Το ποίημα ξεχωρίζει απ' τον πεζό λόγο . Βασικά στοιχεία έχει το στίχο , το ρυθμό , και το μέτρο .
Σ τ ί χ ο ς είναι μιά σειρά από συλλαβές που έχουν ένα ρυθμό . Κάθε ποίημα έχει δικό του αριθμό στίχων .
Μ έ τ ρ ο είναι το ταίριασμα των τονισμένων και άτονων συλλαβών γιά ένα ρυθμικό αποτέλεσμα .
Τ ό ν ο ς είναι το δυνάμωμα της φωνής στις ανάλογες συλλαβές , έτσι που να μη χάνεται η αρμονία του στίχου . Χωρίς τόνο δεν έχουμε ρυθμό . Ο ρυθμός δεν μένει πάντα ο ίδιος αλλά αλλάζει .
Μ Ε Τ Ρ Α : Τα μέτρα είναι πέντε : ι α μ β ι κ ό , τ ρ ο χ α ι κ ό , α ν α π α ι σ τ ι - κ ό , δ α κ τ υ λ ι κ ό και μ ε σ ο τ ο ν ι κ ό . Χωρίζονταισε δισύλλαβα και τρισύλλαβα . Δισύλλαβα είναι το ιαμβικό και το τροχαικό μέτρο . Τρισύλλαβα το αναπαιστικό , το δακτυλικό , και το μεσοτονικό μέτρο .
Το ι α μ β ι κ ό μέτρο γίνεται από δύο συλλαβές με τονισμένη τη δεύτερη . Η τονισμένη συλλαβή σημειώνεται με τη γραμμή ( -) και λογαριάζεται μακρά , η άτονη με τη γραμμή σχεδόν ημικυκλίου , σαν το καπελάκι που βάζαμε πάνω απ' τα κλάσματα όταν τα κάναμε ομώνυμα , ο Η/Υ όμως δεν έχει κάτι παρόμοιο , γι΄αυτό θα βάζουμε το υ , κάπως έτσι ( υ ) και λογαριάζεται βραχεία .
Ιαμβικό μέτρο : καλός , καιρός , μικρό , παιδί .
Σημειώνεται έτσι : κα λός , και ρός , μι κ ρό , παι δί .
υ - υ - υ - υ -
Το Τ ρ ο χ α ι κ ό μέτρο γίνεται από δύο συλλαβές με τονισμένη την πρώτη . Π.χ . ξέ ρω
έ λα , τώ ρα , πά λι , - υ
- υ - υ - υ
Το α ν α π α ι σ τ ι κ ό μέτρο γίνεται από τρεις συλλαβές με τονισμένη την τελευταία συλλαβή . Π.χ. τραγουδώ , γελαστός , φωτεινός , ουρανός . Σημειώνεται έτσι :
τρα γου δώ , γε λα στος , φω τει νός , ου ρα νός .
υ υ - υ υ - υ υ - υ υ -
Το δ α κ τ υ λ ι κ ό μέτρο γίνεται από τρεις συλλαβές με τονισμένη την πρώτη .
Π.χ : φώ να ξε , δά κρυ σε , σή με ρα , πή γα με
- υ υ - υ υ - υ υ - υ υ
Το μ ε σ ο τ ο ν ι κ ό μέτρο γίνεται από τρεις συλλαβές με τονισμένη τη μεσαία .
Π.χ. τριγύρω , κοιτούσα , λουλούδι , κρατούσα .
Σημειώνεται έτσι : τρι γύ ρω , κοι τού σα , λου λού δι , κρα τού σα .
υ - υ υ - υ υ - υ υ - υ
Ιαμβικό μέτρο : υ - . Άτονη συλλαβή , τονισμένη .
Τροχαικό μέτρο : - υ . Τονισμένη συλλαβή , άτονη .
Αναπαιστικό μέτρο : υ υ - . Δύο άτονες , μία τονισμένη .
Δακτυλικό μέτρο : - υ υ . Τονισμένη , δύο άτονες .
Μεσοτονικό μέτρο : υ - υ . Άτονη , τονισμένη , άτονη .
