρα παραπανήσιες δουλειές , θα πρέπει να καθαρίσουν καλά τα βαρέλια τους , κι' αυτό γίνεται μόνο με το κάψιμο , φωνάζουν λοιπόν τον βαενά ( βαρελά ) , για να ξεφουντώσει και να κάψει τα βαρέλια .

   Εκείνος βγάζει το φούντωμα , δηλαδή τη μια κυκλική βάση ύστερα καίει το εσωτερικό του βαρελιού , ανάβοντας μέσα φωτιά με κοντοπούρνια ( κλάρες χαμηλών πουρναριών ) καίγοντας καλά το εσωτερικό , μέχρις ότου να μη δέχεται το χέρι ν' ακουμπήσει στην εξωτερική πλευρά του βαρελιού .

   Το βγαλμένο φούντωμα , καίγεται πάνω στην πυροστιά .

   Μετά το κάψιμο γίνεται ένα καλό ξύσιμο , πλύσιμο και απολύμανση με ατμούς θειαφιού .

   Υπήρχαν πολλοί και καλοί βαενάδες στην επαρχία μας , που ξέραν την τέχνη , από πάππου προς πάππου , έφτιαχναν κάδες , βαρέλια , νεροβάρελα κι' άλλα ξύλινα δοχεία , ακόμα βαρέλια έφτιαχναν και οι σαμαράδες που πετάλωναν και τα άλογα .

   Στο Λιδορίκι υπήρχαν δυο σαμαράδικα , ένα στις Λάκκες , το είχε ο Γιάννης ο Μποβιάτσης με τον πεθερό του τον Θανάση Χορταριά , ή..Φαρμακαντέρη , και πιο πάνω κάτω απ' τα σχολεία , οι Αδελφοί , Θανάσης και Χρήστος Παλούκης , βέβαια από χρόνια έσβησε το επάγγελμα αυτό , αφού..έφυγαν κι' οι μαστόροι .

   Ένας μάστορας βαενάς κάπως έτσι " χτίζει " την κάδη και τα βαρέλια , που γίνονται με ξύλα " δέντρινα " ( δρύινα ) και ξύλα καστανιάς .

   Ετοιμάζει καλά τις δούγες ( μπλάνισμα , γράδιασμα ) , καρφώνει τα ξύλα της βάσης , καλά μπλανισμένα και ταιριασμένα , πάνω σε δυο άλλα , ώστε να μένουν σταθερά . Ύστερα μετράει το συνολικό μήκος , που έχουν οι γράδοι ( αυλακιές ) στις δούγες , μ' ένα σπάγγο , διπλώνει το σπάγγο στα έξι και μ' ένα κέντρο στα ξύλα της βάσης και ακτίνα το έκτο του σπάγγου γράφει περιφέρεια κύκλου , που θα είναι και η περιφέρεια της βάσης της κάδης .

   Σ' αυτή κόβονται τα ξύλα της βάσης , η πρώτη δούγα τοποθετείται και καρφώνεται . Δένεται στην κορυφή ένα στεφάνι από μέσα κι' ένα απ' έξω , ενώ ένα άλλο περνάει απ' έξω και καταλήγει στη βάση .

Οι δούγες έχουν πλάτος από εφτά μέχρι δέκα εκατοστά .

   Το τελικό σφίξιμο γίνεται από τα στεφάνια και μια εφεδρική δούγα , που προστίθεται πέρα απ' τις μετρημένες .

   Τη μέρα του τρύγου , όλοι του σπιτιού είναι σε κίνηση , ορόσημο για το μεγάλο πανηγύρι του τρύγου θεωρούνταν η μέρα του Σταυρού , στις 14 Σεπτεμβρίου .

   ...Στο αμπέλι του καθένας τρυγάει με τα μικρά κλαδευτηράκια του τρύγου , και γεμίζει το καλάθι του αλλά και το...στόμα του . Μένουν μόνο τα " κοτρίδια " , για τα πουλιά , τους περαστικούς και τους κυνηγούς . Κοτρίδια είναι τα μικρά λιγόρογα τσαμπάκια , που δεν αξίζουν τον κόπο να μαζευτούν , τα ..κοτρίδια σε πολλά μέρη της Ελλάδας , και κυρίως οι..Πρωτευουσιάνοι , τα λένε " καμπανάκια ". Όποιος περάσει απ' τ' αμπέλια που τρυγιούνται είναι αδύνατο να μη..φορτωθεί σταφύλια απ' τους τρυγητάδες -αμπελουργούς . Αλλά και κατά τη μεταφορά , προσφέρονται σταφύλια στους διαβάτες , στους φίλους και τους γείτονες .

