ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΣΧΟΛΕΙΑ ΤΩΝ ΠΑΤΗΣΙΩΝ

Ιστορικά Σχολεία των Πατησίων

Μαριάνθη Μπέλλα

Εκπαιδευτικός ΔΕ

Η περιοχή των Πατησίων βρίσκεται κοντά στο κέντρο της Αθήνας και συνδέεται με αυτό με την οδό Πατησίων. Στις αρχές του 20^ου αιώνα ήταν ένα προάστιο των Αθηνών, το οποίο τις επόμενες δεκαετίες αναπτύχτηκε με γοργούς ρυθμούς και κατοικήθηκε από μικροαστικά και μεσοαστικά στρώματα. Μεταπολεμικά άλλαξε όψη με την αντιπαροχή, γέμισε πολυώροφες πολυκατοικίες και μετατράπηκε σε μια από τις πιο πυκνοκατοικημένες περιοχές της Αθήνας. Οι πολυκατοικίες των Πατησίων, χτισμένες σε διαφορετικές δεκαετίες, αποτελούν ένα ζωντανό «μουσείο» εξέλιξης αυτού του είδους κατοικίας στην Αθήνα. Η κοινωνική σύνθεση του πληθυσμού των Πατησίων άλλαξε τα τελευταία είκοσι χρόνια λόγω της μετακίνησης των μεσοαστικών στρωμάτων προς τα βόρεια και νότια προάστια και την εγκατάσταση πολλών οικονομικών μεταναστών. Σήμερα, οι μισθωτοί είναι πλέον το βασικό κοινωνικό στρώμα που κατοικεί την περιοχή.

Στην περιοχή των Πατησίων ιδρύθηκαν και λειτούργησαν, από τις πρώτες δεκαετίες του 20^ου αιώνα, πολλά δημόσια και ιδιωτικά σχολεία για να καλύψουν τις ανάγκες του ολοένα αυξανόμενου πληθυσμού. Πολλά από αυτά έχουν μεγάλη ιστορία και σημαντική προσφορά στη μόρφωση των νέων και ορισμένα λειτουργούν μέχρι σήμερα.  

Η ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΩΝ ΠΑΤΗΣΙΩΝ (ΟΝΟΜΑΣΙΑ-ΟΡΙΑ-ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ)

Η περιοχή των Πατησίων βρίσκεται τέσσερα χιλιόμετρα βορειοδυτικά από την Ομόνοια και αποτελείται από δύο τμήματα:

• Τα Κάτω Πατήσια, που περιλαμβάνουν την περιοχή από την πλατεία Αμερικής μέχρι τον Άγιο Λουκά και μεγάλη έκταση κάτω από τις οδούς Πατησίων και Αχαρνών (σχεδόν μέχρι τον Κηφισό).
• Τα Άνω Πατήσια, που εκτείνονται από τον Άγιο Λουκά μέχρι το τέρμα Πατησίων (Αλυσίδα) και την κηπούπολη Κυπριάδου, με όρια τον συνοικισμό Προμπονά και το ρέμα του Ποδονίφτη.

Σήμερα η διάκριση σε Άνω και Κάτω Πατήσια έχει καταργηθεί και οι δύο ονομασίες παρέμειναν μόνο στις στάσεις του ηλεκτρικού σιδηροδρόμου.

Υπάρχουν διάφορες εκδοχές για την προέλευση του τοπωνυμίου «Πατήσια»:

• Ο μηχανικός Κ. Μπίρης υποστηρίζει την άποψη του Στ. Δραγούμη ότι  προέρχεται από τον αρχαίο δήμο Βατή (επιρρηματικός τύπος Βατήσι-μπατήσι-Πατήσια).
• Κατά τον Δημήτριο Καμπούρογλου, το όνομα οφείλεται σε έναν Τούρκο κτηματία που  ονομαζόταν Πατίς-Αγά.
• Ο Θ.Ν. Φιλαδελφεύς υποστηρίζει ότι πρόκειται για παραφθορά της αρχαίας ονομασίας «Παραδείσια» (Σαμαρά-Γκαίτλιχ Ν: 1993: 15-19).

Κατά τη διάρκεια της δημαρχίας του Δ. Καλλιφρονά κατασκευάστηκε η οδός Πατησίων (1841) που επρόκειτο να γίνει ο πιο δημοφιλής εξοχικός περίπατος των Αθηναίων. Στα τέλη του 19^ου αιώνα τα Πατήσια ήταν ένα απομακρυσμένο προάστιο γεμάτο ελαιώνες, κήπους με οπωροφόρα δέντρα και ελάχιστες εξοχικές επαύλεις που ανήκαν σε πλούσιους Αθηναίους. Τα Πατήσια συνδέθηκαν με την γιορτή της άνοιξης καθώς κάθε Πρωτομαγιά οι Αθηναίοι πήγαιναν να «πιάσουν το Μάη» αρχικά στην πλατεία Ανθεστηρίων (μετέπειτα Αγάμων και Αμερικής) και αργότερα στο τέρμα Πατησίων.