Το μεσοτονικό μέτρο λέγεται και μεσότονο η στίχος αμφίβραχυς . Το κάθε ποίημα έχει το δικό του μέτρο και γίνεται από ορισμένους στίχους . Ο στίχος είναι μιά σειρά με ορισμένα μέτρα , γίνεται από συλλαβές που μπορούν να φτάσουν τις δεκαπέντε .
Δύο η περισσότεροι στίχοι , μας κάνουν μιά σ τ ρ ο φ ή , έτσι έχουμε στροφές με δίδτιχα , με τρίστιχα , τετράστιχα κλπ . Συνηθισμένες στροφές είναι τα τετράστιχα .
Στροφή με δύο στίχους , δίστιχο .
Ξανά μας ήρθαν τα πουλιά
μες στην παλιά τους τη φωλιά .
Στροφή με τέσσερις στίχους , τετράστιχο .
Η βρύση πέρα
που μουρμουρίζει
μέρα και νύχτα
μας νανουρίζει .
Το παραπάνω δίστιχο και τετράστιχο , έχουν ιαμβικό μέτρο γιατί τονίζεται κάθε δεύτερη συλλαβή τους . Το δίστιχο έχει ιαμβικό μέτρο , είναι οχτασύλλαβο , γιατί κάθε στίχος έχει οχτώ συλλαβές και οξύτονο γιατί τονίζεται στην τελευταία συλλαβή . Το τετράστιχο έχει ιαμβικό μέτρο , είναι πεντασύλλαβο , γιατί κάθε στίχος έχει πέντε συλλαβές και παροξύτονο γιατί τονίζεται η παραλήγουσα . Γιά τον τονισμό κοιτάμε ττην τελευταία λέξη του στίχου .
Παράδειγμα . 1 . Ιαμβικό μέτρο . υ - . Κοπά/δι θα/πετά/ξουν χε/λιδό/νια .
Ο στίχος έχει έξι μέτρα , πέντε ολόκληρα και το τελευταίο λειψό . Κάθε μέτρο έχει δύο συλλαβές και το τελευταίο λειψό . Κάθε μέτρο έχει δύο συλλαβές και τονίζεται δυνατά η δεύτερη συλλαβή , ανεξάρτητα αν έχει τόνο η όχι .
Κο πά - πρώτο μέτρο
δι θά - δεύτερο μέτρο
πε τά - τρίτο μέτρο
ξουν χε - τέταρτο μέτρο
λι δό - πέμτο μέτρο
νια - έκτο μέτρο λειψό .
2 - Τροχαικό μέτρο . - υ . Παράδειγμα : Τώρα / σβήνουν / τ' άστρα / πέρα .
Ο στίχος έχει τέσσερα μέτρα ολόκληρα και είναι οχτασύλλαβος , παροξύτονος . Το κάθε μέτρο έχει δυό συλλαβές και τονίζεται η πρώτη . Τροχαικό μέτρο :
τώρα - πρώτο μέτρο
σβήνουν - δεύτερο μέτρο
τάστρα - τρίτο μέτρο
πέρα - τέταρτο μέτρο
3 - Αναπαιστικό μέτρο . υ υ - . Παράδειγμα : Της τιμής / η πατρί / δα τρανή
Ο στίχος έχει τρία μέτρα ολόκληρα . Κάθε μέτρο έχει τρεις συλλαβές και τονίζεται η τρίτη . Είναι εννεασύλλαβος οξύτονος . Αναπαιστικό μέτρο :
Της τι μής - πρώτο μέτρο
η πα τρί - δεύτερο μέτρο
δα τρα νή - τρίτο μέτρο .
4 . ΔΑΚΤΥΛΙΚΟ ΜΕΤΡΟ . - υ υ . Παράδειγμα : Γύρω μας /κλαίγανε / άμοιρες / μάνες .
Ο στίχος έχει τέσσερα μέτρα . Τα τρία είναι ολόκληρα , το τέταρτο λειψό . Κάθε μέτρο έχει τρεις συλλαβές και τονίζεται η πρώτη . Είναι εντεκασύλλαβος στίχος παροξύτονος . Δακτυλικό μέτρο :
Γύ ρω μας - πρώτο μέτρο
κλαί γα νε - δεύτερο μέτρο
ά μοι ρες - τρίτο μέτρο
μά νες - τέταρτο μέτρο λειψό .
