ΤΑΞΙΔΙΑ ΣΤΟ…ΠΑΡΕΛΘΟΝ
Περνώντας το καλοκαίρι , και πέφτοντας στο χωριό μας σε .... χειμερία νάρκη , όλο γυρνάμε νοσταλγικά σε χρόνια και εποχές που μας σημάδεψαν , άλλοτε ευχάριστα κι’ άλλοτε δυσάρεστα , και ..κολυμπάμε , έστω και για λίγο στις αναμνήσεις μας , που άλλοτε είναι τρυφερές σαν χάδι , μα και καμιά φορά μαχαίρια …δίκοπα ..
Τούτη την εποχή , θες απ’ τα …συγκοινωνιακά πάθια του χωριού μας αλλά και της Δωρίδας ολόκληρης , της ..ορεινής πάντα , θες απ’ τη νοσταλγία των δεκαετιών ΄50 και ΄60 , θες μερικές παλιές φωτογραφίες απ’ τα..” συγκοινωνιακά “ των δεκαετιών που προανάφερα , που μου έστειλε ένα αγαπητός φίλος , και αναφέρονται σε θέματα και καταστάσεις , που έζησα παιδί , από πολύ κοντά θες θες η νοσταλγία και πολλά ακόμα…θες , κολύμπησα θέλοντας και μη , στο “ βούλιαγκα “ των αναμνήσεων , που είναι και πολλές και …έντονες …
Όπως θα γνωρίζετε αγαπημένοι μου φίλοι , τελευταία το 12ον ΚΤΕΛ Φωκίδας , έκοψε όλα σχεδόν τα απογευματινά δρομολόγια από και προς όλους σχεδόν τους προορισμούς , με αποτέλεσμα να δημιουργηθούν σοβαρότατα προβλήματα στους κατοίκους της περιοχής μας αλλά κυρίως στους μαθητές μας και τους έχοντες ανάγκη ιατρικών εξετάσεων , και των πιο απλών , που αναγκαστικά γίνονται στην Άμφισσα .
Η σημερινή λοιπόν κατάσταση , τριτοκοσμική θα λέγαμε , μας ανάγκασε να νοσταλγήσουμε , συγκοινωνιακά τουλάχιστον , τις .. μακρινές δεκαετίες ‘50 και 60’ , που ακόμα οι συγκοινωνίες ήταν στα ..” σπάργανα “, δυστυχώς αυτή είναι η σκληρή πραγματικότητα .
Οι εποχές εκείνες , νοσταλγικές για πολλούς λόγους , μπορεί να υστερούσαν στον..” υλικοτεχνικό “ τομέα , λεωφορεία κλπ , μπορεί οι δρόμοι μας να είχαν τα μαύρα τους τα χάλια , και η τεχνολογία , γενικά , να ήταν..μεσαιωνική , είχε όμως χιλιάδες άλλες ομορφιές και πλεονεκτήματα , με πρώτο και καλύτερο τον ΑΝΘΡΩΠΙΝΟ ΠΑΡΑΓΟΝΤΑ , που , κακά τα ψέματα , όσο και αν άλλαξαν οι καιροί , αλλά και οι άνθρωποι ακόμα , ΉΤΑΝ ΟΛΑ ΤΑ ΠΛΟΥΤΙΑ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ .
Οι συγκοινωνίες της εποχής εκείνης , είναι θέμα που πρέπει να μας απασχολήσει σοβαρά , σε σύγκριση φυσικά με τη σημερινή κατάσταση , που είναι τελείως διαφορετική από κάθε άποψη .
Όπως προείπαμε η τότε τεχνολογία στην Ελλάδα και μάλιστα στην Επαρχία , ήταν …ανύπαρκτη . Έτσι για την ιστορία , αναφέρουμε για ενημέρωσή σας περισσότερο , πως όταν , τότε , λέγαμε ο τάδε ιδιοκτήτης έφερε ..καινούργιο λεωφορείο , εννοούσαμε πως ήταν ..καινούργιο στην περιοχή μας , γιατί όλα σχεδόν αυτά τα λεωφορεία της εποχής , ήταν από..δεύτερο και τρίτο χέρι , είχαν αρχίσει δηλαδή τη..ζωή τους σε συγκοινωνίες μεγάλων πόλεων , και όταν εκεί..έτρωγαν τα..ψωμιά τους και ” πάλιωναν “ περνούσαν σε μικρότερες πόλεις καταλήγοντας στο τέλος σε επαρχιακές γραμμές , όπως οι δικές μας .
Για να καταλάβετε καλύτερα θα σας φέρω ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα , όταν π.χ τα 18αρια , τα παλιά δηλαδή λεωφορεία 18 θέσεων , “ αποσύρθηκαν “ απ’ τις συγκοινωνίες μεγάλων πόλεων λόγω ηλικίας , δεν πήγαν χαμένα , δεν πουλήθηκαν για παλιο..σίδερα , όπως θα πίστευε ο καθένας μας , όοοχι βέβαια , απλά τα..σοβάτισαν λίγο , τα ..συμμάζεψαν και τα πήρανε σαν “ καινούργια “ επαρχιακά ΚΤΕΛ , όπως και το Φωκίδας ..
Αυτό που “ μέτραγε “ τότε πολύ , αγαπημένοι μου φίλοι , ήταν η σχέση μεταξύ οδηγού και βοηθού , με τους επιβάτες , που λίγο πολύ ήταν γνωστοί και κοντοπατριώτες , μια σχέση …στενά συγγενική , θα λέγαμε , και ο χαρακτηρισμός μας αυτός δεν είναι καθόλου υπερβολικός , αλλά μάλλον…λίαν..επιεικής , άπειρα παραδείγματα θα μπορούσα να σας φέρω για των γραφομένων μου το αληθές , αλλά δεν χρειάζεται γιατί υπάρχουν τόσες μαρτυρίες αξιόπιστων ανθρώπων , που επιβεβαιώνουν και δείχνουν ολοκάθαρα τις ανθρώπινες σχέσεις εκείνων των εποχών .
