ΤΟ ΣΤΕΝΟ ΚΑΙ ΤΑ ΧΑΝΙΑ ΤΟΥ ..

Μπροστά μας το Βελούχοβο , στο βάθος αριστερά ο Πύρνος , το βουναλάκι που φαίνεται , και δεξιά η Στόχοβα , ανάμεσα στις δυό κορφές , Πύρνου –Στόχοβας , περνάει ο Μόρνος , και δημιουργείται το στενό πέρασμα , το  Στενό .

Πηγαίνοντας , τον παλιό καιρό , προς Ναύπακτο , και πριν τη γέφυρα του στενού , που πέρασε από πολλές..φάσεις , απ’ το παραδοσιακό , πέτρινο..θολωτό , γεφυράκι , που αναφέρεται και σαν  “ γέφυρα Μακρυγιάννη “ , μέχρι την τελευταία λυόμενη Εγγλέζικη , τύπου Beley , που χρησιμοποιούνταν , μέχρι και τη δημιουργία του φράγματος .

    Κάπου στη δεκαετία του 50 , προς το τέλος , έχει αρχίσει να γίνεται το περίφημο .." τουριστικό ..περίπτερο " . Στη φωτογραφία ο Θανάσης Γούρας , ΄πρώτος από αριστερά , με μια παρέα , μάλλον εργαζομένων στο περίπτερο , ενώ τελευταίος δεξιά πρέπει να είναι ο Φώτης Πάνου ή Φωτάκιας , αδερφός της τραγουδίστριας Πόλυς Πάνου . Σημειώνουμε πως τα μωσαϊκά , πλακάκια και τα σχετικά , τα έφτιαχναν ο Φώτης με τον πατέρα του .

   Στα απομνημονεύματά του , ο Μακρυγιάννης αναφέρεται στο γεφύρι αυτό , με ένα συγκινητικό περιστατικό . Η οικογένεια του ήρωά μας , έμενε σε ένα οικισμό του Κροκυλείου το Αβορίτι , αλλά  οι  δυσκολίες και η φτώχεια , τους ανάγκασε να φύγουν , μαζί με άλλους Κροκυλειώτες , και να πάνε γιά καλύτερη ..τύχη , προς τη Λειβαδιά . Το μόνο όμως πέρασμα , ήταν του Στενού , με το παλιό γεφύρι , που το φύλαγαν όμως Τούρκοι . Ο Μακρυγιάννης τότε ήταν μωρό , με τις φασκιές , και όσες φορές επιχείρησαν να περάσουν νύχτα , έκλαιγε , με αποτέλεσμα να ξαναγυρνάνε και να κρύβονται . Οι συγχωριανοί αποφάσισαν πως το παιδί , που δυσκόλευε τη διάβαση , έπρεπε να το αφήσουν πίσω , ώστε να περάσουν όλοι τη νύχτα που οι σκοποί κοιμούνταν , έτσι και έγινε , άφησαν το μωρό λοιπόν σε ένα κοντινό δάσος και προχώρησαν περνώντας το γεφύρι , η μάνα όμως δεν άντεξε την εγκατάλειψη του μωρού , επέστρεψε , το πήρε και κατάφερε να περάσει μαζί μετο παιδί , κι’ έτσι σώθηκε ο μετέπειτα ήρωάς μας .

  Το πέτρινο γεφύρι του Στενού .

   Στα 1930 , κατασκευάστηκε η πρώτη γέφυρα του Στενού , τσιμέντινη , που εξυπηρετούσε την κυκλοφορία αυτοκινήτων , και τη συγκοινωνιακή σύνδεση του Λιδορικίου με τη Ναύπακτο , αλλά και Πελοπόννησο και Δυτ.Ελλάδα . Η φωτογραφία είναι απ’ τα εγκαίνια της γέφυρας αυτής το 1930 .

   Η τελική μορφή της τσιμέντινης γέφυρας , όπως ήταν γιά πολλά χρόνια , μέχρι που ανατινάχθηκε την 1-7-1943 , απ’ τις δυνάμεις της Εθνικής Αντίστασης , κατά τον Β’ παγκόσνιο πόλεμο . Και αντικαταστάθηκε απ’ τους Άγγλους ..