5 .ΜΕΣΟΤΟΝΙΚΟ ΜΕΤΡΟ . υ - υ .
Παράδειγμα : Τραγούδι / δεν ειπες / απόψε / παιδί μου /
Ο στίχος έχει τέσσερα μέτρα ολόκληρα . Το κάθε μέτρο έχει τρεις συλλαβές και τονίζεται η μεσαία . Είναι δωδεκασύλλαβος παροξύτονος . Μεσοτονικό μέτρο :
Τρα γού δι - πρώτο μέτρο
δεν εί πες - δεύτερο μέτρο
α πό ψε - τρίτο μέτρο
παι δί μου - τέταρτο μέτρο .
Ο στίχος ανάλογα με τις συλλαβές που έχει , παίρνει και τ' όνομά του . Πεντασύλλαβος , οχτασύλλαβος , εντεκασύλλαβος , δεκαπεντασύλλαβος , δεκαεφτασύλλαβος ...
Στο μεγάλο στίχο έχομε και την τ ο μ ή που γίνεται μετά την έβδομη η την όγδοη συλλαβή , γίνεται σα να λέμε ένα χώρισμα εκεί .
Τα περισσότερα ποιήματα γράφονται σε στίχο , εφτασύλλαβο , οχτασύλλαβο , εντεκασύλλαβο , δεκατρισύλλαβο και δεκαπεντασύλλαβο .
Όταν τονίζεται η λήγουσα της τελευταίας λέξης του στίχου , τότε ο στίχος λέγεται ο ξ ύ τ ο -ν ο ς . Όταν τονίζεται η παραλήγουσα λέγεται π α ρ ο ξ ύ τ ο ν ο ς , κι' όταν τονίζεται η προπαραλήγουσα λέγεται π ρ ο π α ρ ο ξ ύ τ ο ν ο ς .
Στην αρχαία ποίηση , το μέτρο το κανόνιζαν οι μακρές και βραχείες συλλαβές , γι' αυτό η ποίηση λεγόταν προσωδιακή . Στη νεοελληνική ποίηση , το μέτρο εξαρτάται απ' τον τονισμό των λέξεων γι' αυτό και λέγεται τονική ποίηση .
ΟΜΟΙΟΚΑΤΑΛΗΞΙΑ ΤΟΥ ΣΤΙΧΟΥ .
Δύο η περισσότεροι στίχοι στο ίδιο ποίημα μπορεί να έχουν ομοιότητα στις καταλήξεις τους . Αυτό το λέμε ομοιοκαταληξία .
Παράδειγμα 1ο .
Τα κουδούνια κι' η φλογέρα α
συνεπαίρνουν τον αγέρα α
και σαν έρχεται το βράδυ β
κλει στη στρούγκα το κοπάδι . β
Ο πρώτος στίχος με το δεύτερο έχουν την ίδια κατάληξη και ο τρίτος με τον τέταρτο . Όταν δύο στίχοι ο ένες κοντά στον άλλον έχουν την ίδια κατάληξη , τότε λέμε την ομοιοκαταληξία αυτή ζ ε υ γ α ρ ω τ ή . Δηλαδή ο πρώτος με το δεύτερο , ο τρίτος με τον τέταρτο , ο πέμτος με τον έκτο και έτσι στο ίδιο ποίημα να πηγαίνουν όλοι οι στίχοι .
Παράδειγμα 2ο .
Ολόξανθο παιδάκι α
κοιμάται σιωπηλά β
το βλέπει τ' αγγελάκι α
και του χαμογελά β
Ο πρώτος στίχος και ο τρίτος έχουν την ίδια κατάληξη καθώς και ο δεύτερος με τον τέταρτο . Η ομοιοκαταληξία αυτή λέγεται π λ ε χ τ ή .
Πραράδειγμα 3ο
Θα κλαίνε , θα κυλάνε , θα σωπαίνουν α
τα σύννεφα βαριά στον ουρανό β
και θάναι το ταξείδι μακρινό β
και κάπου 'κει στο δρόμο θα πεθαίνουν α
Ο πρώτος στίχος και ο τέταρτος , έχουν την ίδια κατάληξη , καθώς και ο δεύτερος με τον τρίτο . Η ομοιοκαταληξία αυτή λέγεται σ τ α υ ρ ω τ ή .