Από κάποιες αναφορές – περιγραφές , καταστάσεων της εποχής εκείνης θα καταλάβετε πάρα πολλά , ώστε να μη χρειάζονται παραπέρα εξηγήσεις…
Όπως λοιπόν είπαμε παραπάνω οι σχέσεις επιβατών και ανθρώπων που είχαν σχέση με το αυτοκίνητο , πράκτορες, οδηγοί και βοηθοί ( εισπράκτορες ) πολύ ανθρώπινες , και έχουν μείνει στην ιστορία των συγκοινωνιών μας . Στην παραπάνω φωτογραφία , που είναι βγαλμένη στο τέλος της δεκαετίας του 1940 στον κεντρικό δρόμο της Αράχωβας , μπροστά στην περιβόητη ταβέρνα – εστιατόριο του Καραθανάση , από αριστερά ο αείμνηστος Βασίλης Τσινταβής , απ’ το Σερνικάκι , με το Θόδωρο Τσιώτα , Μαλαντρινιώτη και γαμπρό του χωριού μας , παντρεύτηκε την κόρη του Κώστα Πανάγου , Μαρία . Και οι δυο καμαρώνουν μπροστά στο 46078 λεωφορείο μάρκας DODGE ενώ πίσω δεξιά , ο “ βοηθός “ τότε Κώστας Χαρδαλούπας , φτιάχνει το μαλλί , σαν γνήσιος..Πλεσσιώτης , και τρέχει για να φωτογραφηθεί κι’ αυτός .
Ο μπάρμπα Βασίλης λοιπόν ο Τσινταβής , ήταν λογιστής και πράκτορας της τότε κοινοπραξίας , Κοινό Ταμείο λεγόταν , υπεύθυνος του πρακτορείου της Αθήνας , όταν ακόμα ήταν πλάϊ στη Μητρόπολη , και μη σας παραξενοφανεί , ήταν “ άγαπητός..συγγενής και φίλος “ όλων ανεξαιρέτως των επιβατών , έχοντας όμως μια ξεχωριστή συμπάθεια στους Δωριείς , και είχε βέβαια τους λόγους του . Αγαπούσε λοιπόν “ ξεχωριστά “ τους Δωριείς ο αξέχαστος μπάρμπα Βασίλης , και μάλιστα είχε να το λέει πως “ οι Δωριείς είναι καλύτεροι άνθρωποι απ’ τους δικούς μας , εννοώντας τους Παρνασσιδείς , εξηγώντας βέβαια και το γιατί , με απλά …χειροπιαστά παραδείγματα . Πολλές φορές κάποιοι επιβάτες , κυρίως γυναικούλες και ηλικιωμένοι Δωριείς , δεν είχαν για διάφορους λόγους , το..” ακριβές “ αντίτιμο του εισιτηρίου , και όπως καταλαβαίνετε , ο μπάρμπα Βασίλης έδινε τη λύση βάζοντας ό ίδιος τα “ χρειαζούμενα “ ξέροντας όμως καλά-καλά , πως μόλις η θεια θα πήγαινε στο χωριό θα ‘ κανε κάθε τι για να στείλει τα χρωστούμενα , και όχι μόνον , αφού πάντα έστελνε και κάνα..καλαθάκι με καλούδια . Αυτή τη χειρονομία την είχε κάνει πολλές φορές και σε Δωριείς αλλά και σε κάποιους Παρνασσιδείς , εκεί λοιπόν βρισκόταν η διαφορά , οι Δωριείς , κατά τεκμήριο πολύ…φτωχότεροι απ’ τους γείτονές τους , ήταν συνεπέστατοι στις υποχρεώσεις τους , σε αντίθεση με τους …γείτονες , αυτό λοιπόν , το ΄λεγε και το ξανάλεγε ο αξέχαστος μπάρμπα Βασίλης . Προσωπικά τον αείμνηστο Βασίλη Τσινταβή , τον αποκαλούσα μπάρμπα , δηλαδή τον θεωρούσα στενό συγγενή , ήταν βέβαια καλός φίλος του πατέρα μου αλλά και με ποιόν δεν ήταν φίλος ..
Δίπλα στον μπάρμπα Βασίλη , όπως είπαμε είναι ο αείμνηστος Θόδωρος Τσιώτας , απ’ το Μαλανδρίνο για τον οποίο μας λέει ο γιος του Βασίλη Τσινταβή , Θύμιος Τσινταβής , γνωστός Δικηγόρος της Αθήνας : “….. Ο Θόδωρος Τσιώτας ( απ’ τ’Μαλαντριν ντε ) ένας απ’ τους πλέον έντιμους και “ μακροβιότερους “ αυτοκινητιστές της Δωρίδας , που ξεκινώντας κι’ αυτός , φτωχό παιδί απ’ το χωριό του , με έντιμο και ηθικό χαρακτήρα , κατόρθωσε να εξελιχθεί σ’ένα τίμιο και σωστό μ πατριώτη άνθρωπο και οικογενειάρχη , για τον οποίο μόνο καλά λόγια μπορούσες να ακούσεις ,
Το λεωφορείο , όπως όλο βλέπετε , έγραφε μπροστά το περίφημο “ ΑΘΗΝΑΙ ΛΙΔΩΡΙΚΙΟΝ “ και οδηγός του ήταν ο Θ. Τσιώτας , ανήκε δε σε ένα αδελφό του Θαν. Πίτσιου , που είχε το σπίτι στο Αλωνάκι , που μάλλον τον έλεγαν Γιώργο , μετά δε το θάνατό του , στη δεκαετία του ‘50 , περιήλθε κληρονομικά στον αδελφό του Ξενοφώντα Πίτσιο , που ήταν τότε Αστυνομικός Διευθυντής στην , τότε , Αστυνομία Πόλεων στην Αθήνα αλλά και εξαίρετος άνθρωπος και πατριώτης .
