( ΑΛΩΝΙΑ – ΑΛΩΝΙΣΜΑ – ΑΛΩΝΙΣΤΑΔΕΣ..ΒΑΛΜΑΔΕΣ ..)
ΕΙΚΟΝΕΣ ΑΠΤ’ ΤΟΝ ΠΑΛΙΟ ΚΑΛΟ ΚΑΙΡΟ..
Ένα απ’ τα παραδοσιακά επαγγέλματα που..έσβυσαν , χάθηκαν μέσα στο..χρόνο ,είανι και το επάγγελμα των “ αλωνιστάδων “ , των..” βαλμάδων “ , όπως τους λέγαμε ..
Τό επάγγελμα αυτό όμως , ήταν σφιχτο..δεμένο με τα..αλώνια και το…αλώνισμα , και όπως ήταν φυσικό ..χάθηκαν όλα..μαζί ..
Επειδή αδέρφια , πολλοί φίλοι , μας το ζήτησαν , θα κάνουμε μιά αναφορά στα αλώνια , το αλώνισμα και τους βαλμάδες , δίνοντας όσα στοιχεία πιστεύουμε πως θα βοηθήσουν , ειδικά τους πιό νέους , να καταλάβουν το τι ήταν το αλώνι , όπως και σε τι χρησίμευε .
Αρχίζοντας την αναφορά μας στα αλώνια , θα πρέπει να δώσουμε κάποια... στοιχεία , η ονομασία " το αλώνι " το αλώνιον , προέρχεται απ' το αρχαϊκό " η άλως " , που αργότερα έγινε " η άλων-ωνος " και ..εξελίχθηκε , από θηλυκό σε..ουδέτερο , στο γνωστό μας πιά αλώνι .
Τα παλιότερα χρόνια , το αλώνισμα γινόταν με τα βόδια , που σιγά – σιγά όμως , αντικαταστάθηκαν απ’ τα άλογα , γιά λόγους ταχύτητας κυρίως..
Είναι ένας κυκλικός χώρος , μέσα στο χωριό , συνήθως λιθόστρωτος , όπου γινόταν το αλώνισμα των σιτηρών , αλλά και η αποξήρανση και διαφόρων καρπών , γι' αυτό και το συναντάμε , αλλού , και σαν " απλωταριά " η " λιάστρα " , και κάλυπτε τις..αλωνιστικές αλλά και..αποξηραντικές ανάγκες , των σογιών αλλά και της γειτονιάς , γι' αυτό και στο χωριό μας υπήρχαν πολλά .
Δυστυχώς , στο χωριό μας δεν πρέπει να υπάρχει εν...ζωή αλώνι , γιά να σας δώσουμε και φωτογραφικά την..ταυτότητά του , θα ερευνήσουμε όμως μήπως υπάρχει σε κάποιο απ' τα χωριά μας , οπότε το φωτογραφίζουμε και σας το..δίνουμε , θάναι πολύ χρήσιμο .
Στο κέντρο του κυκλικού χώρου , υπήρχε μιά μικρή ξύλινη κολώνα , " στρίαλο " τη λέγαμε , με ένα μεταλλικό χαλκά , μιά μεταλλική θηλιά η θελιά , απ' όπου δένονταν τα ζώα , άλογα η μουλάρια , που με την περιφορά τους , γύρω-γύρω στο στρίαλο , πατούσαν τα στάχυα και ξεχώριζαν τα άχυρα απ' τον καρπό .
Στην όλη διαδικασία του αλωνίσματος , εκτός απ' τα άλογα που..στροβιλίζονταν στην...πίστα , από πίσω τους ακολουθούσαν οι βαλμάδες , οι..αλωνιστάδες , αυτοί , κρατώντας , συνήθως , την ουρά των ζώων , έδιναν τον..ρυθμό στην περιστροφή τους , που έπρεπε νάναι γρήγορη , γύρω-γύρω δε στο αλώνι , εκτός των ..πρωταγωνιστών βρίσκονταν οι ιδιοκτήτες της σοδειάς , και φυσικά το..φιλοθεάμον..κοινόν , γείτονες , συγγενείς , περίεργοι και κυρίως η...διασκεδάζουσα μαρίδα της γειτονιάς .
Μιά απ' της απολαύσεις των παιδιών της εποχής , ήταν και το αλώνισμα , συγκεντρωνόμασταν γύρω-γύρω , και πότε-πότε μπαίναμε και μέσα στο αλώνι και κρατάγαμε κι' εμείς , γιά λίγο , τις ουρές των ζώων , κυλιόμαστε μέσα στ' άχυρα , διασκεδάζοντας , το απολαμβάναμε...
Ένα μικρό..πανηγύρι , μια΄όμορφη γορτή ήταν το ..αλώνισμα , το ..απολαμβάναμε , αγαπημένοι μου φίλοι , γιατί , κακά τα ψέματα , δεν είχαμε και πολλές επιλογές διασκεδάσεων τότε , θα μου πείτε ήταν ..διασκέδαση το αλώνισμα ; ήταν αδέρφια , αφού δεν είχαμε και κάτι καλύτερο να κάνουμε .