Παράδειγμα 4ο
Πνεύμα θα πει α
η προκοπή α
π' απλώνει την ειρήνη . β
Μιά φυλακή γ
ανοίγει εκεί γ
ένα σχολειό που κλείνει . β
Ο πρώτος στίχος και ο δεύτερος έχουν την ίδια κατάληξη . Την ίδια κατάληξη έχουν και οι στίχοι ο τρίτος με τον έκτο και ο τέταρτος με τον πέμτο . Η ομοιοκαταληξία αυτή λέγεται ζ ε υ γ α ρ ο π λ ε χ τ ή .
Παράδειγμα 5ο
Τα σύννεφα θα γίνουνε κοπάδια α
θα τρέχουν στο σχολειό τους τα παιδιά β
θλιμένα θ' αργοπέφυουνε τα βράδια α
κι ο πόνος θα βαραίνει την καρδιά . β
Θαρθούν τα πρωτοβρόχια με τις μπόρες γ
κι' η λύπη θα διπλώνει κάποιες ώρες . γ
Το ποίημα αυτό έχει ομοιοκαταληξία σταυρωτή και ζευγαρωτή . Η ομοιοκαταληξία αυτή λέμε πως είναι μ ι κ τ ή .
Στο επόμενο θ' αναφερθούμε στα ε ί δ η του σ τ ί χ ο υ , τα ε ί δ η σ τ ρ ο φ ώ ν και θα μπούμε στο σημαντικότερο κομμάτι του ποιήματος , την τ ε χ ν ι κ ή του σ τ ί χ ο υ , βέβαια το σημαντικότερο στοιχείο του ποιήματος είναι το..ένστικτο , ο..σπόρος που υπάρχει μέσα στον καθένα μας , αλλά η τέχνη χωρίς την τεχνική είναι διαμάντι..ακατέργαστο....
ΤΑ ΕΙΔΗ ΤΟΥ ΣΤΙΧΟΥ.
Δ Ι Σ Τ Ι Χ Ο : Είναι ποίημα που γίνεται από δυό στίχους.Έχει σωστό και πλατύ νόημα και είναι πολύ δύσκολο είδος , γιατί ο ποιητής είναι υποχρεωμένοςμέσα σ'αυτούς τους δυό στίχους να παρουσιάσει ένα τέλειο ποίημα,με όλα τα καλά στοιχεία και ομοιοκατάληκτο.Οι λέξεις διαλέγονται έτσι, που καμιά να μην χρειάζεται αντικατάσταση.Είναι τεχνικό,με ζωντανές εικόνες και τα καλύτερα δίστιχα είναι τα Δημοτικά.
Ε Π Ι Γ Ρ Α Μ Μ Α :Είναι κι'αυτό σύντομο στιγουργικό είδος,μοιάζει με το δίστιχο ακαι μπορεί να γίνει με δυό στίχους η το περισσότερο τέσσερες.Έχει δυνατό και παραστατικό λόγο.
Χρησιμοποιείται στα ηρώα,στις επιτύμβιες πλάκες, στις αναμνηστικές στήλες και γενικά όπου θέλουν να διατηρήσουντη μνήμη εκείνων που έδωσαν το καλύτερο γιά τον άνθρωπο.
Ω Δ Η :Είδος στιχουργικό που γίνεται από τρεις στροφές,τρία κομμάτια και που αληθινά βρίσκεταιμόνο στα χορικά των αρχαίων δραμάτων.
Χωρίζεται σε τρία μέρη: στη στροφή,στην αντιστροφή και στην επωδό.Το μέτρο της στροφής διαφέρει από το μέτρο της αντιστροφής.Χρησιμοποιείται γιά θέματαθρησκευτικά,εθνικά,δραματικά,με φιλοσοφημένο λόγο.
Σ Ο Ν Ε Τ Τ Ο :Γίνεται από δεκατέσσερες στίχους και έχει τέσσερες στροφές που οι δυό τελευταίες είναι τρίστιχα.Το Σονέττο είναι από τα καλύτερα είδη στιχουργίας, με πολύ λυρισμό,ωραίο περιεχόμενο,με βάθος και κομψότητα.Μέτρο είναι κυρίως το ιαμβικό και στίχος εντεκασύλλαβος.Η ομοιοκαταληξία του έχει πολλές μορφές .