Απ’ αυτόν το αγόρασε ο Θ.Τσιώτας , που όπως είπαμε ήταν γαμπρός του χωριού μας αφού είχε παντρευτεί τη κόρη του Κώστα Πανάγου , Μαρία . Στη φωτογραφία όπως προείπαμε , πίσω δεξιά στο βάθος , διακρ’ίνεται και ο Κώστας Χαρδαλούπας , απ’ την Πλέσσα , πυ χτενίζεται και τρέχει να προλάβει να μπει κι’ αυτός στη…φωτογραφία . Ο ΄Κώστας ήταν τότε βοηθός στο λεωφορείο αυτό αλλά σιγά- σιγά με τη δουλειά του και την καλή του συμπεριφορά , έγινε οδηγός και αργότερα ιδιοκτήτης αυτοκινητιστής απ’ τους μακροβιότερους .
Φτωχόπαιδα βλέπεις , που εξελίχτηκαν , με σκληρή δουλειάκαι πολλές στερήσεις σε σωστούς ανθρώπους και επαγγελματίες .
Στη φωτογραφία αυτή , είναι ο Γιάννης Ράντος , αριστερά , απ’ τη Γρανίτσα , με ένα απ’ τα πρώτα λεωφορεία του , που ένωνε τότε ( 1944 και μετά ) την Αθήνα με το απομονωμένο Λιδωρίκι ( Αθήναι – Λιδωρίκιον στη..μετώπη ) και όχι μόνον.. Η φωτογραφία είναι βγαλμένη στον κεντρικό δρόμο της Αράχωβας , όπου σταματούσαν τότε τα λεωφορεία για να ξαποστάσουν οι επιβάτες και μερικοί απ’ αυτούς , όσοι είχαν χρήματα βέβαια , να φάνε στο “ μαγειρειό “ του Καραθανάση , δίπλα στα σκαλάκια , όπως και σήμερα .
* *
Λέει εδώ ο Θύμιος Τσινταβής : “ …δίπλα του ένα Λιδορικιωτάκι τότε 16-17 χρόνων , θαυμάσιος και πάντα ευγενέστατος και εξυπηρετικός με όλους Γιάννης Αποστολόπουλος , γείτονάς μου σήμερα στο Βαρούσι . Έχει γράψει ιστορία στη συγκοινωνία του ΚΤΕΛ , πρώτα σαν βοηθός και μετέπειτα σαν οδηγός , με βοηθό τον Θανάση Ράπτη ( απ’ τη Σκαλούλα ), εξαίρετο άνθρωπο .
Και οι δυο αυτοί εξυπηρετούσαν τον κόσμο τότε , πολλές φορές και χωρίς χρήματα . Είναι χαρακτηριστική η φράση που χρησιμοποιούσαν , σε πολλές περιπτώσεις , ανθρώπων της τότε εποχής ( μετά τον πόλεμο και στη δεκαετία του ‘5ο ), όπου τα χρήματα ήταν λιγοστά ως ..ανύπαρκτα . Σε περιπτώσεις , όπου περισσότερο γυναίκες βέβαια , ήθελαν να ταξιδέψουν με το λεωφορείο , αλλά δεν είχαν χρήματα για το εισιτήριο , στεκόντουσαν μπροστά στην πόρτα , με το δίλημμα : να ανέβω ή να πάω με τα πόδια …άκουγες τη στιχομυθία :. “ Άντε θειά ανέβα να ξεκινήσουμε καμιά φορά . Μα παιδί μ’ δε…βγαίνω…’Αντε δεν π’ράζει ..ΚΟΛΛΑ ΠΑΝ..ΝΤΕ… !!
Αράχωβα , 1-6-1950 , αριστερά ο αξέχαστος φίλος Θόδωρος Τσιώτας , οδηγός , με τον 16 χρονο βοηθό του τ Μπάμπη Φαλίδα , μπροστά στην ταβέρνα του Καραθανάση , μόνιμο στέκι των ταξιδιωτών , για …” κουκινσ’τό κι…κόκκ’νου Αραχουβίτ’κου …κρασί …..
Πολλά , πάρα πολλά , ‘έχουμε να πούμε αγαπημένοι μου φίλοι , για τα τα “ Συγκοινωνιακο..ταξι ..διωτικά του χωριού μας αλλά και της Δωρίδας γενικά , των δεκαετιών 1950 , 1960 και όχι μόνον , και θα προσπαθήσουμε , μέσα από τις προσωπικές μας εμπειρίες αλλά και αφηγήσεις φίλων που έχουν “ αναμνήσεις “ από την εποχή εκείνη , να ματαφέρουμε και την σχετική ..” περιρρέουσα “ ατμόσφαιρα που επικρατούσε στο χωριό μας , σε σχέση με συγκοινωνίες , οδηγούς και βοηθούς , που τότε είχαν μεγαλύτερες “ σχέσεις “ αφού κάθε βράδυ διανυχτέρευαν στο Λιδορίκι 5-6 άτομα για να “ πάρουν “ τα πρωινά δρομολόγια , που τώρα βέβαια δεν υπάρχουν ..
Λιδορίκι 1951 , το Ανδρεοπουλαίϊκο λεωφορείο , του αείμνηστου Γιάνν Ανδρεόπουλου , απ’ την Ερατεινή , “ αραγμένο “ μέσα στο Αλωνάκι για να “ πάρει “ δρομολόγιο . Μπροστά δυο φίλοι και συνεργάτες , αριστερά ο οδηγός του αυτοκινήτου Νίκος Σταματόπουλος , ανιψιός του Γιάννη Ανδρεόπουλου και ο πράκτορας του ΚΤΕΛ Θανάσης Φωτόπουλος . Ας σημειώσουμε πως ο Νίκος , εξαίρετο παιδί , είχε ανήμερα του Αγίου Ευθυμίου , στα πρώτα χρόνια της πενταετίας του ΄50 , σοβαρό ατύχημα με αποτέλεσμα να μείνει παράλυτος την υπόλοιπη ζωή του .