Θα πρέπει εδώ να σας εκμυστηρευτώ κάτι για χθες βράδυ , γράφοντας γιά το αλώνισμα , κόλλησα , δεν μπορούσα να θυμηθώ πως λέγαμε ένα ξύλινο εργαλείο με το οποίο οι βαλμάδες λίχνιζαν τα άχυρα με το στάρι , λοιπόν σε σημερινή...επαφή με κάποιον που γνώριζε αποκαταστάθηκε η...βλάβη και είμαστε πιά..πανέτοιμοι .
Οι βαλμάδες φίλοι μου , όπως είπαμε , δίνανε το ρυθμό στα ζώα , τα άλογα , ώστε οι περιστροφές τους , γύρω απ' το στρίαλο , νάναι γρήγορες , παράλληλα παρακολουθούσαν και την εξέλιξη της..εργασίας , δηλαδή να συνθλιβεί το στάχυ και ν' αρχίσει ο διαχωρισμός του απ' το στάρι .
Όταν αυτό γινόταν , κι' είχε πιά κατακάτσει το άχυρο με τον καρπό , τότε ήταν έτοιμο το λιώμα , έτσι λέγανε το..μείγμα άχυρου και καρπού , τότε λοιπόν όταν το λιώμα είχε γίνει...λιώμα , σταμάταγαν τα άλογα να.... δουλεύουν , κι' άρχιζε η διαδικασία του λιχνίσματος , οι βαλμάδες με ένα ειδικό εργαλείο , ξύλινο , γινόταν από κλαδί δέντρων , ένα στυλιάρι δηλαδή που κατέληγε σε μιά διχάλα , είχε δυό προεξέχοντα ..δάχτυλα , θα λέγαμε , που δημιουργούσαν μιά φούρκα , μ' αυτό λοιπόν το εργαλείο που το λέγανε " δκούλι "΄, έπιαναν και σήκωναν το λειώμα , λιχνίζοντάς το , και με τη βοήθεια του αέρα , βεβαίως..βεβαίως , ο καρπός έπεφτε ενώ τα άχυρα παρασύρονταν , και διανεμίζονταν .
Πριν όμως προχωρήσουμε , ας σταθούμε λίγο στο " δκούλι " , γιά να ετυμολογήσουμε ..ολίγον την ονομασία του , θα πρέπει , νομίζω , να προσθέσουμε ένα - ι - ανάμεσα στο δ και στο κ , δικούλι δηλαδή , που μάλλον πρέπει νάναι μετατροπή προς το ευηχότερον της πραγματικής του ονομασίας , που θα πρέπει να ήταν διχούλι , απ' το διχάλα , μιά σκέψη κάνουμε , που ίσως είναι σωστή , ίσως όμως και όχι .
Το περίφημο..δ’κούλι , το βλέπετε , είναι διχαλωτό..
Μετά το λίχνισμα με το δ’κούλι , η και παράλληλα , χρησιμοποιούσαν κι' ένα άλλο εργαλείο , που τό ‘φτιαχναν από πλάτανο , ήταν κι' αυτό ένα κοντάρι που στην άκρη ήταν σαν φτυάρι , ξύλινο όμως , κατέληγε δηλαδή σε ένα πλατύ κομμάτι ξύλου , σαν πιάτο , όπως είναι το ξύλινο..φτυάρι του φούρναρη , που φουρνίζει το ψωμί , μόνο που αυτό κατέληγε σε 4 μυτερά...δάχυλα , και μ'αυτό συνεχίζανε το λίχνισμα μέχρι να ξεχωρίσουν τον καρπό απ' το άχυρο .
Το ξύλινο αυτό εργαλείο το λέγανε " καρπολόι " , η ονομασία του προδίνει και την δουλειά που έκανε , όλες οι δουλειές που αναφέραμε , γίνονταν γρήγορα-γρήγορα , γιατί το αλώνι έπρεπε ν΄αδειάσει , γιατί περίμεναν οι..επόμενοι , βέβαια εμείς είχαμε..πληρώσει εισιτήριο και γιά τις επόμενες..παραστάσεις , και συνεχίζαμε , το κράτημα της ουράς , το κύλημα στα άχυρα και το στριφογύρισμα μαζί με τα άλογα , γύρω-γύρω στον...στρίαλο , μετά το αλώνισμα φυσικά , υπάρχουν ένα σωρό διαδικασίες και δουλειές μέχρι να γίνει το στάρι..ψωμάκι , μη βιαζόσαστε όμως , θα τα πούμε όλα , με τη σειρά τους , αφού πάρουμε μιά ...ανάσα....αφού όμως σας δώσουμε και τα ονόματα των χωριανών μας που ...διέθεταν τότε..ι.χ αλώνια...ας τα δανειστούμε λοιπόν απ' το βιβλίο της Σοφίας Παλαιολόγου :
Δεδούσης , Δούκας , Δρόσος Χαράλαμπος , Ζόγκζας Κων/νος , Ζόγκζα Σοφία , Ζώης , Κάγκαλος Αθανάσιος , Κάγκαλος Ανδρέας , Κάγκαλος Γεώργιος , Κάγκαλος Ηλίας η Κουφολιάς ( Κ’φολιάς ) , Κανδρής , Κάππος , Κιντώνης , Κλώσσας , Κόκκινος η Κορδοπλής , Κολοκύθας , Κρυστάλλω ( Κστάλλω ) , Κωστοπαναγιώτου , Λακαφώσης , Λιάγγουρας , Μαλάμος , Μαργέλλος η Αρπάλης , Μαργέλλος η Σαψαρής , Μάρκος Αλέξανδρος , Μίχος , Ντζιούρας , Πανάγος , Παπαιωάννου , Πέτρου Χαράλαμπος , Π΄λιάνος Κων/νος , Πουρνιάς Αλέξανδρος , Πουρνιάς Γεώργιος , Σκούτας , Σούλιος , Σφέτσος , Σακαρέλλος , Φωτόπουλος .