Ένα σονέττο :
Π Α Τ Ρ Ι Δ Α
Πατρίδα που στων τέκνων σου το νου ριζώνεις,
και βγαίνεις και μοσχοβολάς στα πρόσωπά τους.
Που κι'αν ζητούν να σ'αρνηθούν τους φανερώνεις
μ'ένα τους λόγο μοναχό,με μιά ματιά τους.
Που αστροπελέκι γίνεσαι γοργό και μπαίνεις
στα ναρκωμένα στήθια τους όταν πλανιούνται,
και σκεπασμένο κρύβεσαι και περιμένεις
την ώρα που κι'οι τύραννοι γλυκοκοιμούνται.
Και τότε άξαφνα ξυπνάει τ'αστροπελέκι,
και το παιδί σου από αρνί με μιάς θεριεύει,
και με φωτιά και με σπαθί σε διαφεντεύει.
και σαν λιοντάρι αδάμαστο μπροστά σου στέκει.
Εσύ, και το θάνατο γλυκό μας κάνεις,
Πατρίδα!ξύπνησέ μας πριν εσύ πεθάνεις !
Αργύρης Εφταλιώτης .
Μ Π Α Λ Λ Α Ν Τ Α :Έχει τέσσερες στροφές.Οι τρεις πρώτες γίνονται συνήθως από οχτώ στίχους η κάθε μία,με ισοσύλλαβους στίχους όμοιους σε όλες τις στροφές.Η τέταρτη,τελευταία στροφή που ακολουθεί,είναι μικρότερηαπό τις άλλες με τέσσερες στίχους που λέγεται αποστολή.Ο όγδοος στίχος και των τριών πρώτων στροφών,πρέπει να έχει τα ίδια λόγια με τον τέταρτο στίχο της αποστολής.Ο τελευταίος στίχος όλων των στροφών που επαναλαμβάνεται λέγεται γύρισμα.
Η μπαλλάντα έχει πολύ λυρισμό.
Τ Ρ Ι Ο Λ Ε Τ Ο :Γίνεται από οχτώ χαριτωμένους στίχους που ο πρώτος επαναλαμβάνεται κι'άλλες δυό φορές,δηλαδή λέγεται τρεις φορές,γιά τούτο και τ'όνομά του τριολέτο.Γιά πρώτη φορά το χρησιμοποίησαν οι Γάλλοι.
Α Λ Φ Α Β Η Τ Α Ρ Ι Ο :Ο πρώτος στίχος αρχίζει από το γράμμα Α και ακολουθούν οι άλλοι στίχοι έχοντας αρχικά με τα άλλα γράμματα ως το Ω.
Α Κ Ρ Ο Σ Τ Ι Χ Ι Δ Α :Είναι ελαφρό ποιητικό είδος χωρίς και να είναι εύκολο.Στην αρχή του κάθε στίχου μπαίνει ένα γράμμα έτσι που με το αρχικό των άλλων στίχων να σχηματίζεται μιά λέξη που φανερώνει ένα όνομα η κάτι άλλο που να θέλει να ξεχωρίσει ο στιχουργός.
Ρ Ο Ν Τ Ε Λ Ο η Κ Υ Κ Λ Ω Τ Ο :Έχει δεκατρεις στίχους που ορισμένοι από αυτούς επαναλαμβάνονται,κάνουνένα κύκλο κι'έτσι δίνουν τ'όνομα κυκλωτό.Ο πρώτος στίχος είναι και έβδομος και δέκατος τρίτος.Ο δεύτερος είναι και όγδοος.
Β Ι Λ Λ Α Ν Ε Λ Λ Α :Έχει τέσσερες στροφές που η πρώτη είναι τετράστιχη και οι άλλες τρεις τρίστιχες,η οι τρεις πρώτες μπορεί να είναι τρίστιχες και η τελευταία τετράστιχη.Τπάρχουν στίχοι που επαναλαμβάνονται.
Δ Ε Κ Α Σ Τ Ι Χ Ο:Γίνεται από δέκα στίχους, έχεο ομοιοκαταληξία και λυρισμό.