Το ατύχημα έγινε στις στροφές , πριν μπούμε στο Λιδορίκι , όπου υπάρχει ένα προσκυνητάρι του Αγ. Ευθυμίου , εκεί σταμάτησαν για να ανάψουν το καντήλι , αλλά το λεωφορείο , άγνωστο γιατί , κύλησε απ’ το δρόμο , στο γκρεμό , με αποτέλεσμα να τραυματιστεί σοβαρά ο αξέχαστος Νίκος , που ήταν μέσα .
Πριν ..” ταξιδέψαμε “ με τη βοήθεια του αγαπητού φίλου Θύμιου Τσινταβή , αλλά και των φωτογραφιών που μας έστειλε , στα όμορφα εκείνα χρόνια των δεκαετιών ‘50 και ‘60 , με αναφορές σε συγκεκριμένα πρόσωπα , που έπαιξαν σημαντικό ρόλο στα τότε “ συγκοινωνιακά “ μας πράγματα ..
Yπάρχουν όμως πολλά που πρέπει να πούμε και για τα “ ντόπια “ λεωφορεία όχι μόνο του ΚΤΕΛ , αλλά και των προηγούμενων χρόνων που δεν υπήρχαν “ οργανωμένες “ συγκοινωνιακές γραμμές , αλλά μεμονωμένα λεωφορεία κάποιων..τολμηρών επαγγελματιών , των “ σκαπανέων “ των Δωρικών συγκοινωνιών αλλά και της επικοινωνίας γενικότερα .
Στη ζωή όμως πάντα υπάρχει η..αρχή , η πρώτη φορά όπως λέμε , έτσι και στη Λιδορικιώτικη ζωή , την προπολεμική φυσικά , η εμφάνιση του πρώτου Λιδορικιώτικου αυτοκινήτου έγινε το 1919 ,όπως μας λένε οι παλιότεροι , ας το δούμε όμως …κρίμα όμως που δεν υπάρχει κάποια φωτογραφία του αυτοκινήτου αυτού .
Θα πρέπει όμως εδώ να αναφέρουμε πως πριν απ’ το αυτοκίνητο αυτό , στο Λιδορίκι υπήρχε ο θεσμός “ άμαξα – αγωγιάτες “ που έλυνε τα μεταφορικά..προβλήματα , ανθρώπων και …εμπορευμάτων ..
Μια άμαξα..αλογοκινούμενη , που έκανε δρομολόγια και μεταφορές από και προς την Ερατεινή , είναι και η εικονιζόμενη παρακάτω , σε φωτογραφία βγαλμένη τον Απρίλη του 1913 , στον Αντώνη φυσικά , όπου και ήταν η.. “ αφετηρία “ …
Αξίζει να παρατηρήσετε λίγο την..” ποικιλία “ ενδυμασιών και εμφανίσεων των επιβατών , που ταξίδευαν για Ερατεινή . Διακρίνονται , ένας φουστανελάς , ένας στρατιώτης , που μάλλον επιστρέφει στη μονάδα του . όπως καλά βλέπετε η αφετηρία ήταν ακριβώς στον πλάτανο του Αντώνη , όπου δεν υπήρχαν ακόμα σπίτια .
ΤΟ ΠΡΩΤΟ ΑΥΤΟΚΙΝΗΤΟ ΣΤΟ ΛΙΔΟΡΙΚΙ..
...ΚΑΙ ΤΟ ΑΔΟΞΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ...
Το πρώτο αυτοκίνητο που πάτησε τις...ρόδες του στο Λιδορίκι , ήταν ένα φορτηγάκι του Παναγιώτη Μποβιάτση ( Γύφτου ) απ' τη Στρούζα , το 1919 , πριν από 93χρόνια .Ο φριχτός παγκόσμιος πόλεμος του 1914-1918 , με τα εκατομμύρια των νεκρών και τις συμφορές που σκόρπισε σ' όλη την Ευρώπη , είχε τελειώσει . Οι στάχτες των ερειπίων είχαν καθαριστεί κι' άρχιζε η ανοικοδόμηση . Διορατικοί άνθρωποι σ' όλο τον κόσμο , άρχισαν να οραματίζονται ένα καλύτερο μέλλον γιά την ανθρωπότητα και να δουλεύουν γιά την επούλωση των πληγών της .
Μπορεί ο πόλεμος να χε σωρέψει χίλια δυο δεινά , σκόρπισε φρίκη και τρόμο , έφερε όμως και μεγάλη τεχνική πρόοδο . Για την κάλυψη των αναγκών του , αναπτύχθηκαν πολύ τα μέσα συγκοινωνίας . Το υποβρύχιο , το αεροπλάνο , τα τανκς , τ' αυτοκίνητα , έφτασαν σε ζηλευτό ανάπτυξης και τώρα , που οι σκοτωμοί είχαν τελειώσει , έπρεπε τις τεχνικές αυτές βελτιώσεις να τις εκμεταλλευτούν οι άνθρωποι .
Χιλιάδες στρατιωτικά καμιόνια -άχρηστα πλέον-σκούριαζαν και διαλύονταν σαν παλιοσίδερα . Το συμμαχικό υλικό , αξίας δισεκατομμυρίων χρυσών λιρών , πήγαινε χαμένο στις διάφορες μάντρες , αζήτητο κι' άχρηστο .
Τότε , ο Παναγιώτης Μποβιάτσης , νέος με όνειρα πολλά και ανοιχτό μυαλό , δεν ήρθε απ' την Αμερική να αγοράσει γίδια , όπως έκαναν άλλοι , αλλά βλέποντας μπροστά που πάει η..ζωή κι' ο κόσμος αλλά και που τπάρχει ψωμι , έριξε το χρήμα του στην αγορά χωραφιών στο Χαλάνδρι και στ' αυτοκίνητα . Τ' αδέρφια και τα ξαδέρφια του τούλεγαν να " πάρει γίδια και να τους κρεμάσει τα μεγαλύτερα κυπριά , ν' αχολογάνε οι..Στρουζόραχες σαν τα..σαλαγάνε ", όπως έκαναν αυτοί , δεν τους άκουσε και κοίταξε τ' αυτοκίνητα , και τα πράγματα των δικαίωσαν.