…με τη..λυόμενη τ.Beley , που όπως αναφέραμε , ήταν και η τελευταία γέφυρα του Στενού , και βυθίστηκε στη λίμνη , μαζί με το πέτρινο γεφυράκι..

   Λίγο πριν τη γέφυρα , λοιπόν , υπήρχε ένας μικρός οικισμός , τα Χάνια Στενού , με σπίτια στο δεξιό μέρος και κάτω απ’ το δρόμο , Λιδορικίου – Ναυπάκτου , ενώ υπήρχαν και μερικά στο αριστερό μέρος , αλλά λίγο πιό πριν , και αν θυμάμαι καλά ήταν τα Παπαιωαναίϊκα . Στην απέναντι πλευρά του ποταμιού , της Μπελεσίτσας , υπήρχαν οι Ανδριτσαίϊκοι νερόμυλοι , που εξυπηρετούσαν τους κατοίκους των γύρω χωριών .

  Στα χάνια του Στενού υπήρχε η δυνατότητα , να βολευτούν από φαγητό , ζαϊρέ γιά τα ζώα , νερό , κρασί και ύπνο , άν χρειαζόταν , οι περαστικοί απ’ τα όρεινά χωριά της Βορειοδυτικής Δωρίδας , αλλά κι’ από χωριά της Ναυπακτίας , της Κράβαρης , τα Κραβαριτοχώρια , όπως τα λέγανε . Κάτοικοι Πενταγιούς , Αρτοτίνας , Βοστινίτσας ( Δάφνου ) , Κωστάρ’τσας ( Διχωρίου ) , Δρεστενών ( Τριστένου ) , Αλποχωρίου , Ζοριάνου , Κουπακιού , Ψηλού χωριού , Κριατσίου , Κροκυλείου , Γραμμένης Οξυάς , Λούτσοβου , Αγλαβίστας , και άλλων χωριών , πέρναγαν καθημερινά απ’ τα χάνια , πηγαίνοντας στο Λιδορίκι , η και στην Άμφισσα , γιά διάφορες δουλειές και ψώνια .

    TO   XANI  TOY   NAKOY H..K’TΣΑΚΟΥ..

  Πολλά σπίτια στα χάνια , πρόσφεραν εξυπηρετήσεις ..χανιού , στους περαστικούς , αλλά το πιό οργανωμένο ήταν το Χάνι του Γιώργου  Νάκου η ..Κ’τσάκου , Κουτσάκου δηλαδή , παρατσούκλι που έμεινε από κάποιο πρόγονο , που προφανώς , είχε κάποιο πρόβλημα στο πόδι .

Ο γέρο Κ’τσάκος με τη γυναίκα του ,την κυρά..Αναστασιά ,  που ..κουμαντάριζε το χάνι..

   Ο Νάκος , εκτός από..χανιτζής , και ..γεωργός , φυσικά , ήταν και ζωέμπορος , γύρναγε όλα τα γύρω χωριά , αλλά τράβαγε και..μακριά , στα Κραβαρτοχώρια , αγόραζε τα ζωντανά , και τα ‘φερνε στα Χάνια , κι’ από κει στα Λιδορικιώτικα , και όχι μόνο , μαγαζιά . Πολλές , πολλές και πολύ όμορφες ιστορίες κυκλοφορούσαν , γύρω απ’ τα χάνια και τους ..χανιτζήδες , που έδιναν και ένα..στίγμα της τότε ζωής , ας θυμηθούμε δυό , που δημοσιεύσαμε παλιότερα ..

      ΤΟΥ….ΚΟΥΝΙΣΜΑΤΑΚ’…..