Όπως βλέπετε , φίλοι μου , υπήρχαν 37 αλώνια στο προπολεμικό Λιδορίκι μας ...όσο για τους ..αλωνιστάδες , τους ..βαλμάδες , δηλαδή , αυτοί την προπολεμική , πάντα , περίοδο , στο χωριό μας ήταν οι παρακάτω :
Ασημακόπουλος Νίκος η Καπακάς
Γεροδήμος Αλκιβιάδης
Δρόσος Χαράλαμπος η Χαραλαμπάκης
Μαργέλλος Κωνσταντίνος η Καραγιάννης
Πανάγος Σπυρίδων
Πανάγος Νικόλαος
Παπαδάκης Κωνσταντίνος η Μπαζές
……..Και μετά ήρθαν..οι αλωνιστικές μηχανές , οι…πατόζες , όπως τις λέγανε ..
Φωτογραφία του 1935-36 , η πρώτη αλωνιστική μηχανή της περιοχής μας , ιδιοκτησίας του Στάθη Δρομάζου , απ’ την Ερατεινή , νεαρός τότε ο Στάθης , στη φωτογραφία μας ..λευκοντυμένος..
Δεν ..εξαντλήσαμε το θέμα..αλώνια –αλώνισμα –βαλμάδες , αδέρφια , έχουμε πολλά ακόμα να πούμε , άλλα γνωστά και άλλα..άγνωστα..οπότε θα επανέλθουμε…αλλά γιά να πάρετε μιά..παραδοσιακή..γεύση , από όλη τη διαδικασία και τον κύκλο..εργασιών : Αλώνι..βαλμάδες..αλώνισμα , απολαύστε ένα υπέροχο κείμενο , που περιγράφει εκπληκτικά την αλωνιστική..ιεροτελεστία..απολαύστε το..
T' αλώνισμα του παλιού καλού καιρού στα Ρουμελιώτικα χωριά , ένα πραγματικό πανηγύρι γιά μεγάλους , μα και...παιδιά.......
Απ' τα " ΛΙΔΩΡΙΚΙΩΤΙΚΑ " 1983 , του αξέχαστου Λιδορικιώτη Γιώργου Καψάλη , ας δούμε πως θυμάται και καταγράφει ο αείμνηστος Δημήτρης Σταμέλος , καλός-καλός φίλος , το Ρουμελιώτικο παλιοκαιρίτικο αλώνισμα , απολαύστε το :
Εδώ πέρα στ' αντίπερα , στα πέτρινα τ' αλώνια
όπ' αλωνίζουν δώδεκα και δέκα τρεις λιχνάνε ,
η Μάρω με τη βάβα της αργοκοιτάει τον ήλιο .
- Μάρω μ', της λέει η βάβα της , κάτσε κατά τον ίσκιο ,
να μη σε βρει ο κουρνιαχτός , μη σε μαυρίσει ο ήλιος .
Κι' η Μάρω στέκει ολόστητη κι' αυτό το λόγο λέει :
- Κι' αν με 'ραχνιάσει ο κουρνιαχτός
κι' αν με ραχνιάσει ο ήλιος
εγώ τον πρώτο λιχνιστή άντρα μου θα τον πάρω .
Το δημοτικό αυτό τραγούδι δείχνει πόσο δεμένο με την ομορφιά και τη βαθύτερη συναισθηματική γοητεία του ανθρώπου , ήταν το αλώνισμα , σε παλιότερους καιρούς , στα χωριά μας . Τότε που μέσα στο στρώσιμο των χρυσών δεματιών , στο λίχνισμα , στων αλόγων και του βαλμά το ξάναμα , ανυψώνονταν μελωδική η ευχαριστήρια φωνή γιά του καρπού το θησαύρισμα . Ήταν η ανταμοιβή του μόχθου κι' ήταν ο ανασασμός της ελπίδας που ξάνοιγε καινούργιες χαρές στους δαντελλένιους ορίζοντες , στην ομορφιά της γης και στην απλοχωριά της καρδιάς τους .