Με λίγα λεφτά - σχεδόν τζάμπα - αγόρασε , απ' τον τότε ΟΔΙΣΥ , ένα στρατιωτικό παλιό καμιόνι , σκοπεύοντας να το δρομολογήσει Ερατεινή-Λιδορίκι , με οδηγό τον αδερφό του Νίκο . Ο ίδιος είχε στο Χαλάνδρι ένα άλλο μεγάλο αμάξι , το καμιόνι αυτό ήταν μάρκας Φορντ , με συμπαγή λάστιχα και αλυσίδα , όπως οι σημερινές μοτοσυκλέτες περίπου , τα δε φανάρια του λειτουργούσαν με...ασετυλίνη ! Το μέγεθός του όχι μεγαλύτερο από ένα σημερινό καλό τρίκυκλο .
Απ' τον Πειραιά , γεμάτο με διάφορα εμπορεύματα , το φόρτωσε σ' ένα μεγάλο καίκι κι' έφτασε στην Ερατεινή. Εκεί το βγαλαν με μεγάλα μαδέρια. Στην Ερατεινή , στο μώλο , μαζεύτηκε όλο το χωριό να το δει και να το θαυμάσει . Έγινε αγιασμός , και μετά τα σχετικά κεράσματα , το αυτοκίνητο , με οδηγό τον ίδιο τον Γύφτο , και επιβάτες τ' αδέρφια του Νίκο και Γιάννη ( το γνωστό μας Λιδορικιώτη αυτοκινητιστή ) , ξεκίνησε για το Λιδορίκι , εγκαινιάζοντας μια καινούργια...εποχή . Ο δρόμος ήταν ο ίδιος ο σημερινός , μόνο που ήταν στενότερος και σκιροστρωμένος , για τα κάρα , και βόλευε το καμιόνι με τα συμπαγή λάστιχα .Έβγαλε λοιπόν καλά τον ανήφορο μέχρι τ' Ανάθεμα , αν και κάπου-κάπου οι επιβάτες κατέβαιναν να πετάξουν καμιά πέτρα , ν' ανοίξουν το δόμο , όπου ήταν στενός , και να κάνουν και κάνα..σταυρό , να βάλει ο Θεός το..χέρι του !
Όταν όμως έφτασαν στ' Ανάθεμα και πήραν τον κατήφορο , ο Γύφτος διαπίστωσε με τρόμο πως δεν έπιαναν τα φρένα του . Κρύος ιδρώτας τον έπιασε , γιατί παρακάτω το γεφύρι ήταν πολύ στενό και η στροφή απότομη και φοβόταν μήπως πέσει έξω . Εξ' άλλου τ' αμάξια εκείνης της εποχής δεν ήταν ούτε " Μερσέντες " , ούτε " Ρολς- Ρους " .
Ψύχραιμος ο γύφτος , αναλογίστηκε την κατάσταση και τον κίνδυνο , είπε στ' αδέρφια του να κατεβούν και να πάνε να τον περιμένουν πιό κάτω , αυτός δε πήγε ως το γεφύρι , ίσιωσε μ' ένα φτυάρι λίγο το μέρος , ..εριξε μιά ματιά στ' αδέρφια του , έκανε το σταυρό του , έβαλε μπροστά και..ξεκίνησε...
Η Παναγιά η Κουτσουριώτισσα , έβαλε το χέρι της κι' όλα πήγαν καλά , πέρασαν τη Βελλά και το Παραδείσι , καθυστέρησαν λίγο , από μια μοκροβλάβη , στου Κορδοπλή το ρέμα , και σε λίγο έμπαιναν θριαμβευτικά στο Λιδορίκι , κι' ακολουθούμενοι από την ..ξυπόλυτη..πιτσιρικαρία έφτασαν και στάθμευσαν στ' Αλωνάκι , όπου τ' αμάξι έμεινε για πάντα , όπως θα δούμε παρακάτω . Ο μακαρίτης ο Γύφτος , λογάριαζε να πάρει άδεια εκμετάλλευσης της γραμμής , βάζοντας οδηγό τον αδερφό του Νίκο . Τον έφαγε όμως η...πολιτική , τα δυο κόμματα , Βενιζελικοί και Βασιλικοί , ήταν στα μαχαίρια , ο Γύφτος ήταν αντίθετος με την κατάσταση και δεν του δωσαν την άδεια . Μετά έγινε η επιστράτευση , ο αδερφός του πήγε στρατιώτης -κι' έμεινε γιά πάντα στη Μικρασία -κι' έτσι τ'αυτοκίνητο έμεινε για πάντα αραγμένο στ' Αλωνάκι , έρμαιο στα χέρια των πιτσιρικάδων , ώσπου διαλύθηκε , έχοντας κάνει ένα και μοναδικό..ταξίδι...
Ο ίδιος ο Γύφτος , έφερε και το 1935 το πρώτο λεωφορείο στο Λιδορίκι , μια κίτρινη ΦΑΡΓΚΟ , αλλά και πάλι δεν μπόρεσε να πάρει..άδεια , κι' έτσι το δωσε στους Σιώκο και Ράντο .
Βέβαια στις αρχές της δεκαετίας του ‘20 , άρχισαν να εμφανίζονται τα πρώτα αυτοκίνητα στο χωριό μας , αλλά αυτά στο επόμενο ..
Αυτό , λοιπόν , το άδοξο τέλος είχε το πρώτο αυτοκίνητο του Λιδορικιού , στο..σωτήριο έτος ..1919, τώρα..τελευταία δηλαδή....-
Το άδοξο τέλος του πρώτου Λιδορικιώτικου αυτοκινήτου δεν ..απογοήτευσε όμως τους Λιδορικιώτες αλλά και τους επίδοξους αυτοκινητιστές απ’ τα γύρω χωριά . Προς το τέλος της δεκαετίας του 1910 , συγκεκριμένα στα 1918 , εμφανίζεται στο χωριό μας ένα άλλο αυτοκίνητο ..με…όνομα “ Η Κοπέλα “, του Δημ. Χριστόπουλου - Καλομοίρη .