Τις πρώτες δεκαετίες του 20^ου αιώνα η οικοδομική δραστηριότητα γύρω από την οδό Πατησίων ήταν έντονη και δημιουργήθηκαν νέες συνοικίες (Αγ. Μελετίου, Λυσσιατρείο, πλ. Κολιάτσου, Αγ. Λουκάς, Κλωναρίδου κ.ά.). Μετά το 1922 με την άφιξη των προσφύγων δημιουργήθηκαν στα βόρεια των Πατησίων οι προσφυγουπόλεις Νέα Ιωνία, Νέα Χαλκηδόνα, Νέα Φιλαδέλφεια και Περισσός. Τα επόμενα χρόνια τα Πατήσια έπαψαν να είναι ένα απομακρυσμένο προάστιο και ενοποιήθηκαν σταδιακά με το κέντρο της πόλης και τους γύρω συνοικισμούς. Μεταπολεμικά άλλαξαν όψη με την αντιπαροχή και την πυκνή δόμηση και μετατράπηκαν σε μια από τις πιο πολυάνθρωπες και πυκνοδομημένες συνοικίες της Αθήνας. Όπως έγραφε ο Τίμος Μωραϊτίνης στις αρχές της δεκαετίας του 1950: «Ο κόσμος δεν πηγαίνει πια στους κήπους των Πατησιών πρώτον γιατί δεν υπάρχουν κήποι αλλά μόνο πολυκατοικίες και δεύτερον γιατί υπάρχουν πολυκατοικίες και δεν υπάρχουν κήποι» (Σαμαρά-Γκαίτλιχ, 1993: 45-57).

Ι. ΤΑ ΔΗΜΟΣΙΑ ΣΧΟΛΕΙΑ ΤΩΝ ΠΑΤΗΣΙΩΝ

Τα Διδακτήρια «Νομικός»

Υπαίθριο Σχολείο στο κτήμα Νομικού

Ο Μιχαήλ Νομικός ήταν δημοσιογράφος, ιδιοκτήτης τυπογραφείου στην Αλεξάνδρεια και το Κάιρο και εκδότης της εφημερίδας «Κάϊρον». Μετά την επιστροφή του στην Ελλάδα (1882) αγόρασε ακίνητο στην περιοχή Ομονοίας, στην οδό Μενάνδρου και Βηλαρά, και κτήμα επτά στρεμμάτων στα Πατήσια, όπου έκτισε την έπαυλή του. Πριν πεθάνει, τον Μάιο του 1900,  κληροδότησε στον δήμο Αθηναίων ολόκληρο το κτήμα του στα Πατήσια με τον όρο να «ιδρύση εν τω κτήματι τούτω οιαδήποτε σχολεία αρρένων και θηλέων, κατά το νεώτατον σύστημα, εις τα οποία να τεθεί το όνομα Μιχαήλ Κ. Νομικός». Οι δαπάνες συντήρησης των «Εκπαιδευτήριων Μ. Κ. Νομικός» θα καλύπτονταν από εισοδήματα που προέρχονταν από το ακίνητο της οδού Μενάνδρου και Βηλαρά (Κοντογιάννη, 2003: 16).

Λόγω του ταραγμένου πολιτικού κλίματος και των βαλκανικών πολέμων η επιθυμία του Νομικού δεν εκπληρώθηκε αμέσως. Όμως, την άνοιξη του 1916 λειτούργησε δοκιμαστικά στο κτήμα Νομικού, μετά από πρόταση του υγιεινολόγου και προϊσταμένου της σχολικής υγιεινής στο υπουργείο Παιδείας Εμμανουήλ Λαμπαδάριου, το πρώτο υπαίθριο σχολείο για προφυματικά παιδιά. Το σχολείο αυτό συνδύαζε την ιατρική περίθαλψη με μια ιδιαίτερη παιδαγωγική. Η περιοχή των Πατησίων πληρούσε τις προϋποθέσεις καθώς είχε υγιεινό κλίμα, καθαρό νερό, οπωροφόρα δέντρα και πεύκα και δεν απείχε πολύ από την πόλη των Αθηνών. Οι μαθητές ήταν εύκολο να φθάνουν στο σχολείο με τον τροχιόδρομο χωρίς να διασχίζουν τους σκονισμένους και πολυθόρυβους δρόμους της πόλης, πράγμα το οποίο θα επιβάρυνε την υγεία τους. Έτσι, πενήντα μαθητές και μαθήτριες από διάφορα δημοτικά σχολεία της Αθήνας φοιτούσαν από τις επτά το πρωί ως τις επτά το απόγευμα στο υπαίθριο σχολείο που λειτουργούσε στο κτήμα του Νομικού. Για τις ανάγκες της διδασκαλίας είχαν τοποθετηθεί ξύλινοι πάγκοι και μεγάλες ομπρέλες και για τη μεσημεριανή ξεκούραση των μαθητών, αιώρες και ανάκλιντρα. Οι μαθητές χωρίζονταν σε ομάδες και διδάσκονταν σύμφωνα με τις αρχές της εποπτικής διδασκαλίας μέσα στη φύση. Οι ώρες διδασκαλίας δεν ξεπερνούσαν τις τρεις την ημέρα (η κάθε διδακτική ώρα δεν υπερέβαινε τα τριάντα λεπτά) και διαρκούσαν, με διαλείμματα, έως τις δώδεκα το μεσημέρι. Το πρόγραμμα έδινε έμφαση σε μαθήματα που εμπλέκουν τους μαθητές σε ευχάριστες δραστηριότητες, όπως η γυμναστική, η μουσική και το ελεύθερο παιχνίδι. Το εκπαιδευτικό προσωπικό αποτελούνταν από δύο δασκάλους και έναν γιατρό. Καθώς η τροφή αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους θεραπευτικούς παράγοντες, το υπαίθριο σχολείο προσέφερε στους μαθητές πέντε γεύματα την ημέρα. Το σχολείο λειτούργησε μόνο δύο μήνες (ως τον Ιούλιο του 1916) παρά τα καλά αποτελέσματα τα οποία απέφερε στην υγεία των μαθητών (Θεοδώρου & Καρακατσάνη, 2010: 249-253).