Ε Ι Δ Η Σ Τ Ρ Ο Φ Ω Ν
Οι στροφές δεν έχουν όλες την ίδια μορφή.Οι στίχοι που τις αποτελούν είναι διάφοροι.Γι'αυτό και κάθε στροφή έχει δικό της όνομα.
Δ ί σ τ ι χ ε ς είναι εκείνες που έχουν δύο στίχους και όσο μικρό η μεγάλο κι'αν είναι το ποίημα που γίνεται από δίστιχες στροφές,κάθε δύο στίχοι είναι ομοιοκατάληκτοι.
Τ ρ ί σ τ ι χ ε ς η τ ε ρ τ σ ί ν ε ς .Οι στροφές αυτές διαφέρουν από τις δίστιχες και είναι τεχνικές.Τρίστιχες στροφές έχουμε στα δημοτικά μας τραγούδια και οι τρεις στίχοι έχουν την ίδια ομοιοκαταληξία.
Τ ε τ ρ ά σ τ ι χ ε ς . Γίνονται από τέσσερες στίχους και είναι οι πιό συνηθισμένες και γνωστές.Έχομε π ε ν τ ά σ τ ι χ ε ς, ε ξ ά σ τ ι χ ε ς , ε φ τ ά σ τ ι χ ε ς , ο χ τ ά σ τ ι χ ε ς ,και με περισσότερους στίχους που σ'αυτές και η ομοιοκαταληξία είναι ποικίλη.
Η ΤΕΧΝΙΚΗ ΤΟΥ ΣΤΙΧΟΥ .
Τα ποιήματα δεν έχουν ούτε τις ίδιες στροφές , ούτε τους ίδιους στίχους . Διαφέρουν μεταξύ τους και κάθε ένα έχει δική του μορφή , αλλά και πολλά μοιάζουν μεταξύ τους , αυτό θεωρείται μάλλον ..φυσικό , γιατί οι ποιητές , σε γενικές γραμμές , ασχολούνται με τα ίδια , πάνω-κάτω , θέματα .
Η ομοιοκαταληξία των στίχων γιά να είναι τεχνική , πρέπει οι λέξεις που κάνουν την ομοιοκαταληξία να είναι διαφορετικές , να μην είναι και οι δυό ουσιαστικά , ρήματα , επίθετα , όμοια δηλαδή μέρη του λόγου . Αν η μιά λέξη είναι ουσιαστικό , η άλλη να είναι επίθετο , η επίρρημα , η αντωνυμία , η ρήμα .
Ο στίχος γιά να είναι άρτιος , σωστός , χρειάζεται προσοχή . Δεν πρέπει να υπάρχουν λάθη που οπωσδήποτε τον ζημιώνουν . Σημαντική αδυναμία στο στίχο είναι η χ α σ μ ω δ ί α .
Πολλές φορές , υπάρχουν δύο η τρία φωνήεντα το ένα κοντά στο άλλο που μπορεί να είναι σε μιά λέξη η σε δυ'ο λέξεις , στο τέλος της μιάς και στην αρχή της άλλης . Τότε με την προφορά , δημιουργείται μιά άσχημα ακουστική εντύπωση , αλλά και στη γλώσσα είναι δυσάρεστο . Περισσότερο κακόηχη γίνεται η προφορά , όταν το τελευταίο φωνήεν που υπάρχει στη λέξη είναι το ίδιο με το αρχικό της άλλης .
Π.χ. χαρά ακόμα σε ζητώ . Χασμωδία . Το α με το α ζημιώνουν το στίχο , τον κάνουν άσχημο .
Ο ποιητής γιά να πετύχει ωραίο στίχο και ν' αποφύγει τα λάθη χρησιμοποιεί τα πάθη των φθόγγων : έκθλιψη , συναίρεση , συνίζηση , κράση , αφαίρεση , η βάζοντας ένα ν η ένα γ . Μ' αυτά χάνεται η χασμωδία .
Έ κ θ λ ι ψ η είναι όταν από μιά λέξη διώχνεται ένα φωνήεν . Σε δυό λέξεις που η μιά τελειώνει σε φωνήεν και η άλλη αρχίζει από φωνήεν φεύγει το ένα . Το άχαρο = τάχαρο , το όνειρο = τόνειρο , από όλα = απόλα ..