Η μετάβαση απ’ τα ..παλιά συμβατικά μέσα , που είχαν αρχίσει να …μαραζώνουν ήταν φυσικά αναγκαία , έτσι οι “ αμαξάδες “ , οι “ αγωγιάτες “ , άρχισαν να προσαρμόζονται σταδιακά και να προσανατολίζονται στο καινούργιο , αλλά σχετικά όμως πάντα , επάγγελμα του “ οδηγού “ και να ειδικεύονται σε..ταξιτζήδες , φορτηγατζήδες και οδηγούς λεωφορείων .
Ένα απ’ τα πρώτα λοιπόν επαγγελματικά αυτοκίνητα που εμφανίστηκαν στο Λιδορίκι ήταν και η “ Κοπέλα “ , που τη βλέπουμε στη φωτογραφία μπροστά στο σπίτι του Πολύζου , κάτω στις Λάκκες , ΄γύρω στα 1920 – 22 , ενώ η παρευρισκόμενοι το…διασκεδάζουν κανονικά . Ο Ζώης ο συμβολαιογράφος , με τη μπουκάλα στο χέρι , κερνάει , για ..άγνωστο λόγο , τον Κλώσσα , δεξιά του , και τον οδηγό αλλά και ιδιοκτήτη της “ Κοπέλας “ Δημ. Χριστόπουλο – Καλομοίρη , που είναι καθισμένος πίσω από ένα σακί με εμπορεύματα , μια στάμνα και ένα ακροκέραμο . Παραδίπλα , ο Μπούγαλης , τσαγκάρης απ’ το Κλήμα .
Όπως καθαρά βλέπετε , η “ Κοπέλα “ , δεν είχε και πολλά..χαρακτηριστικά αυτοκινήτου , σημερινού τουλάχιστον , ήταν ένα περίεργο και ..απίθανο “ κιβώτιο “ με ρόδες , και όμως ήταν ο ..σκαπανέας των μετέπειτα εξελιγμένων αυτοκινήτων που έφεραν πραγματική επανάσταση στην πρόοδο της ανθρωπότητας . Μετά βέβαια από καμιά δεκαριά χρόνια , στα 1930-32 , η “ Κοπέλα “ έχασε την …ομορφιά της και τα στολίδια της , με τα χρόνια έφυγαν κομμάτια απ’ το “ αμάξωμά “ της , σε σημείο που οι..” Λοιδορικιώτες “ με τη..σκωπτική παντα διάθεσή τους , να την..βαφτίσουν και να τη λένε “ Το ..ξεβράκωτο του…Καλομοίρη “ …
Έτσι , γύρω στα 1935 “ παροπλίζεται “και γύρω στα 1937 διαλύεται “ εις τα εξ ων..συνετέθη “ απ’ τις ..” ερευνητικές διαθέσεις “ του Γ. Καραχάλιου και της γνωστής παρέας του ..
Η δεκαετία του 1920 και οι αρχές της δεκαετίας του 1930 , ήταν οι πιο…” παραγωγικές “ στον τομέα του αυτοκινήτου , τότε εμφανίστηκαν στο χωριό μας ταξί , Λεωφορεία και φορτηγό .
Απ’ τους παλιότερους αυτοκινητιστές της περιοχής μας ήταν και ο Μαλανδρινιώτης Αριστείδης Πρωτόπαππας , με το ..” κοβερτιμπλ “ αυτοκίνητό του , που είχε και αυτό το όνομά του , “ ΒΑΡΔΟΥΣΙΑ “ .
Καμαρώστε τα ..” Βαρδούσια “ στην..αφετηρία , στον Αντώνη , στο ξεκίνημά τους για κάποιο δρομολόγιο Λιδορίκι – Ερατεινή , την 1-5-1928 . Αν λάβουμε υπόψη την ημερομηνία της φωτογραφίας , μάλλον πρόκειται όχι για ..συνηθισμένο δρομολόγιο , αλλά για κάποια Πρωτομαγιάτικη εκδρομή , κάτι που συνηθιζόταν απ’ τους ..έχοντες Λιδορικιώτες .
Δίπλα στον οδηγό , Αρ.Πρωτόπαππα , κάθονται ο κ. Μαργέλλος – Καφτάνιας και η Μαρία Λαλαγιάννη – Ψιμάραινα και πίσω συγγενείς και μέλη των οικογενειών των Θαν. και Αλ. Λαλαγιάννη .
Πολλοί απ’ τους φίλους μας θα αναρωτιούνται φυσικά , πως και έδιναν τότε στα αυτοκίνητα και ονόματα , δεν είναι δύσκολο να πάρουν απάντηση , απλά ήταν κοντινή η εποχή των αμαξάδων που έδιναν , πάντα , στα ζώα τους ονόματα , κάτι τέτοιο λοιπόν έκαναν και οι πρώτοι οδηγοί και αυτοκινητιστές …
Στις αρχές του 1930 , ο τότε μεγαλέμπορος του χωριού μας Θανάσης Λατσούδης , αγόρασε και ι .χ , μια “ Μπουίκ “ , απ’ τον τότε Πρύτανη του Πολυτεχνείου αείμνηστο Κιτσίκη , λεπτομέρειες θα σας έχουμε σε επόμενη αναφορά μας .
Τη δεκαετία όμως του 1930 , εκτός από επιβατηγά και ταξί , στα οποία θα αναφερθούμε εκτενέστερα στο επόμενο , μια κοινοπραξία εμπόρων του χωριού μας αποτελούμενη απ’ τους γνωστούς Λιδορικιώτες μεγαλεμπόρους της εποχής : Θανάση Λατσούδη , Δημ. Ευσταθίου , τον Δημ Ασημακόπουλο κ.α αγόρασαν ένα φορτηγό αυτοκίνητο για τις ανάγκες των καταστημάτων τους , με οδηγό τον Ευθ. Πίτσιο , αδελφό του μπάρμπα Θανάση .