  Προχθές λοιπόν , ξανασυνάντησα , στο Λιδορίκι , τον παλιό Βελουχοβιώτη , που μου'χε διηγηθεί εκείνη την ιστορία με τον Κωσταντελάκη , με το ..καλημέρα , με κοίταξε..καχύποπτα , ρωτώντας με :..μη μ' πεις ν' αρχίσουμι πάλι τ'ς..ιστουρίις ....τα..σ'χουριμένα !!! Τον ..καλμάρισα ..καθησυχάζοντάς τον , κι' αφού τον έφερα στα..ίσια του , έκανα ΄την..επίθεσή μου , και γιατί άλλο ; φυσικά γιά τα..Χάνια , τ' Στινού , όπως τα 'λεγε  ο φίλος μου ..

   Άιντι...πάλ' τα..ίδια....ψευτο..δυσαρεστημένος ..αλλά και..ψευτοχαμογελώντας , αφού ως..διά μαγείας λύθηκε η..γλώσσα του , μου διηγήθηκε τα παρακάτω...αξίζει να τα διαβάσετε..

   " Στα..Χάνια του Στενού λοιπόν , στην αντίπερα ..όχθη του Μόρνου , απέναντι δηλαδή απ' το Χάνι του Κωσταντελάκη , υπήρχε κι' άλλο ένα Χάνι , του Γιώργου Χαραλ. Νάκου , τ'..Κ'τσάκ' , όπως τον παραγκώμιαζαν , Κουτσάκο δηλαδή , γιατί ο ίδιος η ίσως ο πατέρας του κούτσαινε , ο Κ'τσάκος , ήταν και ζωέμπορας , αλλά είχε και το Χάνι , κι η γυναίκα του , η κυρά Αναστασιά , η ..Κ'τσάκαινα , κουμαντάριζε εκτός απ' το νοικοκυριό του σπιτιού και το ..χάνι . Λένε μάλιστα , πως όταν έβλεπαν κόσμο να 'ρχεται προς το γεφύρι , γιά να περάσουν δώθε ,  έριχνε κι' από ένα...γουβά νερό στο βαρέλι με το κρασί για ν' αυγατίσει...

   Παραδίπλα , απ' τ'Κ'τσακ , λοιπόν το χάνι , ο Παν. Σίδερης , η...Λιαμοπαναϊώτ'ς , είχε και το..καλλιτεχνικό του ..βλέπετε , είχε καφενείο μιτά...χαρτουπιξίας , π' λένι , και φυσικά όσοι..πιστοί του..τζόγου , προσέρχονταν...

   Απ' τους ταχτικούς ..προσκυνητές , ο Νίκος Σπυρόπουλος , Βελουχοβιώτης κι' αυτός ,...επιχειρηματίας μυλωνάς , είχε , απέναντι , τους διπλούς Αντριτσαίικους μύλους , ε..ήταν και κοντά ο άνθρωπος , κι' όλο στ' Λιαμουπαναϊώτ' άραζε , έλα όμως που συνέχεια ..έχανε ;

   Ένα βράδυ λοιπόν , περνώντας το πέτρινο γεφύρι , κι' αφού τα..λεφτά του ήταν στον..πάτο , σταμάτησε στο προσκυνητάρι , εκεί στο βράχο , στο ..κουνισματάκ' , σταυροκοπήθηκε , στην Παναγία , κι έκανε και το...ταματάκι του : "..Παναίτσα μ' , κάνι να κιρδέψω απόψι , γιατ' είνι κι τα ..τιλιυταία μ' λιφτά , κι' έτσ' κι..κιρδίσου θα σ' αφήσου κι σένα του ..κάτ' τις ' ς...."

   Έλα όμως που η..προσευχή τ' Σπυροπλουνίκ' δεν ..έπιασε , και πάλι , ως συνήθως , έχασε ...Τελατίνη λοιπόν , ο κυρ-Νίκος , απ' τη χασούρα και το ξενύχτι , πήρε το δρόμο του γυρισμού , γιά το Βελούχοβο , και αναγκαστικά πέρασε απ' το..κουνουστάσι κι του..κουνισματάκ' , θυμήθηκε το τάμα του , όπως  , βέβαια , θυμόταν ότι τον..ξεπουπούλιασαν , σταμάτησε όμως στο εικόνισμα , έκανε το σταυρό του , σεμνά-σεμνά , και είπε το..παράπονό του :..." Παναίτσα μ' σι παρακάλισα να αβουηθίις, να κιρδίσου , κι σο 'ταξα κι σένα , δεν έκανες όμως τίπουτα , κι ξέμ'να πανί μι..πανί " , και κάνοντας τη..συνήθη , αλλά..ακατάλληλη , ΄..αντρική , συνήθως , χειρονομία , είπε και το..απίθανο , " τώρα ..πάρε......", συμπληρώστε εσείς το κενό.....