Σ υ ν ί ζ η σ η είναι όταν δυό συλλαβές προφέρονται μία είτε στη ίδια λέξη είναι , είτε σε δύο λέξεις . Π.χ : ζεστή η στοργή της μάνας . τραβάει το χέρι τ' άσαρκο.
Στον πρώτο στίχο το ζεστή η , είναι ένα μέτρο και οι τρεις συλλαβές προφέρονται . Το ίδιο και στο δεύτερο στίχο η λέξη τραβάει ( τρα - βάει ) .
Κ ρ ά σ η είναι όταν δύο λέξεις γίνονται μία .
Π.χ. μου έλεγε = μούλεγε
του έβαλα = τούβαλα , του έφτιαξα = τούφτιαξα , σου έδωσα = σούδωσα .
Σ υ ν α ί ρ ε σ η είναι όταν μικραίνουμε κατά μιά συλλαβή μιά λέξη γιατί έτσι εξυπηρετείται
ο στίχος ως προς το μέτρο .
Π.χ. μιλάω = μιλώ , τραβάω = τραβώ , πολεμάει = πολεμά ...
Α φ α ί ρ ε σ η είναι το κόψιμο το κόψιμο μιάς συλλαβής από τη λέξη γιά να αποφεύγεται η
χασμωδία . Π.χ. πήγε κει , αντί επήγε εκεί , ήρθε δω , αντί ήρθε εδώ ...
Π α ρ ε μ β ο λ ή γράμματος είναι , όταν ανάμεσα σε δύο φωνήεντα βάζομε κυρίως το ν η το
γ γιά την κατάργηση της χασμωδίας .
Π.χ. άκουγεν εκείνος , αντί άκουγε εκείνος , από την πόλην έρχομαι , αντί
από την πόλη έρχομαι , καινούργιο αντί καινούριο , αγέρας αντί αέρας ...
Κι ακόμα ο ποιητής μπορεί ν' αντικαταστήσει λέξεις , με άλλες συνώνυμες και ισοδύναμες γιά την εξυπηρέτηση του στίχου . Όμως , έξω από τα μέσα που χρησιμοποιούνται γιά την αποφυγή του λάθους , υπάρχουν κι' εκείνα που δίνουν ζωή στη σκάψεις και παραστατικότητα στην έκφραση . Αυτά είναι τα καλολογικά στοιχεία , οι εικόνες , τα κοσμητικά επίθετα , οι παρομοιώσεις , οι μεταφορές , οι προσωποποιήσεις , οι αλληγορίες , ο πλεονασμός , η περίφραση και άλλα .
Ο στίχος γιά να είναι καλός δεν πρέπει να έχει χασμωδίες , πρέπει να έχει ένα ολοκληρωμένο νόημα , να μην έχει χωρισμένες συλλαβές , να μην υπάρχει παραμόρφωση στις λέξεις , όπως π.χ : ακλούθησε , αντί ακολούθησε , το βράδ' αντί το βράδυ , το ματ' αντί το μάτι ...
Δεν πρέπει να γίνεται χρήση δημοτικής γλώσσας και καθαρεύουσας . Και η παρήχηση δεν είναι πάντοτε καλή . Όταν δεν πετυχαίνεται η αρμονία στο στίχο , η κακοφωνία είναι πολύ άσχημη , αποκρουστική . Μας απομακρύνει από την ποίηση , μας απογοητεύει , όσο κι' αν μας εξυπηρετεί στο τεχνικό μέρος , ζημειώνει το αποτάλεσμα . Επίσης , και η μετατόπιση στη λέξη και αυτή μπορεί να μας εξυπηρετεί , δεν πρέπει όμως να γίνεται . Το διασκέλισμα είναι επικίνδυνο , όπως επίσης άσχημο είναι και η επανάληψη των ίδιων λέξεων .
Ε Λ Ε Υ Θ Ε Ρ Ο Σ ...ΣΤΙΧΟΣ .