Το αλώνισμα σε κείνους τους καιρούς , είχε μιά μορφή ποιητικής εξιδανίκευσης κι' ομορφιάς ξεχωριστής , έτσι καθώς γίνονταν με τ' άλογα που τάφερναν στο χωριό οι βαλμάδες η αλωνισταραίοι καθώς τους έλεγαν . Ετούτοι ήταν βλάχοι που ξεκαλοκαίριαζαν στα κοντινά βουνά και κάθε χρόνο έκαναν συντροφιές και γύριζαν από χωριό σε χωριό κι' αλώνιζαν , παίρνοντας , συνήθως , την αμοιβή τους σε καρπό . Κάθε βαλμάς είχε τους δικο΄λυς του νοικοκυραίους που θ' αλώνιζε την παραγωγή τους , σχεδόν τους ίδιους κάθε χρόνο . '
΄Οσο για τ' αλώνια , αυτά ήταν καμωμένα είτε με ΄πμορφη καλοπελεκημένη πέτρα η και με σκέτο χώμα που τ' άλειβαν στην επιφανειά του με γελαδοσβουνιά , γιατί καθώς ξηραίνονταν η λάσπη δεν υπήρχε κίνδυνος να σκάσει το χώμα και ν' ανακατευθεί με το σιτάρι . Φυσικά τα πιό εξυπηρετικά ήταν τα πετράλωνα που χρειάζονταν να καθαρισθούν μονάχα μιά φορά το χρόνο , από τα χόρτα που έβγαιναν ανάμεσα στις χαραμάδες που άφηναν οι πέτρες . Τα πετράλωνα τα κατασκεύαζαν ειδικοί μαστόροι . Στο κέντρο του αλωνιού υπήρχε , καλά μπηγμένο ένα γερό ξύλο , που τόλεγαν στρίγερο η στρουιρό .
Από κει έδεναν τις τριχές , με τις οποίες ήταν δεμένα , κι' έφερναν γύρες μέσα στ' αλώνι τ' άλογα . Πιό πέρα απ' τ' αλώνι υπήρχε ένας χερσότοπος , όπου και στήνανε οι χωριανοί τις θυμωνιές τους , μιά που τ' αλώνια ήταν συνήθως κοινοτικά και τα χρησιμοποιούσαν με τη σειρά .
Κάθε φορά που ένας αλώνιζε και τελείωνε με το ξανέμισμα και μάζευε τον καρπό του , όποιος προλάβαινε κι' έστηνε δίπλα στο στρίγερο ένα δεμάτι σταριού , εκείνος θ' αλώνιζε . Κανένας δεν χάλαγε τη σειρά , γιατί πίστευαν πως αυτό θα ήταν κακό γιά την επόμενη σοδειά τους . Επίσης μαλώματα , την περίοδο του αλωνίσματος και μάλιστα κοντά στ' αλώνια , τα θεωρούσαν κακοσημαδιά και τ' απέφευγαν με κάθε τρόπο . Τώρα που ήταν η ώρα του καρπού , έπρεπε , περισσότερο , να υπάρχει αγάπη ανάμεσά τους .
Η ατμόσφαιρα αυτή του αλωνίσματος είχε κάτι από την ομορφιά και την ποίηση των " Ειδυλλίων " του Θεοκρίτου , με την θάλασσα των χρυσών σταριών που γιόμιζαν τ' αλώνια , με τους νοικοκυραίους όλο χαμόγελο και κέφι , με τους βλάχους ντυμένους με τα βαρειά σκουτιά τους , το στριφτό μουστάκι , τα σελλάχια και το τραγούδι το λεβέντικο . Ήταν να καμαρώνεις και να χαίρεσαι αυτή τη γοητευτική ατμόσφαιρα . Αντιβούιζε το χωριό κι' οι ρεματιές και τα σύρραχα απ' τις φωνές των βαλμάδων που έτρεχαν από κονττά στα σπαθάτα τους άλογα, καθώς εκείνα κομμάτιαζαν το στάρι .
Δεμένο γερά με χοντρές τριχιές από τον στρίγερο , φρούμαζαν και πηδούσαν μέσα στο απλωμένο χρυσάφι του σταριού , κι' οι νοικοκυραίοι από γύρα με τα ειδικά σύνεργα , τα ξύλινα η σιδερένια δικούλια , πρόσεχαν μην ξεχειλίσει το στάρι από τις άκρες τ' αλωνιού . Κι όλοι , αλωνιστάδες και νοικοκυραίοι , είχαν κέφι στην καρδιά και το τραγούδι στα χείλη ,ένα τραγούδι που μιλούσε γιά την πληρωμή του ανθρώπινου μόχθου , γιά την αμοιβή του κόπου τους , γιά τον καρπό που θα γιόμιζε τ' αμπάρια του σπιτιού .
Θα γνωρίσουμε στη συνέχεια , αυτή την ατμόσφαιρα της προετοιμασίας γιά τ' αλώνισμα σε ρουμελιώτικο χωριό . εδώ και κάμποσα χρόνια . Στο πετράλωνο ένα αντρόγυνο στρώνει τα δεμάτια κι' ετοιμάζεται γιά το πανηγύρι του αλωνίσματος , καθώς αχνοροδίζει , στις κοντινές κορφούλες , η ανάσα της καλοκαιριάτικης αυγής . Είναι δυό ηλικιωμένοι χωριάτες . Ο άντρας πλησιάζει τα εξήντα ενώ η γυναίκα του κάπου δέκα χρόνια μικρότερή του .Καθώς το έργο κινάει το χαρούμενο δρόμο του , κινάει κι' ο λόγος , λόγος απαντοχής κι' ελπίδας στην καρδιά τους , ένας λόγος που συνδυάζεται και με τη χαρακτηριστική ομορφιά του εθίμου .