Η μη συνέχιση της λειτουργίας του υπαίθριου σχολείου οφείλεται στο ταραγμένο πολιτικό και πολεμικό κλίμα με τον Εθνικό Διχασμό και το ναυτικό αποκλεισμό από τις δυνάμεις της Αντάντ. Το σχέδιο της ίδρυσης υπαίθριου σχολείου στο κτήμα Νομικού υποστηρίχτηκε από τον Γ.Γ. του υπουργείου Παιδείας Δ. Γληνό και τον Ανώτερο Επόπτη της Δημοτικής Εκπαιδεύσεως Αλ. Δελμούζο κατά την τριετία της βενιζελικής διακυβέρνησης (1917-1920). Όμως, η ήττα του Βενιζέλου στις εκλογές του Νοεμβρίου 1920 ανέκοψε τις εκπαιδευτικές μεταρρυθμίσεις της προηγούμενης περιόδου. Ακολούθησαν η Μικρασιατική Καταστροφή και η άφιξη των προσφύγων (1922) που δεν επέτρεψαν την λειτουργία ενός υπαίθριου σχολείου.

Η΄ Γυμνάσιο Αθηνών 

Το 1925 θεμελιώθηκε στο κτήμα Νομικού ένα μεγάλο σχολικό συγκρότημα σε σχέδια του αρχιτέκτονα Γεωργίου Πάντζαρη, ενός από τους πρώτους αποφοίτους του ΕΜΠ, το οποίο ολοκληρώθηκε το 1931. Η κυβέρνηση Βενιζέλου (1928-1932) είχε καταφέρει να συνάψει σύμβαση με Σουηδική Εταιρία «περί χορηγήσεως δανείου προς ανέγερσιν σχολικών κτιρίων του κράτους» (Μπουζάκης, 1997: 211-215). Έτσι, κτίστηκαν 330 σχολεία στα αστικά κέντρα της χώρας με βάση τις αρχές της μοντέρνας αρχιτεκτονικής και σύμφωνα με τις νέες τάσεις της παιδαγωγικής. Έμειναν στην ιστορία ως «σχολεία Παπανδρέου» ή «σχολεία του ʼ30».

Το σχέδιο ανέγερσης των Διδακτηρίων Νομικού προέβλεπε τη δημιουργία δύο Δημοτικών σχολείων, δύοΓυμνασίων (αρρένων και θηλέων), αίθουσα τελετών, υπόστεγα γυμναστικής, εστιατόριο, μαγειρείο και λουτρά. Η κατοικία του Μ. Νομικού διατηρήθηκε στο προαύλιο και αρχικά χρησιμοποιήθηκε για τη στέγαση του 16^ουΕλληνικού σχολείου. Στο νέο σχολικό κτίριο μεταφέρθηκε το Η΄ Γυμνάσιο από την Κυψέλη[1], λίγο πριν από τα επίσημα εγκαίνια (25 Σεπτεμβρίου 1930) και ενώ δεν είχαν ακόμα ολοκληρωθεί οι οικοδομικές εργασίες. Στο προαύλιο του σχολείου το 1934, ο αρχιτέκτονας Νικόλαος Μητσάκης σχεδίασε έναν μικρό ναό, σε καθαρά μοντέρνα γραμμή, αφιερωμένο στους αρχαγγέλους Γαβριήλ και Μιχαήλ, που αγιογραφήθηκε από τον ζωγράφο Σπύρο Παπαλουκά. Στο συγκρότημα στεγάστηκαν δύο Γυμνάσια, το Η΄ αρρένων και το Η΄ θηλέων, που λειτουργούσαν σε δύο βάρδιες και δύο Δημοτικά σχολεία. Οι πρώτοι μαθητές ήταν ενθουσιασμένοι που φοιτούσαν στο μεγαλύτερο, ωραιότερο και πιο μοντέρνο σχολικό συγκρότημα της Αθήνας (Κοντογιάννη, 2003: 52-55, 241· Αρβανίτου, Παναγουλέα & Ρούτσου, 2003: 70-73).

Το 1940, με την κήρυξη του ελληνοϊταλικού πολέμου, το σχολείο διέκοψε τη λειτουργία του και το Νοέμβριο 1940 μεταβλήθηκε σε αποθήκη υλικών του αγγλικού στρατού, καθώς στο κτίριο εγκαταστάθηκε βρετανικό εκστρατευτικό σώμα εφοδιασμού. Στη διάρκεια της Κατοχής ένα τμήμα του σχολικού συγκροτήματος επιτάχτηκε από Γερμανούς στρατιώτες και ένα άλλο λειτουργούσε ως σχολείο. Αργότερα οι κατακτητές χρησιμοποίησαν ολόκληρο το κτίριο και δεν επέτρεψαν τη διεξαγωγή των μαθημάτων. Τότε οι μαθητές του Η΄ γυμνασίου συνέχισαν την εκπαίδευσή τους στο κτίριο των Ουνιτών της οδού Αχαρνών, στο δημοτικό σχολείο «Βιταλάκη» κοντά στις Τρεις Γέφυρες (σχολ. έτος 1942-43) και στο Λεόντειο Λύκειο Πατησίων (σχολ. έτος 1943-44) (Κοντογιάννη, 2003: 94-95).