Μιλήσαμε παραπάνω γιά τον έμμετρο λόγο , την παραδοσιακή ποίηση . Όμως έξω από αυτή έχομε και τον ελεύθερο στίχο . Ο ελεύθερος στίχος διαφέρει από τον παραδοσιακό στίχο . Δεν έχει ομοιοκαταληξίες , δεν είναι ισοσύλλαβος . Μπορεί ο ένας στίχος να έχει λίγες συλλαβές κι ο άλλος περισσότερες , μπορεί η ποίηση αυτή να φαίνεται εύκολη , είναι όμως πολύ δύσκολη . Έχει αρμονία λεπτή , τόνους ρυθμικούς , έχει βάθος , έμπνευση , λυρισμό . Είναι η ποίηση που παίρνει μιάν αξιόλογη θέση στη σύγχρονη λογοτεχνική ζωή .
Ο ελεύθερος στίχος δεν έχει τη σταθερότητα της μορφής και δεν φυλακίζεται στον περιορισμένο χώρο του έμμετρου λόγου γιά να μπορεί έτσι να έχει να απλώνει την έκφρασή του , ο ποιητής μπορεί έτσι να κινηθεί χωρίς περιορισμούς στην έκταση του στίχου του , χωρίς όμως αυτό να σημαίνει ασυδοσία , πεζολογία και κατάχρηση της ελευθερίας που του δίνεται γιά τη δημιουργία .
Στον ελεύθερο στίχο , οι λέξεις διαλέγονται προσεχτικά , τα νοήματα πρέπει να είναι δεμένα , οι εικόνες ολοζώντανες , καθαρές και να υπάρχει ρεαλισμός , βάθος και μουσικότητα . Αν και λείπουν , η ομοιοκαταληξία , οι κανονικές στροφές η κι' αν δεν έχει καθόλου στροφές , είναι πάντα τεχνικός , δουλεμένος με έμπνευση , αγάπη , πίστη , λυρισμό και ομορφιά . Αποφεύγει τις χασμωδίες , την πολυλογία , το περιττό . Π.χ.
TO TEΛΕΙΩΜΑ ΤΗΣ ΜΕΡΑΣ..
Το ηλιοβασίλεμα με γεμίζει θλίψη ,
καθώς οι λιγοστές αχτίδες του ήλιου ,
γέρνουν και χάνονται , στης φλογισμένης λίμνης τα νερά...
χαράζοντας ένα ασημόχρυσο παραμυθένιο μονοπάτι...
άραγε ποιός να ξέρει που τάχα..οδηγεί !! .......Κ.-
* * *
Ονειρεμένο φίλοι μου το ταξείδι μας αυτό στον παραμυθένιο κόσμο της ποίησης , έστω και ..ερήμην της...
Ξεκινήσαμε απ' την αρχαία Ελληνική ποίηση , τη..γεννήτρα της ποίησης , περάσαμε βιαστικά το χρόνο , σταθήκαμε γιά λίγο , σε σημαντικούς σταθμούς του Ελληνικού έθνους , τραγουδάσαμε το δημοτικό μας τραγούδι , νοιώσαμε το ανέσπερο φως των μεγάλων μας ποιητών , του Βαλαωρίτη , του Κάλβου , του Σολωμού , του Παλαμά , του Γρυπάρη , του Παπαντωνίου , του Καβάφη , Του Καββαδία , του ..του..που μας έδωσαν την ομορφιά της ψυχής τους με τους υπέροχους στίχους τους , κάνοντας έτσι αθάνατη την ποίηση , άφθαρτη ομορφιά της ζωής της ..καθημερινότητάς μας ..
Χρέος μας τώρα απομένει , αυτή την ποίηση , να την κάνουμε κομμάτι της ζωής μας , της ίδιας μας της ψυχής , να την αγαπήσουμε και να την κάνουμε τραγούδι μας , τραγούδι του λαού μας , και να την παραδώσουμε στις γενιές που έρχονται , που θάρχονται πάντα , και θα κάνουν το όμορφο , το ονειρεμένο αυτό ταξείδι , που θα τους οδηγεί σε ένα καλύτερο κόσμο...
...το παράθυρο του ονείρου ας μένει πάντα ανοιχτό , τα παιδιά μας πρέπει να μάθουν να ονειρεύονται , η ποίηση είναι το πανέμορφο κατάλευκο άτι , που μπορεί να μας πετάει και πάνω απ' τα σύννεφα....
Καλό σας βράδυ…..Κ,-
No comments:
Post a Comment