Έτσι λοιπόν λύθηκε το πρόβλημα εφοδιασμού των εμπορικών του Λιδορικιού , που μέχρι τότε γινόταν με τους αγωγιάτες απ’ την Ερατεινή στο χωριό μας . Στη φωτογραφία μας το εν λόγω φορτηγό γεμάτο από εμπορεύματα με προορισμό τα Εμπορικά του χωριού μας . Η φωτογραφία είναι βγαλμένη σε κάποια ..ολιγόλεπτη στάση του..μακρινού , τότε , ταξιδιού από Ερατεινή. Εκτός του οδηγού , αριστερά στο πίσω μέρος , διακρίνονται ο Κ.Ευσταθίου και ο δάσκαλος Κ.Μίχος .
Την ίδια περίπου εποχή , μιλάμε για τέλη δεκαετίας ‘20 και αρχές δεκαετίας ‘30 , κάνουν την εμφάνισή τους στο Λιδορίκι τα περίφημα “ Φορτάκια “ όπως έλεγαν οι χωριανοί μας τα ταξί της εποχής , μάρκας FORD με το μουσαμά και τα χαρακτηριστικά φανάρια , που διατηρήθηκαν , με τα χίλια…ζόρια , μέχρι και τη δεκαετία του ‘50 , ιδιοκτήτες ο Βασίλης Ρέλλος και ο Γιάννης Μποβιάτσης .
Άμφισσα , 2 Ιουλίου 1933 , το “ Φορτάκι “ του μπαρμπα Βασίλη Ρέλλου , σταθμευμένο μπροστά στο “ Ζυθεστιατόριον “ , μάλλον “Η Αμερική “ , του Κώστα Κάζου , που ήταν ακριβώς στην πλατεία όπου αργότερα ήταν το Καφενείο του Μπιτώνη , με τον αξέχαστο σερβιτόρο τον Σταμάτη .μέσα στο καφενείο “ συστεγάζονταν “ και τα γραφεία του ΚΤΕΛ Φωκίδας , ένας πάγκος δηλαδή , που εκδίδονταν τα εισιτήρια και κάποιο γραφείο.
Οι επιβάτες , που είχαν πάρει “ αγώι “ τον μπάρμπα Βασίλη ήταν ο Νικ.Ι. Πέτρου , με την τραγιάσκα και πίσω Ο Γ.Αλ. Μάρκος – Κακκαβάς .
Την ίδια εποχή , δεκαετία του ‘30 , το ίδιο αυτοκίνητο , αλλά με..” καλοκαιρινή “…ενδυμασία , βγαλμένη δηλαδή την μουσαμαδένια οροφή , σε κάποια μάλλον ..φωτογραφική αποστολή του αείμνηστου Κώστα Ευσταθίου , που ως γνωστόν ήταν μανιώδης φωτογράφος , και σ’ αυτόν οφείλεται το μεγαλύτερο μέρος του διασωθέντος προπολεμικού φωτογραφικού υλικού .
Απ’ όσα γνωρίζουμε , ο Κώστας αποτελούσε μέλος της τότε διανοούμενης Λιδορικιώτικης νεολαίας , που απαρτιζόταν από νεαρούς Λιδορικιώτες , που άκουγαν κλασσική μουσική , έγραφαν στίχους κλπ. Δεν είναι δε τυχαίο το ότι ο Κώστας και ο Δημ. Καντζιός , που ανήκε κι’αυτός στην ομάδα , είχαν τα πρώτα “ ερασιτεχνικά “ ραδιόφωνα , που βέβαια λειτουργούσαν με μπαταρίες αυτοκινήτου και φυσικά έπιαναν μόνο βραχέα και ίσως και μεσαία , και βέβαια , “ έπιαναν “ σταθμούς μόνο αργά το βράδυ και μάλιστα ξένους . Γι’ αυτά όμως θα μιλήσουμε κάποιο άλλο βράδυ , τώρα να γυρίσουμε στα “ αυτοκινητιστικά “ μας ..
Το ίδιο ακριβώς “ Φορτάκι “ είχε και ο μπάρμπα Γιάννης Μποβιάτσης , το..”αχτύπητο “ δηλαδή ..ταξικό δίδυμο του Λιδορικιού , αλλά και στην Ερατεινή ο αείμνηστος Πατρώνος . Για το πως λειτουργούσαν τα ταξί της εποχής εκείνης είναι θέμα για το οποίο θα μπορούσαμε να μιλάμε ώρες και..ώρες , υπάρχουν δε πολλές χαρακτηριστικές ιστορίες από πραγματικά γεγονότα , όπως π.χ όταν κάποτε “ κλάταρε “ κάποιο , κάπου στη διαδρομή από Ερατεινή για Λιδορίκι και δεν υπήρχε ρεζέρβα , το πρόβλημα “ μπαλώθηκε “ με το σακάκι του …οδηγού , μάλιστα όπως ακριβώς το διαβάζετε , αντί για σαμπρέλα , “ γέμισαν “ το λάστιχο με το σακάκι και το δρομολόγιο..εξετελέσθη…
Δεκαετία του ‘50 , το “ Φορτάκι “ με αριθ.κυκλοφορίας 27-243 !!!, αραγμένο καταμεσής στο Αλωνάκι , μπροστά στο “ ΚΑΦΕΓΑΛΑΚΤΟΖΑΧΑΡΟΠΛΑΣΤΕΙΟΝ “ Η ΔΩΡΙΣ του πατέρα μου Ευθυμίου Γ.Καψάλη , και τον μπάρμπα Βασίλη να ποζάρει καμαρωτός , με στυλ…” καουμπόϋκο “…
Δυστυχώς , δεν έχουμε φωτογραφίες και απ’ το άλλο “ Φορτάκι “ του μπάρμπα Γιάννη Μποβιάτση , αλλά φανταστείτε άλλο ένα ίδιο δίπλα σ’ αυτό και έχετε πλήρη..εικόνα .