   Επειδή ο τρύγος στα χωριά μας είναι ομαδικός , τρυγιούνται δηλαδή κατά περιοχή όλα τ' αμπέλια μαζί , για ν' αποφευχθεί η φθορά στα ατρύγητα , απ' τα πουλιά και τα ζώα , το χωριό είναι ξεχυμένο στ' αμπέλια και στους δρόμους κι' η ατμόσφαιρα είναι πραγματικά πανηγυρική .

   Αφήνουν τα σταφύλια να διώξουν τα..νερά τους , μια-δυο μέρες , κι' ύστερα τα πατάνε στα πατητήρια , που είναι τοποθετημένα πάνω απ' τις κάδες . Στην ίδια θέση , σε χωριά που δεν χρησιμοποιούνται τα ειδικά αυτά πατητήρια , βάζουν τον " κοφινέλο ", ξύλινο πατητήρι σε σχήμα κόλουρης πυραμίδας , με τη μικρή βάση προς τα κάτω και τον καταρράχτη στο κέντρο της κι αραιές τις πλάγιες δούγες , ώστε να φεύγουν τα τσίπουρα και ο μούστος .

   Άλλοι πάλι , στην ίδια θέση βάζουν ακόμα τον " κουρίτο " , μεγάλο κομμάτι κορμού δέντρου , κουφαλαριού , πελεκημένου σαν ..σκάφη . Σ' αυτή την περίπτωση , επειδή τα τσίπουρα δεν μπορούν να προχωρήσουν προς την κάδη , πατιούνται τα σταφύλια μέσα σε τσουβάλι και τα τσίπουρα στραγγίζουν στις καλάθες , που είναι τοποθετημένες πάνω σε καζάνια .

   Μέχρι και το 1940 , υπήρχαν πάρα πολλά αμπέλια και φυσικά και τα κρασιά ήταν πολλά . Έτσι , η μεταφορά με τα ζώα όλων των σταφυλιών για πάτημα πάνω απ' την κάδη κρατούσε μέρες . Άδειαζαν τα σταφύλια στο πάτωμα του δωματίου και τα πατούσαν λίγα-λίγα στα πατητήρια , που χύνονταν μέσα στην κάδη απ' τον καταρράχτη . Απ' τα μακρινά , απ' το χωριό αμπέλια , η μεταφορά των σταφυλιών ήταν αδύνατη και γι' αυτό τα πατούσαν σε πατητήρια πρόχειρα , τοποθετημένα στην άκρη τ' αμπελιού και μετέφεραν το μούστο μέσα στις μουστιές , τα ζωικής προελεύσεως δοχεία , τις γνωστές " γιδιές " .

   Από το μούστο " κόβουν " πετιμέζι και φκιάχνουν μουσταλευριά και σουντζούκια ( αρμαθιασμένα σούμπρα καρυδιών , περασμένα σε κλωστή , αρμάθα , που βουτιούνται πολλές φορές μέσα στο κακάβι , που " δένεται " η μουσταλευριά . Τα καρύδια σκεπάζονται από πολλά στρώματα μουσταλευριάς , αφήνονται να στεγνώσουν στον αέρα και στον ίσκιο , και γίνονται ένα πολύ νόστιμο γλύκισμα που τρώγεται , συνήθως , το χειμώνα , με τα κρύα .

   Σε όλο το διάστημα του τρύγου ( μάζεμα , μεταφορά , πάτημα σταφυλιών )υπάρχει διάχυτη η χαρά και η ευχαρίστηση αλλά και η ευθυμία στα πρόσωπα όλων , και φυσικά τα δημοτικά τραγούδια δίνουν και...παίρνουν...