-- Χάραξε γιά καλά γυναίκα , και λόγου μας δε στρώσαμε ακόμα τ' αλώνι . Όπου νάναι θα φανούνε κι' οι βαλμάδες .
-- Όλα θα τα προλάβουμε , αφέντη . Έχει ο Θεός . Έτσι μπόλικος που είναι ο καρπός , μεγαλώνει πιότερο κι η λαχτάρα της καρδιάς μας . Όσο γιά τους βαλμάδες δεν είναι δα και τόσο εύκολο να φτάσουν από τα τσοπάνικα λημέρια , νωρίς - νωρίς . Ο δρόμος είναι κάμποσος και δεν πρέπει να κουραστούνε κι ίδιοι και τ' άλογά τους .
-- Να κουραστεί π Τριτσιμπίδας κι' ο Λιαροκάπης , γυναίκα ; Αυτοί παίρνουν περαταριά χωριά και χωριά με τ' άλογά τους . Οι καλύτεροι αλωνιστάδες . Και ξέρεις σόϊ πάει το βαλμαλίκι . Αλωνιστάδες πάππου προς πάππου . Άξιοι , χεροδύναμοι κι άνθρωποι με μπέσα . Έτσι και σου πουν την τάδε ώρα , τη υτάδε μέρα , θα ρθούνε , να μη κράτήσουν το λόγο τους δε γίνεται . Ο κόσμος , που λέει ο λόγος , να χαλάσει , θα 'ρθούνε . Με το φεσάκι τους στραβά , μόλις που να κρύβει τα κατσαρά τους τα μαλλιά , με τη φέρμελη , το σελλιάχι , τη σκαλισμένη γκλίτσα και το κοντοκάπι .Ετούτοι την κρατάνε τη λεβέντικη , τη ρωμαίικη τη φορεσιά . Και με τι καμάρι , αληθινά όπως της ταιριάζει . Μιλάω γιά βιασύνη κι απολησμονήθηκα στην κουβέντα . Μα έτσι όμορφα που είναι όλα τριγύρω μας . Τόση ομορφιά και τόση καλωσύνη ! Ο Θεός που σκόρπισε μ' απλοχεριά την ομορφιά ολόγυρά μας , δίνει τώρα περίσσια και τη χαρά στην καρδιά μας , με τον πλούσιο καρπό . Να κόψω ένα ξύλο σταυρωτό να το μπήξουμε στο στροιρό , καταμεσίς στ' αλωνιού το χρυσαφένιο πλάτος όλα να πάνε καλά στην ευλογημένη τούτη μέρα .
-- Να το μπήξεις αφέντη , κι' απέ να βάλουμε στη ρίζα του , κάτω από τα τρία πρώρα δεμάτια , μπόλικο λιβάνι , ένα τριμμένο δαφνόφυλλο από τα βάγια που κρατάμε στο εικονοστάσι και τρία μεγάλα σκόρδα , με την πλεξούδα τους . Μάτι να μην πιάσει τ' άλογα . Θυμάσαι δα τι έπαθαν , πρόπερσυ , οι Κωστακαίοι πούχασαν πάνω στ' αλώνι την καλύτερη σαρακατσάνικη φοράδα .
-- Αν θυμάμαι λες , γυναίκα . Μπορεί ν' απολησμονήσει κνένας το μεγάλο το κακό , να σκάσει το πράμα μέσα στ' αλώνι από το μάτι . Μα τι φοράδα ήτανε εκείνη ! Τεφαρίκι ολάκερο . Χλιμίντραγε σα να τραγούδαγε . Σπαθάτο , άξιο , πρώτο στ' ασκέρια των βαλμάδων . Έλεγα πολλές φορές στον αφέντη του : " Μωρέ συμπέθερε , ρίχνε καμιά φορά κι' από λίγο αγιασμό στη φοράδα να μην την πιάσει τι κακό μάτι . Κρέμασέ του και κανένα χαιμαλί με το κοκκαλάκι της νυχτερίδας μέσα σε χρυσοκλωστές " . Που ν' ακούσει ο βλάχος . Ώσπου ήρθε η κακή η μέρα που να μη δευτερώσει . Είχανε φτάσει στη μεσιά τ' αλωνιού , ότι τσάκιζε η καλαμιά , σαν πέρασε από κει η κακίστρα η γριά Λούτινα , το κακό μάτι του χωριού . " Η ώρα η καλή είπε ξερά ". Κι' από μέσα της " Μωρέ τι φοράδα είναι τούτη ! ". Κι'έφυγε κατά το κεφαλάρι . Και το κακό δεν άργησε . Φρένιασε το πράμα , πέφτει κάτου , σπαρταράει . Πριν προλάβουμε να του διαβάσουμε το ξόρκι και να το σταυρώσουμε , έσκασε . Μάτι να σου πετύχει ! Σκόρδο και λιβάνι στα μάτια σου κακίστρα γριά Λούτινα , μακριά από τ' αλωνι και την προκοπή μας . Να βάλεις σταυρωτά τα πέντε πρώτα δεμάτια .