Την περίοδο της Κατοχής και των Δεκεμβριανών το σχολείο και ο μικρός ναός υπέστησαν σημαντικές υλικές ζημιές[2], ενώ το οίκημα της οδού Μενάνδρου και Βηλαρά το οποίο, σύμφωνα με τη διαθήκη του Μ. Νομικού χρηματοδοτούσε το σχολικό συγκρότημα, καταστράφηκε, με αποτέλεσμα το Η΄ γυμνάσιο να χάσει ένα σημαντικό εισόδημα. Από το 1945 έγιναν προσπάθειες για την αποκατάσταση των ζημιών και το Η΄ Γυμνάσιο σύντομα ξαναλειτούργησε. Στις δεκαετίες του 1950 και 1960 ακολούθησε την ακμή της γειτονιάς των Πατησίων που κατοικούνταν από μικροαστικά και μεσοαστικά στρώματα. Ο αριθμός των μαθητών του αυξανόταν συνεχώς με αποτέλεσμα το σχολικό έτος 1959-1960 να συγκεντρώνει 1263 μαθητές, με το μικρότερο τμήμα να έχει 50 μαθητές και το μεγαλύτερο 120 (Αρβανίτου, κ.ά., 2003: 181). Παράλληλα, η περιοχή των Πατησίων άλλαζε όψη με την κατάργηση του τραμ και την αντιπαροχή. Η καλά οργανωμένη συγκοινωνία (τρόλεϊ, λεωφορεία, ηλεκτρικός σιδηρόδρομος-από το 1956) προσέλκυσε μεγάλο αριθμό κατοίκων και τα Πατήσια γέμισαν πολυώροφες πολυκατοικίες. Τις τελευταίες δεκαετίες η περιοχή ασφυκτιά από την υπερβολική δόμηση, την έλλειψη ελεύθερων χώρων και πράσινου, την ατμοσφαιρική ρύπανση και την συνεχή υποβάθμιση της ποιότητας ζωής των κατοίκων (Σαμαρά- Γκαίτλιχ, 1993: 51-55). 

Από το 1949 στο συγκρότημα Νομικού στεγάστηκε εσπερινό Γυμνάσιο ως παράρτημα του Η΄ Γυμνασίου αρρένων, το οποίο από το 1961 μετατράπηκε σε αυτοδιοικούμενο σχολείο: το Α΄ εσπερινό Γυμνάσιο Αθηνών, που λειτουργεί μέχρι σήμερα. Το 1976 δημιουργήθηκε και το Α΄ εσπερινό Λύκειο Αθηνών. Στο κτίριο στεγάστηκε επίσης, για μικρό διάστημα, το Β΄ Οικονομικό Γυμνάσιο, το οποίο αργότερα μεταφέρθηκε στο νεοκλασικό κτίριο της οδού Λευκωσίας 50 και το 1978 τερμάτισε τη λειτουργία του (Αρβανίτου, κ.ά., 2003: 423-424, 455-456˙Κοντογιάννη 2003: 135).

Τα δημόσια γυμνάσια (16^ο, 17^ο, 19^ο, 41^ο, 47^ο), που δημιουργήθηκαν στην περιοχή Πατησίων στις δεκαετίες του 1960, 1970 και 1980 για να καλύψουν τις ολοένα αυξανόμενες ανάγκες, λειτούργησαν σαν παραρτήματα του Η΄Γυμνασίου. Το σχολικό έτος 1979-1980 θεσμοθετήθηκε η συνεκπαίδευση αγοριών και κοριτσιών. Έτσι, οι προσδιορισμοί αρρένων και θηλέων αφαιρέθηκαν από τις ονομασίες των σχολείων. Το Η΄ Λύκειο θηλέων μετονομάστηκε σε 32^ο Λύκειο Αθηνών και το Η΄ Λύκειο αρρένων σε 8^ο Λύκειο Αθηνών. Το ίδιο συνέβη και με τις ονομασίες των Γυμνασίων του συγκροτήματος  (Αρβανίτου, κ.ά., 2003: 383).

Τα σχολεία του συγκροτήματος Νομικού (8^ο Γυμνάσιο, 32^ο Γυμνάσιο, 8^ο Λύκειο και 32^ο Λύκειο) συνέχισαν τη λειτουργία τους τις επόμενες δεκαετίες προσφέροντας μόρφωση και αγωγή στους νέους της περιοχής. Μετά από τις συγχωνεύσεις σχολείων που έγιναν τα τελευταία χρόνια, στο συγκρότημα σήμερα στεγάζονται το 8^οΓυμνάσιο, το 8^ο Γενικό Λύκειο, το 1^ο εσπερινό Γυμνάσιο, το 1^ο εσπερινό Λύκειο και το 4^ο ειδικό Δημοτικό σχολείο Αθηνών.