   Ποιός δεν γνωρίζει στη Δωρίδα το γνωστό δημοτικό τραγούδι :

        " Αμπέλι μου πλατύφυλλο και κοντοκλαδεμένο

          για δεν ανθείς , για δεν..καρπείς ,

          σταφύλια για δεν κάνεις... "

                          η...το :

       " Μπαίνω μες στ' αμπέλι σαν νοικοκυρά ,

         να κι' ο νοικοκύρης που ‘ρχεται..κοντά..."

Μπαίνοντας ο μούστος στα βαρέλια , ύστερα από λιγοήμερο βράσιμο στην κάδη ή και καθόλου ( το γνωστό κρασί " πάτα-τράβα " ), δέχεται και το ..ρετσινάκι του σε ποσοστό δύο στα εκατό ( 2%) για το καθάρισμα - λαμπικάρισμα , κι' αρωμάτισμα του κρασιού .

...Μετά το βράσιμο του μούστου μέσα στα βαρέλια , κάπου σαράντα μέρες , με μεγάλη προσοχή γίνεται το τάπωμα του βαρελιού με λειωμένο ρετσίνι η με ειδική κόλλα , και γίνεται με τον εξής τρόπο :

Παίρνουν στάχτη και την ξαρίζουν καλά . Την ανακατεύουν με λειωμένη γλίνα χοιρινού ( λίπος ) και τη χτυπάνε , όπως τ' ασπράδι του αυγού . Το μείγμα γίνεται σαν κόλλα και μ' αυτή κλείνουν καλά την τάπα του βαρελιού . Για να αποφύγουν δε , τη δημιουργία μικρών οπών , απ' την πίεση των αερίων που δημιουργούνται απ' τη ζύμωση , πάνω απ' το μείγμα ( κόλλα ) βάζουν και ψιλή άμμο , έτσι και το αέριο φεύγει και το άνοιγμα κλείνει αμέσως .

   Στα ορεινά χωριά , τα περισσότερα κρασιά προέρχονται από " σηκώματα " και οπωσδήποτε από κλήματα , που λόγω του υψομέτρου και της μορφολογίας του εδάφους , , δέχονται πολλές βροχές κι έχουν νερά . Έτσι έχουν λίγους βαθμούς και τα κρασιά - κοκκινέλια συνήθως - είναι ελαφρά , χαμηλόβαθμα , τα κρασιά όμως της παραλιακής Δωρικής ζώνης , είναι πιο δυνατά και ανοιχτόχρωμα .

   Ως το 1940 , που τα χωριά μας ήταν γεμάτα κόσμο , η αμπελοκαλλιέργεια στη Δωρίδα ήταν σε άνθιση , τα τοπωνύμια και τα σχετικά με την αμπελουργία και το κρασί αντικείμενα , διάσπαρτα γύρω από κάθε χωριό , μαρτυρούν την έκταση , παλιότερα , της αμπελοκαλλιέργειας . Ακόμα , στα έγγραφα των αγωνιστών του 1821 , βλέπουμε τα μοναστήρια της περιοχής να' ναι αποθήκες , όχι μόνον τροφίμων , αλλά και κρασιών , που προέρχονταν από "μοναστηριακά αμπέλια " . Αλλά και περιοχές και χωριά ακόμα έχουν πάρει το όνομά τους απ' την καλλιέργεια του αμπελιού , όπως το " Κλημάκι " στο Κροκύλειο , το Κλήμα , κοντά στο Κάλλιο και τα Κλήματα , χωριά ανατολικά του Ευπαλίου .

   Χαρακτηριστικό της αγάπης των Δωριέων για το...κρασάκι , αλλά και της..αναγκαιότητάς του , είναι το γεγονός πως ακόμα και σήμερα οι μόνιμοι κάτοικοι της επαρχίας μας , και ειδικά στα ορεινά χωριά , το θεωρούν και το έχουν ως είδος πρώτης προτεραιότητας , πρώτης..ανάγκης , αποθηκεύοντας στα κατώγια τους , μαζί με το ψωμί και το λάδι , και το κρασί της χρονιάς , είτε αυτό προέρχεται απ' τα δικά τους αμπέλια είτε το αγοράζουν .

Kαλό  σας Κυριακόβραδο  , καλό..τρύγο  και καλά...κρασιά !!!...................Κ.Κ.-