Όλα τα απαραίτητα , γιά το..αλώνισμα , εργαλεία , δ’κούλι , καρπολόϊ και το ξύλινο φκιάρι..
Κοιτώντας κατά την ανατολή , δοξολογώντας το Θεό γιά τη χαρά που μας δίνει με τον μπόλικο καρπό . Ν’αποσώσουμε , αφέντη , το στρώσιμο κι' απέ σα φτάσουν οι βλάχοι με τα πράματα , να κοιτάξω την ετοιμασία του μεσημεριάτικου . Πάντα κάτου από την πυκνή των δέντρων φυλλωσιά φρέσκο και δροσερό θάναι το νερό και παραδίπλα το παγούρι με το τσίπουρο . Οι βλάχοι το τραβάνε το τσίπουρο .
Μη δα τόχουνε και στα κονάκια τους , γυναίκα . Εκεί άλλο από μυζήθρα , ξυνόγαλο και χλωροτύρι μη δα κι' έχουνε και τίποτες άλλο . Σαν κατεβαίνουν στα χωριά το ρίχνουν στο πιοτό . Κρασί θάχουμε βέβαια ακόμα στο μεγάλο βαγένι . Να τραβήξουμε καμιά νταμιζάνα , το μεσημέρι , σαν αποσώσουμε τ' αλώνισμα .
Και βέβαια έχουμε , αφέντη . Κι' έτσι πλούσιο θάναι το τραπέζι της τρανής γιορτής . Πίττες και σαλάτες και τυριά καιμεζεκλίκια μπόλικα .
Όσο γιά την πίττα θα την θυμούνται κι' από πέρυσι , γυναίκα , τόσο καλή που βγαίνει από τα χέρια σου . Καλά συρμένο το πέτρο , με το τυρί και το βούτυρο στην κανονική τους αναλογία , ροδοψημένη στη γάστρα . Να τρως και να γλείφεις και τα δάχτυλά σου . Λέω να φωνάξουμε και την ανηψιά μας , τη Λαμπρινή , να μας βοηθήσει σα θ' απλώσει το στάρι και θα γιομίσει το πετράλωνο , καρπό κι' άχυρο .
Θα τα βόλέψουμε μοναχοί μας , Θανάση . Μη χολοσκάς . Μπορεί λιγάκι να μας βοηθήσει στο πρωτογύρισμα . Βάνω σταυρωτά τα πρώτα δεμάτια . " Η ώρα η καλή , αφέντη , κι' ο Χριστός κι' οι άγιοι κοντά μας ".
Αμήν . Τι βλέπω , Διαμάντω . Νάσαι καλά που όλα τα θυμάσαι και τα προσέχεις καθώς ταιριάζει . Έβαλες κιόλας στην ασημένια κούπα τρία κομμάτια μοσχολίβανο να σταυρώσεις τον στρίγερο και τα πρώτα δεμάτια και το μπουκάλι με τον αγιασμό να ρίξεις στο σιτάρι , γιά το καλό .
Όλα πρέπει να γίνουν , αφέντη . Γιά το καλό το δικό μας , γιά τη σοδειά και την πρκοπή μας . Γιά το καλό του χωριού ολάκερου . Του λόγου σου μην απολησμονήσεις το σταυρόχορτο και το μαυρομάνικο το μαχαίρι στο στρίγερο .
Το σταυρόχορτο είναι από χτες κομμένο , γυναίκα . Να του βάλω μιά άσπρη κλωστή κι' απέ θα το στήσω στην κορφή του στρίγερου . Παραδίπλα καρφωτό το μαυρομάνικο μαχαίρι με την ολοκέντητη λαβή , ν' αποδιώχνει το κακό το μάτι απ' τη χαρά τ' αλωνιού . Όπου νάναι θα φανεί κι' ο Λιαροκάπης με το Ντορή και το Μούρκο . Μονάχα του λόγου του απόμεινε να φοράει τη φουστανέλλα από το βλάχικο συνάφι που κατεβαίνει στο χωριό γιά τ' αλώνισμα . Οι άλλοι του συναφιού φοράνε μονάχα τη φέρμελη , το γιλέκο και τη μακρυά τη μπουραζάνα , ίδια φουσκωμένη βράκα . Ο Λιαροκάπης όμως δεν αποχωρίζεται τη φουστανέλλα κι' έτσι καθώς τρέχει από κοντά στ' άλογα κι' ανεμίζει στο αλαφρό τ' αεράκι , νοιώθεις την ομορφάδα και τη λεβεντιά της φορεσιάς που μοσχοβολάει παλληκαριά .