Στο Η΄ Γυμνάσιο δίδαξαν σημαντικοί καθηγητές όπως ο Γεώργιος Μέγας και ο Δημήτριος Λουκάτος καθηγητές της λαογραφίας του Πανεπιστημίου, ο Νίκος Καλογερόπουλος καθηγητής Θρησκειολογίας, η συγγραφέας και καθηγήτρια μουσικής Λιλίκα Νάκου. Επίσης, φοίτησαν προσωπικότητες με σημαντική προσφορά στην πολιτική, πνευματική και καλλιτεχνική ζωή του τόπου όπως: ο Κωνσταντίνος Καραμανλής, ο Φιλοποίμην Φίνος, o Αλέκος Σακελλάριος, ο Χρύσανθος Μποσταντζόγλου, ο Ανδρέας Εμπειρίκος, ο Τάσος Βουρνάς, η Κική Μορφονιού, ο Τάσος Αθανασιάδης, ο Κορνήλιος Καστοριάδης, ο Γιάννης Λάμψας, ο Μίνως Βολονάκης, ο Γρηγόρης Γρηγορίου, ο Μπάμπης Δρακόπουλος, η Μαρία Φαραντούρη, ο Παντελής Βούλγαρης, ο Γιάννης Ζουγανέλης, ο Αντώνης Καφετζόπουλος, o Θάνος Μικρούτσικος και πολλοί άλλοι (Κοντογιάννη, 2003· Αρβανίτου, κ.ά, 2003).

ΙΙ. ΤΑ ΙΔΙΩΤΙΚΑ ΣΧΟΛΕΙΑ ΤΩΝ ΠΑΤΗΣΙΩΝ

Από τα χρόνια του Μεσοπολέμου στη χώρα μας αναπτύχτηκε η ιδιωτική εκπαίδευση η οποία κάλυψε κενά της κρατικής εκπαίδευσης που οφείλονταν είτε στην αδυναμία ίδρυσης πρωτοβάθμιων και δευτεροβάθμιων σχολείων είτε στην βραδύτητα με την οποία ανταποκρινόταν στις νέες κοινωνικο-οικονομικές απαιτήσεις και ανάγκες. Αρκετά από τα ιδιωτικά σχολεία που ιδρύθηκαν και λειτούργησαν αυτή την περίοδο έπαιξαν γενικά θετικό ρόλο στην εκπαίδευση των νέων και συνέβαλαν στην υιοθέτηση νέων παιδαγωγικών μεθόδων και διδακτικών προσεγγίσεων (Δημαράς, 2003: 205-206). Στην περιοχή των Πατησίων λειτούργησαν πολλά ιδιωτικά σχολεία στα οποία φοιτούσαν κυρίως παιδιά από τη μεσοαστική τάξη. Τα σπουδαιότερα ήταν:

• Το Πρότυπον Εκπαιδευτήριον Αθηνών του Ηλία Κωνσταντινίδου.
• Ο Ελικών, Πατησίων και Κεφαλληνίας.
• Το Αθηναϊκόν Λύκειον Α.Γ. Τυχοπούλου, Πατησίων και Λήμνου.
• Η Ελληνογαλλική Σχολή Αθηνών Άγιος Παύλος (École Saint Paul) που ιδρύθηκε το 1957 από τον Βενέδικτο Πρίντεζη και λειτουργεί μέχρι σήμερα σε κτίριο της οδού Πολυλά 5.
• Η Ιταλική Σχολή (Scuola Italiana di Atene) που αποτελεί ιδιοκτησία του ιταλικού κράτους και από το σχολικό έτος 1972-73 στεγάζεται σε κτίριο της οδού Μητσάκη 18.
• Η Σχολή Χατζηδάκη με δημοτικό, γυμνάσιο και οικοτροφείο, στην οδό Γαλατσίου. Στο κτίριό της σήμερα στεγάζεται ο ΟΑΕΔ Πατησίων.
• Η Σχολή Μιχαήλ, στο τέρμα Πατησίων. Σε τμήμα του κτιρίου της στεγαζόταν για πολλά χρόνια το 16^ογυμνάσιο θηλέων Αθηνών (οδός Π. Δημητρακοπούλου), το οποίο τον Σεπτέμβριο του 1977 μεταφέρθηκε στο, νεόκτιστο τότε, σχολικό συγκρότημα της Γκράβας (οδός Ταυγέτου). Στο κτίριο της οδού Δημητρακοπούλου στεγάστηκε για ένα διάστημα το 68ο γυμνασίο Αθήνας. Σήμερα  μεγάλο τμήμα του προαύλιου χώρου έγινε πολυκατοικία, ενώ στις σχολικές αίθουσες στεγάζεται το Κέντρο Επαγγελματικής Κατάρτισης ΕΜΙ (Effective Management International - Εκπαιδευτικη Συμβουλευτικη Α.Ε.).
• Η Σχολή Γκιζελή που λειτουργούσε από τα τέλη του 1950 σε ιδιόκτητο κτίριο της οδού Α. Καμπάνη 1. Από  το 1977-78 η σχολή έκλεισε, το κτίριο νοικιάστηκε στο δημόσιο και στέγασε το 19ο γυμνάσιο-λύκειο, που λειτουργούσε επί σειρά ετών με διπλοβάρδια. Σήμερα στεγάζει το 19^ο ημερήσιο γυμνάσιο.
• Το Λεόντειο Λύκειο Πατησίων, στην περιοχή της «Αλυσίδας» (τέρμα Πατησίων).
• Το παράρτημα του Γαλλικού Ινστιτούτου Αθηνών, στην οδό Πατησιών και Καλλιφρονά (Annexe de Patissia), που συγκέντρωνε μεγάλο αριθμό μαθητών. Το 1978 μεταφέρθηκε σε κτίριο της οδού Ίμβρου και αργότερα της οδού Τενέδου 9, στην πλατεία Αμερικής, όπου στεγάστηκε μέχρι τη διακοπή της λειτουργίας του, στα τέλη της δεκαετίας του 1990.