   Όλα αυτά , τον καιρό εκείνο , τον ..παλιό , που όλοι τον νοσταλγούμε...

   Με τα ...Χάνια , βέβαια , δεν τελειώσαμε ακόμα , έχουμε πολλά...πάρα..πολλά να πούμε , η ..μάλλον να..λέμε , έχουμε καιρό μπροστά μας……Κ.-

Ο..ΑΡΧΟΝΤΟ…ΖΗΤΙΆΝΟΣ !!!

     ΛΙΔΟΡΙΚΙΩΤΙΚΕΣ  ΑΛΗΘΙΝΕΣ …ΙΣΤΟΡΙΕΣ..

Όλοι , η..σχεδόν όλοι αδέρφια , έχουμε διαβάσει τον περίφημο “ Ζητιάνο “ , του Καρκαβίτσα , αλλά και οι παλιότεροι , έχουμε ακούσει απ’ τους..παλιότερους πολλές και διάφορες ιστορίες , γιά τους ..περίφημους ζητιάνους απ’ τα ..Κραβαρ’τοχώρια ..

   Προσωπικά , θυμάμαι τη μάνα μου να μας λέει κάτι..περίεργες ιστορίες , γιά Κραβαρίτες ζητιάνους που έρχονταν στο χωριό μας και ζητιάνευαν , έχοντας πάντα μαζί τους και μικρά παιδιά με..περίεργες..αναπηρίες , κάτι ..γυρισμένα χέρια και ..πόδια , περίεργα ..πολύ περίεργα πράματα…

   Ήταν , πάντα , κουρελο..ντυμένοι , άπλυτοι..αξύριστοι και ..κακο..μοιριασμένοι , έμεναν τα βράδια σε κάποια αχυρώνα , κι’ ολημερίς γύρναγαν μέσα το χωριό , μαζεύοντας ότι τους έδιναν , κι’ όταν έφερναν ..βόλτα όλα τα σπίτια , φόρτωναν τη..σοδειά τους στο ζωντανό , κι’ αυτοί με τα παιδιά , ποδαρόδρομο και πήγαιναν στα άλλα χωριά κάνοντας και πάλι το..ίδιο…

   Με αφορμή λοιπόν τα..χάνια του Στενού , που θυμηθήκαμε απόψε , τον  σχωρεμένο τον…Κ’τσάκο , που είχε το χάνι εκεί , θα σας διηγηθώ μιά πολύ..περίεργη ιστοριούλα , που έχει ..άμεση σχέση , και με τον..Κ’τσάκο , αλλά και με τα..ζητιανοχώρια των..Κραβάρων , και είναι απολύτως …αυθεντική , έφτασε δε σε μας , μέσω του δισεγγονού του Κ’τσάκου , του φίλου μου του Δημ.Νάκου , που ‘χει το εμπορικό στο Λιδορίκι…

Ο.. Κ’τσάκος λοιπόν , όπως είπαμε , είχε το χάνι στο Στενό , και την κυρά Αναστασιά , που το..κουμαντάριζε , γιατί ο ίδιος ήταν και ζωέμπορας , το οποίον σήμαινε πως τον περισσότερο καιρό ..αλώνιζε όλα τα χωριά φέρνοντας σφάγια , μέσα δε στις περιοχές..αρμοδιότητάς του , ήταν και τα..Κραβαρ’τοχώρια..