Άργεψε λιγάκι να φανεί , μα πρέπει ξημερώματα να βοσκήσει λιγάκι στο τρανό λειβάδι και τ' άλογα . Λιγάκι , καθώς λέει κι' ο ίδιος . Μη βαρύνουν πολύ και δεν έχουν την αλαφράδα να πετάνε πάνω στο χρυσάφι τ' αλωνιού . Σκέψου , γυναίκα , . Τόσο χρυσάφι απλωμένο μπροστά μας . Πόσος κόπος χρειάστηκε να γίνει δεμάτι και καρπός . Σπαρμουδιά , βοτάνισμα , θέρισμα , κουβάλημα , θυμώνιασμα . Και τώρα το πανηγύρι τ' αλωνιού . Ο μεγάλος κόπος γίνεται τραγούδι και τ' όνειρο που το θερμαίναμε τόσο καιρό στην καρδιά μας , γίνεται καρπός , η χαρά κι' η ομορφιά της ζωής μας .
Έτσι είναι αφέντη . Προσμένοντας και δουλεύοντας με την πίστη στην καρδιά , τ' όνειρο παίρνει το δρόμο του . Γίνεται από πράσινο χορτάρι , χρυσάφι και καρπός . Ευλογημένο τ' όνομα του Θεού , που μας αξίωσε και φέτος πάλι την ίδια χαρά να δοκιμάσουμε ! Χρόνια τώρα λαχταράμε τούτη την ώρα . Φοβόμαστε μην ανοχέψει το χωράφι . Από κοντά μην του λείψει η έγνοια κι' η φροντίδα μας . Με τη λαχτάρα μη δεν έχει στην ώρα του τη βροχή γιά να μεστώσει ο καρπός . Μην το κάψει ο λίβας . Κι' όμως όλα γίνονται κάθε φορά , τόσο καλά , με την βοήθεια του Παντοδύναμου .
Ακούω τραγούδια από το Μεγάλο Διάσελο . Του λόγου σου , που γνωρίζεις καλύτερα τη φωνή του Λιαροκάπη , γιά αφουγκράσου , μην έρχεται να συνταρχίσουμε περσότερο και των δεματιών το στρώσιμο , μην έρθει κι άστρωτο τ' αλώνι τόβρει .
Τι όμορφο και περήφανο τραγούδι ! Του λόγου του είναι . Δε φαίνεται , γιατί τα πυκνά τα ελάτια κρύβουν βαλμά κι' άλογα . Είναι βέβαια κάμποσος δρόμος ως εδώ κι' έτσι πούρχεται με το ραχάτι του , τραγουδώντας , θα κάμει ως μισή ώρα πάνου κάτου . Κι' έτσι προλαβαίνουμε , γυναίκα . Όλα θα γίνουν καθώς πρέπει , όμορφα και καλωσυνάτα . Θάρθει και λόγου του , άντρας που τα πέρασε τα πενήντα πέντε κι' όμως έχει την ελαφράδα δωδεκάχρονου παιδιού . Ισιόκορμος , δυνατός , περήφανος . Άνθρωπος με τόσες έγνοιες , πρωτοτσέλιγκας δα τι άλλο . Κι' όμως βαστιέται κι' αντέχει σ' όλα . Στη δουλειά και το τραγούδι . Εκείνος στα διάσελα και τα κοπάδια , εμείς στα χωράφια , τους ποτιστάδες και τα μποστάνια . Ο καθένας στη δουλειά του .
Νάναι καλά και λόγου του με γερό μαξούλι από τα πράματά του και λόγου μας με μπόλικο καρπό στ' αμπάρια μας .
Πάντα με τη βοήθεια του Μεγαλοδύναμου , αφέντη . Πάντα γιά την προκοπή , γιά τη χαρά και την απαντοχή της ομορφιάς που με τον καρπό τον περίσσιο δένεται . Πάντα με το τραγούδι . Με το χαρακτηριστικό αυτό εθιμογραφικό τρόπο στρώνονταν τα δεμάτια στ' αλώνι . Σε λίγο φτάναν οι βαλμάδες κι' άρχιζε τ' αλώνισμα . Με τις ευχές : " Η ώρα η καλή " και " Καλά μπιρικέτια " βάζαν τ' άλογα στ' αλώνι , ενώ ο ήλιος που πύρωνε , βοηθούσε να λιώσουν γρήγορα τα δεμάτια και τα χειρόβολα . Οι αλωναραίοι , αν ήταν δυό , άλλαζαν κάθε τόσο γιά να παίρνουν μιά ανάσα στον ίσκιο των δέντρων που βρίσκονταν εκεί κοντά , πίνοντας κι' από κανένα τσίπουρο . ως το μεσημέρι το στάρι τσακίζονταν κι' ήταν γιά γύρισμα .
Γύριζαν τότε το σιτάρι κι' ύστερα κάθονταν , σταυροπόδι η σε κα΄μιά ξύλινη τάβλα , και τόριχναν στο φαγοπότι . Το μεσημεριάτικο αυτό φαγητό είχε πραγματικά τη μορφή μικρού πανηγυριού . Κύριο φαγητό η κολοκυθόπιττα , με τυρί και αρκετό φρέσκο βούτυρο . Από κοντά οι σαλάτες , με τυρί και μπόλικα φρούτα . Καινούργια δουλειά σαν τέλειωναν το φαγητό . Ύστερα το μάζεμα του καρπού και του άχυρου και τελευταία το ξανέμισμα η λίχνισμα , κυρίως το βράδυ που ο άνεμος βοηθούσε σε τούτο περίσσια . Έτσι ολοκληρώνονταν το αλώνισμα του σιταριού , σε μιά ιδιαίτερα γραφική ατμόσφαιρα , όπου η λαχτάρα τηξς καρδιάς έπαιρνε τη λάμψη και την ομορφιά του φυσικού χώρου σ' ένα παράλληλο συνδυασμό του έθιμου του παλιού καλού καιρού .