Το κτίριο που στέγασε το παράρτημα του Γαλλικού Ινστιτούτου (Τενέδου 9)

Πρότυπον Εκπαιδευτήριον Αθηνών Ηλία Κωνσταντινίδου

Ένα από τα παλαιότερα ιδιωτικά σχολεία των Πατησίων. Ιδρύθηκε το 1910 από τον καθηγητή αγγλικών και δημοτικιστή Ηλία Κωνσταντινίδη και αρχικά στεγαζόταν σε οίκημα στη συμβολή των οδών Πατησίων και Λεωφ. Αλεξάνδρας 2-4. Διέθετε νηπιαγωγείο, δημοτικό, Ελληνικό σχολείο και πλήρες τετρατάξιο γυμνάσιο, ελληνικό και αγγλικό. Καθώς είχε νεωτερικές τάσεις, σε αυτό δούλεψαν προοδευτικοί διανοούμενοι και δάσκαλοι όπως η Ειρ. Παϊδούση, ο Δ. Γληνός, ο Ι. Χαντέλης, ο Ι. Γρυπάρης, η Ρ. Ιμβριώτη κ.ά. Οι απόφοιτοι του γυμνασίου έπαιρναν δύο απολυτήρια, ένα ελληνικού και ένα αγγλικού γυμνασίου. Το σχολείο παρείχε επίσης σπουδές μεταγυμνασιακού επιπέδου στην «Ειδική Σχολή Εμπορίου, Πρακτικών Σπουδών και Οικοκυρικής» και στο «Τμήμα πανεπιστημιακών σπουδών» στο οποίο, σε συνεργασία με αντίστοιχες πανεπιστημιακές σχολές της Αγγλίας, παραδίδονταν μαθήματα αγγλικής φιλολογίας. Το 1927 το εκπαιδευτήριο μεταβιβάστηκε στην γυμνάστρια Μ. Αηδονοπούλου και μετονομάστηκε σε «Εκπαιδευτήρια Μίνας Ν. Αηδονοπούλου και Σία» (Καρδαμίτση-Αδάμη, 2002: 10).

Αθηναϊκόν Λύκειον Α.Γ. Τυχοπούλου

Το Αθηναϊκόν Λύκειον Α.Γ. Τυχοπούλου ιδρύθηκε το 1934 από τον εκπαιδευτικό Αυξέντιο Τυχόπουλο. Αρχικά στεγάστηκε σε δύο γειτονικές μονοκατοικίες στην οδό Μηθύμνης 35 και 35Α στην πλατεία Αγάμων[3] που τότε ήταν αραιοκατοικημένη και δεν απείχε πολύ από την πόλη των Αθηνών. Το Σεπτέμβριο του 1934 έγιναν οι πρώτες εγγραφές και τον Οκτώβριο λειτούργησε το Δημοτικό σχολείο με 33 μαθητές. Μετά από πέντε χρόνια και καθώς ο αριθμός μαθητών και εκπαιδευτικού προσωπικού αυξανόταν συνεχώς, το κτίριο δεν μπορούσε να καλύψει τις λειτουργικές ανάγκες του εκπαιδευτηρίου. Έτσι, το Σεπτέμβριο του 1939 το σχολείο μεταφέρθηκε σε διώροφο κτίριο στην οδό Πατησίων 171 και Λήμνου[4] όπου και παρέμεινε για 20 ολόκληρα χρόνια. Ο ιδρυτής και διευθυντής Αυ. Τυχόπουλος εφάρμοσε πρωτοπόρες παιδαγωγικές μεθόδους στο σχολείο του. Έδινε ιδιαίτερο βάρος στις σχέσεις διδασκόντων και διδασκομένων και δημιούργησε μικτά τμήματα αρρένων και θηλέων, πιστεύοντας στη σημασία της συνεκπαίδευσης των δυο φύλων για την ισορροπημένη ανάπτυξη του εφήβου (Τυχόπουλος, 2001).

Η κήρυξη του ελληνοϊταλικού πολέμου τον Οκτώβριο του 1940 επηρέασε τη λειτουργία του σχολείου καθώς εκπαιδευτικοί του σχολείου στρατεύονταν και αναχωρούσαν για το μέτωπο. Το Νοέμβριο του ίδιου χρόνου Άγγλοι στρατιώτες επέταξαν ένα τμήμα του σχολείου στο οποίο εγκατέστησαν την επιμελητεία τους. Στις αίθουσες αποθηκεύτηκαν μεγάλες ποσότητες ρουχισμού και τροφίμων για τον εφοδιασμό του αγγλικού στρατού. Μετά την εισβολή των Γερμανών και την αναχώρηση των Άγγλων όλο αυτό το υλικό εκλάπη από αγνώστους. Κατά τη διάρκεια της γερμανικής Κατοχής το σχολείο υπολειτουργούσε. Οι Γερμανοί άλλοτε επέτασσαν τις μισές αίθουσες και επέτρεπαν να λειτουργήσει το σχολείο στις άλλες μισές και άλλοτε επέτασσαν ολόκληρο το κτίριο με αποτέλεσμα να διακόπτεται η διεξαγωγή των μαθημάτων.  