   Έφευγε λοιπόν ο γερο Κ’τσάκος , και σεργιάναγε ..μέρες , και καμιά φορά και ..βδομάδες , μέσα τα χωριά , μάζευε τα ζωντανά , κι’ όταν τέλειωνε , έπαιρνε το δρόμο του γυρισμού , ερχόταν στο χάνι , τα πούλαγε στα γύρω χωριά , αλλά και στο χάνι , κι’ άντε πάλι απ’ την αρχή..βέβαια είχε πάντα μαζί του , γιά..ασφάλεια , και ένα παραγιό..

   Σε κάποιο λοιπόν ταξείδι..εργασίας , φτάσανε σε κάποιο Κραβαρ’τοχώρι , ξενοδοχεία βέβαια , την εποχή εκείνη δεν υπήρχαν , μόνο κάτι..χάνια , που..ξεπέζευαν οι..στρατοκόποι ταξειδιώτες και πέρναγαν τη νύχτα τους , στο χωριό όμως που πήγαν , έκατσαν σε κάποιο καφενειο..ταβερνείο , να φάνε κάτι και να κανονίσουνε και γιά ..ύπνο , οπότε σε κάποια στιγμή τους πλησίασε ένα καλοντυμένος και ..καλοπεριποιημένος ντόπιος και τους χαιρέτησε ..εγκάρδιά , πολύ εγκάρδια μάλιστα , αφού φώναξε το γερο..Κ’τσάκο , με το μικρό του όνομα .. Ο μπαρμπα Γιώργος , τα ‘χασε , έδειξε σαν να μην πολυκατάλαβε , οπότε ο ντόπιος , ο..άρχοντας , γιατί έτσι έδειχνε όπως ήταν ..ντυμένος , τον πλησίασε περισσότερο και τον ρώτησε , ε..μπάρμπα Γιώργη , δε με..θυμάσαι ;

   Πάλι ο γερο Γιώργης δεν..κατάλαβε , ύστερα δεν μπορούσε να καταλάβει , γιατί δεν του θύμιζε τίποτα ο φίλος , τον κάλεσε όμως να κάτσει στο τραπέζι , φώναξε να φέρουν κι’ ένα ποτήρι , και τον ρώτησε , από που τον γνωρίζει , ο άλλος χαμογέλασε , ε..καλά βρε μπάρμπα Γιώργη , τόσες φορές έχουμε κοιμηθεί στο ..χάνι σου , μιά και..δυό..

   Ο μπάρμπα Γιώργης , εξακολουθώντας να μην καταλαβαίνει , τον ρώτησε με τη σειρά του , καλά έχεις έρθει στο Στενό , και έχεις μείνει στο χάνι μου ; Έλα βρε μπάρμπα..Γιώργη , μιά και δυό ; Πολλές φορές , και μάλιστα πολλές αφορές εσύ έλειπες σε δουλειές και μας περιποιούνταν η κυρά Αναστασιά , αλλά και μαζί έχουμε φάει κι’ έχουμε πιεί πολλές , πάρα πολλές φορές , και του ανέφερε και άλλους Στενιώτες , που τα ‘πιναν παρέα , αλλά του..εξήγησε , τότες δεν ήμουνα έτσι..ντυμένος και περιποιημένος , βλέπεις ερχόμουνα γιά..δουλειά..

   Και του εξήγησε πως ήταν ο..ζητιάνος , του ‘πε και το όνομά του , που ‘ρχόταν με το μικρό παιδάκι , και ζητιάνευε στα χωριά του Λιδορικιού , λέγοντάς του και πολλά άλλα ..χαρακτηριστικά ονόματα φίλων , που τα ‘πιναν μαζί όταν διανυχτέρευε στο χάνι…

Κι’ ο μπάρμπα Κ’τσάκος , δεν πίστευε στα μάτια του στην αρχή , αλλά μετά απ’ όλα αυτά..τον καλοθυμήθηκε ..αλλά δεν μπόρεσε ποτέ να το..χωνέψει , και το μολόγαγε σαν …παράξενο , δεν το χώραγε βλέπετε ο νους του….Κ.Κ.-