Έτσι λοιπόν , είδε , θυμόταν και κατέγραψε το αλώνισμα , με τον παλιό παραδοσιακό τρόπο , στα χωριά της Ρούμελης , ο αξέχαστος φίλος του Λιδορικιού , λογοτέχνης και δημοσιογράφος Δημήτρης Σταμέλος , απ' το Μαραθιά Ευρυτανίας .
Τελειώνοντας την ..περιήγησή μας στα ..αλώνια , το αλώνισμα και τους..βαλμάδες , ας κάνουμε και μιά αναφορά στη λέξη βαλμάς . Κατά πάσα πιθανότητα είναι Τούρκικη , αλλά και στα Βλάχικα , υπάρχει και σημαίνει αλογοβοσκός , ΄φύλακας των αλόγων , και κατ’ επέκταση βέβαια , κι’ αυτός που έχει..άλογα .
Σε πολλά μέρη της νότιας Ελλάδας , έχει αυτή την έννοια , και χρησιμοποιείται στους εργάτες-μαστόρους του αλωνίσματος , τους ..αλωνιστάδες , όπως π.χ. σε πολλά μέρη της Εύβοιας , όπου αναφέρεται και το παρακάτω κείμενο..
ΣΤΕΝΗ ΕΥΒΟΙΑΣ
“….Στο αλώνισμα ήταν η σειρά των βαλμάδων. Βαλμάς είναι ο τεχνίτης του αλωνίσματος, το ζώο και το ντουέν. Στο αλώνισμα έμπαινε και το πνεύμα της αλληλοβοήθειας «τα δαν(ει)κά». Ο ένας βοήθαγε τον άλλον. Για 300 δεμάτια χρειάζονταν πέντε βαλμάδες. Εξήντα δεμάτια ο βαλμάς. Κάποιοι έφτιαχναν και θημωνιές με 500 δεμάτια και τα ανέβαζαν όσο πιο ψηλά μπορούσαν, ίσως και για φιγούρα. Τότε χρησιμοποιούσαν 4 + 4 βαλμάδες σε δυο βάρδιες. Φοράδα, γαϊδούρι, μουλάρι και λίγο παλαιότερα και βόδια. Μόλις έμπαιναν τα δεμάτια στη σειρά ξεκίναγαν οι βαλμάδες. Γύρω γύρω συνέχεια χωρίς σταματημό, ενώ κάποιος φρόντιζε ώστε τα δεμάτια να είναι μέσα στη στρογγυλή περίμετρο των βαλμάδων. Όσοι προσλαμβάνανε βαλμάδες επί πληρωμή και όχι «δανεικά» τους πλήρωναν με ένα ή δυο ξάγια σιτάρι την ημέρα. Αφού γύριζαν τα δεμάτια με το δικούλι και έφερναν τα πάνω κάτω, ξεκίναγαν και πάλι για να τελειώσουν κι αυτά που δεν είχαν γίνει. Σταδιακά ξεχώριζε το σιτάρι από το άχυρο “.
Σε πολλά όμως άλλα μέρη , Τρίκαλα , Ίο , Πειραιά , αλλά και βόρειο Ελλάδα , “ βαλμάς “ είναι ένα είδος παιχνιδιού , που μοιάζει πολύ με την αρχαία “ διελκυστίνδα “ , και παίζεται συνήθως στις Απόκριες , ενώ πριν την έναρξη του παιχνιδιού , γίνονται και διάφορα κωμικά..σκετσάκια , προκαλώντας τα γέλια των θεατών..
Σε σχετική αναφορά στις αποκριάτικες εκδηλώσεις στα Τρίκαλα , αναφέρονται και τα ακόλουθα ..
Ακολούθησαν αποκριάτικα, παιχνίδια από το παιδικό χορευτικό . «Το μαντιλάκι», «Ο Ζίζιρος» και «Ο βαλμάς (σχοινί)».
Αυτό λοιπόν , πάνω-κάτω , ήταν το επάγγελμα του “ βαλμά “ , που έχει..ξεχαστεί , απόπολλά-πολλά χρόνια γιατί βλέπεις ήρθαν οι..αλωνιστικές μηχανές , “ πατόζες “ τις λέγανε , το γιατί όμως , δυστυχώς , δεν το ξέρουμε γιά να σας το πούμε ..δείτε τις όμως..
Η πρώτη αλωνιστική της περιοχής μας , του Στάθη Δρομάζου , απ’ την Ερατεινή , γύρω στα 1935-36..
Ώσπου σήμερα φτάσαμε στις..θεριζοαλωνιστικές , που τα κάνουν..όλα και..συμφέρουν …
Καλό σας ξημέρωμα …….Κ.-