Μετά την Απελευθέρωση το Αθηναϊκόν Λύκειον συνέχισε κανονικά τη λειτουργία του και από το σχολικό έτος 1950-1951 διέθετε νηπιαγωγείο, πλήρες δημοτικό σχολείο και πλήρες οκτατάξιο γυμνάσιο. Ο αριθμός των μαθητών αυξανόταν διαρκώς και έκανε αναγκαία την απόκτηση ιδιόκτητης στέγης. Τότε, ο Αυ. Τυχόπουλος αγόρασε οικόπεδο στην οδό Λήμνου 16 και έκτισε ένα καινούργιο σχολικό κτίριο που πληρούσε τις προδιαγραφές ενός σύγχρονου εκπαιδευτηρίου (1961). Κατά τη δεκαετία 1961-1971 ο αριθμός των μαθητών αυξανόταν διαρκώς και το σχολείο επεκτάθηκε αποκτώντας δύο ακόμα ορόφους. Η ανοδική πορεία του συνεχίστηκε μέχρι το θάνατο του Αυξ. Τυχόπουλου το 1977. Από το 1982 το κτίριο νοικιάστηκε στο δημόσιο και στέγασε το 41^οΓυμνάσιο και το 41^ο Λύκειο Αθηνών, τα κτίρια των οποίων είχαν υποστεί σοβαρές ζημιές κατά τον σεισμό του 1981 (Τυχόπουλος, 2001).

Στο Αθηναϊκόν Λύκειον Τυχοπούλου φοίτησαν πολλοί επώνυμοι μεταξύ των οποίων οι: Αναστάσιος Πεπονής, Δημήτρης Φατούρος, Κων/νος Κριμπάς, Μίμης Πλέσσας, Μέλπω Ζαρόκωστα, Δημήτρης Κωνσταντάρας, Στέφανος Κορκολής, Δήμητρα Γαλάνη, Γιολάντα Ντιτάσο, Τάνυα Τρίπη, Βλάσσης Μπονάτσος, Τζέση Παπουτσή.

Λεόντειο Λύκειο Πατησίων

Το Λεόντειο Λύκειο είναι ένα ιδιωτικό ελληνογαλλικό σχολείο της Αθήνας το οποίο περιλαμβάνει δυο παραρτήματα: Το Λεόντειο Λύκειο Νέας Σμύρνης και το Λεόντειο Λύκειο Πατησίων (οδός Νεϊγύ 17, τέρμα Πατησίων).

   Η ιστορία του αρχίζει το 1838 όταν ο Διοικητής Αττικής έδωσε στον καθολικό ιερέα Κωνσταντίνο Σαργολόγο άδεια ίδρυσης δημοτικού σχολείου που πήρε το όνομα του πολιούχου της Αθήνας Αγίου Διονυσίου Αρεοπαγίτου και λειτούργησε στην Πλάκα. Το 1889, μετά από προσπάθειες του Καθολικού Επισκόπου Αθηνών Ι. Μαραγκού, επεκτάθηκε σε σχολείο με δύο κύκλους σπουδών (στοιχειώδη και μέση εκπαίδευση) και ονομάστηκε «Λεόντειο Λύκειο» Αγίου Διονυσίου, προς τιμή του Πάπα Λέοντος ΙΓ΄, ο οποίος υποστήριξε οικονομικά το εγχείρημα. Το 1897 το σχολείο μεταφέρθηκε σε νεοκλασικό κτίριο της οδού Σίνα 4, απέναντι από την Ακαδημία Αθηνών, όπου λειτούργησε μέχρι και το 1962, έτος μεταφοράς του στη Νέα Σμύρνη.

Αργότερα, ο Καθολικός Αρχιεπίσκοπος, επιθυμώντας να βελτιώσει το επίπεδο σπουδών του «Λεοντείου Λυκείου», ανέθεσε τη διεύθυνσή του (1907) σε μια αδελφότητα μοναχών με αναγνωρισμένες εκπαιδευτικές ικανότητες, στη Μοναχική Κοινότητα των Μαριανών Αδελφών (ιδρυτής Marcellin Champagnat). Οι Μαριανοί προέβησαν στην αναδιοργάνωση των σπουδών, την ανανέωση των παιδαγωγικών μεθόδων και στόχων με αποτέλεσμα την αύξηση του αριθμού των μαθητών και την ακμή του σχολείου.

   Λόγω των συνεχώς αυξανόμενων αναγκών, το 1924 δημιουργήθηκε νέο κτίριο στην περιοχή «Αλυσίδα» στο τέρμα Πατησίων, όπου τότε υπήρχαν ελαιώνες, πατατοφυτείες, λαχανοκαλλιέργειες και ελάχιστες μικρές επαύλεις όπου παραθέριζαν πλούσιοι Αθηναίοι. Το σχολείο σχεδίασε ο πολιτικός μηχανικός Τιμολέων Πασχαλίδης που είχε σχεδιάσει και το Παρθεναγωγείο των αδελφών του Αγ. Ιωσήφ στην Αθήνα. Το κτίριο ήταν υπερμοντέρνο για την εποχή του. Αποτελούνταν από δύο παράλληλα κτίρια με μεγάλες αίθουσες διδασκαλίας και πολλούς βοηθητικούς χώρους (κοιτώνες, τραπεζαρία, κουζίνα, βιβλιοθήκη, εργαστήρια και τα ιδιαίτερα διαμερίσματα των Frères). Το σχολείο περιελάμβανε: α) Ελληνικό τμήμα με τετρατάξιο δημοτικό, τριτάξιο Ελληνικό σχολείο και γυμνάσιο όπου διδάσκονταν τα γαλλικά ως πρώτη ξένη γλώσσα β) Γαλλικό τμήμα που ακολουθούσε το πρόγραμμα των Λυκείων της Γαλλίας και χορηγούσε Baccalauréat και γ) τετραετές Εμπορικό τμήμα όπου η διδασκαλία γινόταν σε ελληνική, γαλλική και αγγλική γλώσσα (Καρδαμίτση-Αδάμη, 1999:17˙Οι Μαριανοί Αδελφοί στην Ελλάδα, 1907-2007. 100 χρόνια παιδαγωγικής προσφοράς στους νέους της πατρίδας μας,2006).

Κατά τη διάρκεια του ελληνοϊταλικού πολέμου τα σχολεία διέκοψαν τη λειτουργία τους και το συγκρότημα των Πατησίων μετατράπηκε σε στρατιωτικό νοσοκομείο για την περίθαλψη τραυματιών. Στη γερμανική Κατοχή τα σχολεία χρησιμοποιήθηκαν σαν κέντρα οργάνωσης και διανομής συσσιτίων από τους Μαριανούς Αδελφούς. Μετά την Απελευθέρωση και καθώς ο αριθμός των μαθητών του Λεοντείου Λυκείου αυξανόταν συνεχώς, το συγκρότημα Πατησίων απέκτησε νέα πτέρυγα που στέγασε τα γραφεία της διοίκησης, νέες αίθουσες διδασκαλίας, εργαστήρια και αίθουσα τελετών και εκδηλώσεων (1960). Εντωμεταξύ, το 1962 το Λεόντειο Λύκειο της οδού Σίνα μεταφέρθηκε στο νέο συγκρότημα στη Νέα Σμύρνη όπου λειτουργεί μέχρι σήμερα.Το 1988 Λεόντειο Λύκειο τιμήθηκε από την Ακαδημία Αθηνών με Αργυρό Μετάλλιο και Τιμητικό Δίπλωμα για τα 150 χρόνια της παιδαγωγικής προσφοράς στους νέους της χώρας μας και το 2004 με βραβείο από το Δήμο Αθηναίων για την προσφορά του στην πνευματική ζωή του τόπου. Σήμερα το Λεόντειο Λύκειο Πατησίων συνεχίζει τη λειτουργία του διοικούμενο από κοινότητα επτά Μαριανών Αδελφών. Διαθέτει ένα εξατάξιο Δημοτικό, ένα ημερήσιο Γυμνάσιο και ένα Γενικό Λύκειο.

Στο Λεόντειο Λύκειο φοίτησαν αρκετοί επώνυμοι όπως ο Μακαριστός Αρχιεπίσκοπος Αθηνών Χριστόδουλος, ο Η. Μαμαλάκης, ο Γ. Βούρος, ο Λ. Κηλαηδόνης.

ΙΙΙ. ΟΙ ΤΕΧΝΙΚΕΣ-ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΕΣ ΣΧΟΛΕΣ

    Στα Πατήσια υπήρχαν και τεχνικές-επαγγελματικές σχολές μεταξύ των οποίων ο Εκπαιδευτικός Σύνδεσμος Αθηνών «Ο Ήφαιστος» που ιδρύθηκε από τον Σωκράτη Λαδόπουλο το 1935 και στεγάστηκε σε κτίριο της οδού Ρως και Τσίλλερ στο τέρμα Πατησίων. Επίσης, το «Μικρό Πολυτεχνείο» το οποίο ήταν μια ανώτερη σχολή, στη συμβολή των οδών Πατησίων και Χανίων, που είχε σκοπό την εκπαίδευση εργοδηγών, μεσαίων δηλαδή στελεχών κυρίως για δημόσια και οικοδομικά έργα. Επειδή ανάλογες ειδικότητες είχε και το Πολυτεχνείο, η σχολή αυτή έγινε γνωστή ως «Μικρό Πολυτεχνείο». Καθηγητές και σπουδαστές διεκδικούσαν με συνεχείς αγώνες την αναβάθμισή του, δηλαδή από «Μικρό» να γίνει «Μεγάλο». Όμως, μετά την ίδρυση των Τεχνολογικών Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων (ΤΕΙ) το «Μικρό Πολυτεχνείο» τερμάτισε τη λειτουργία του.

http://criticeduc.blogspot.gr

Προφανώς εκ παραδρομής δεν αναφέρθηκε το ΙΗ΄Γυμνάσιο Αρρένων Αθηνών.
Το 1962 ιδρύθηκε και άρχισε να λειτουργεί ...  ήταν εξατάξιο και στεγάστηκε σε μια παλιά βίλα (κοντά στην σημερινή του θέση) γύρω από την  οποία είχαν οικοδομηθεί στρατιωτικές παράγκες, οι οποίες μετατράπηκαν σε αίθουσες διδασκαλίας.

 πίσω στα παλιά