Οι δυο ταξιτζήδες μας , καλόκαρδοι και εξυπηρετικοί ατανάλωνε αρκετά τσιγάρα ημερησίως είχαν , απ’ ό,τι θυμάμαι δυο χαρακτηριστικά , που προσωπικά , παρότι παιδί τότε , μου έχουν μείνει αναλλοίωτες εικόνες στο μυαλό . Ο μπάρμπα Βασίλης , απ’ όσο ξέρω δεν κάπνιζε , αλλά ..κατανάλωνε αρκετά τσιγάρα κάθε μέρα , πως ; Είχε διατηρήσει το Αμερικάνικο στυλ , και μασούσε συνέχεια καπνό , τον οποίο κράταγε στο πλάΙ του στόματος , δίπλα στα δόντια , και βέβαια κάθε τρεις και λίγο..έφτυνε το…φαρμάκι..πολλές φορές στις παλάμες του τρίβοντάς τις
Ο μπάρμπα Γιάννης είχε το δικό του χούι , που ξεγέλαγε όσους δεν το γνώριζαν , ενώ λοιπόν οδηγούσε , μονολογούσε φωναχτά χειρονομώντας , έτσι που νόμιζε κανείς πως μιλάει με κάποιον επιβάτη , ενώ όμως ήταν μοναχός του …
Τώρα αν θα θέλαμε να σας περιγράψουμε τα ..” μακρινά “ ταξίδια των λίγων χιλιομέτρων , Λευκαδίτια , Κονιάκο κλπ , θα ήταν λίγο δύσκολο , δεν θα μας πιστεύατε , γιατί όι δρόμοι μας ήταν σε τόσο κακό χάλι , που κι’ αυτές οι κοντινές διαδρομές ήταν ολόκληρα…
Έτσι λοιπόν φτάσαμε στο τέλος της ..” πολύπαθης “ δεκαετίας του ‘40 , με τα τόσα βάσανα και τις ταλαιπωρίες της και στις αρχές της δεκαετίας του ‘50 .
Η ζωή , με όλα τα σημάδια του πρόσφατου ..” θλιβερού “ παρελθόντος , άρχισε σιγά ..σιγά να..τσουλάει , να βρίσκει το ρυθμό της . Επόμενο ήταν να αρχίσουν και οι συγκοινωνίες μας να ..οργανώνονται .
Στο χωριό μας υπήρχαν αρκετά λεωφορεία , που εκτελούσαν τα διάφορα δρομολόγια προς Αθήνα , Άμφισσα , Ναύπακτο και Ερατεινή . Ιδιοκτήτες λεωφορείων , που είχαν σαν έδρα το Λιδορίκι , ήταν ο Γιάννης Ανδρεόπουλος , απ’ την Ερατεινή , Γιάννης Ράντος , με καταγωγή απ’ τη Γρανίτσα , Γιάννης Μποβιάτσης , απ’ το χωριό μας , Θαν. Ρέλλος , απ’ το χωριό μας , που είχε και το μοναδικό βενζινάδικο , ο Βασ. Ρέλλος απ’ τη Λεύκα ( Μαυριάννη ) , ο Θύμιος ο Πίτσιος , το λεωφορείο του οποίου το πήρε μετά το θάνατό του ο Δημ. Σιώκος , απ’ το Δάφνο αν δεν κάνω λάθος , τα λεωφορεία αυτά βέβαια ήταν…” στελεχωμένα “ , με οδηγούς και βοηθούς , έτσι λέγαμε τότε τους εισπράκτορες , απ’ την περιοχή μας , δηλαδή απ’ το Λιδορίκι και τα γύρω χωριά .
Δεκαετία του ‘50 , το Μποβιατσαίϊκο λεωφορείο με τον οδηγό του το Νίκο Μποβιάτση .
Κάποιοι οδηγοί , αλλά και βοηθοί , ανήκαν στις οικογένειες των ιδιοκτητών, Μποβιατσαίοι , Ρελλαίοι κλπ αλλά γενικά το προσωπικό ήταν απ’ τη..” γούρνα “ μας .
Ό άτυχος Νίκος Σταματόπουλος , ήταν οδηγός στο λεωφορείο του Ανδρεόπουλου που ήταν πρώτος μπάρμπας του . Εδώ στο Αλωνάκι το 1951 , με τον Θανάση Φωτόπουλο , πράκτορα του ΚΤΕΛ για πολλά χρόνια .
Αναμνηστική φωτογραφία οδηγών και εισπρακτόρων , της εποχής , βγαλμένη τον Φεβρουάριο του 1953 στον Αντώνη . Από δεξιά : Ανδρέας Μαργέλλος – Ελλάδας , Θύμιος Γεωργουσόπουλος – Ταρανοθύμιος , Τάσος Μπούτσικος , από Κονιάκο , Σταύρος Μαργέλλος – Κατροδαύλης , ο οδηγός του Λεωφορείου μπάρμπα Τριαντάφυλλος και τελευταίος ο Κώστας Ανέστος , που θα πρέπει να ήταν οδηγός και ίσως και ιδιοκτήτης του φορτηγού που διακρίνεται δίπλα στο λεωφορείο
Εδώ , πάλι στη δεκαετία του ‘50 , το παλιό 18άρι , έτσι τα λέγαν λόγω αριθμού θέσεων..καθημένων , στο Αλωνάκι , φορτωμένο και έτοιμο για δρομολόγιο . Από αριστερά ο οδηγός Χαρ. Ζέκιος , ο βοηθός Στάθης Λελίγγος , απ’ το Μαλανδρίνο και μάλλον ο Αποστ. Καραχάλιος , απ’ το Παλιόκαστρο ( Καρουτιανά Χάνια τότε ).
Εδώ μια φωτογραφία απ’ την πανηγυρική υποδοχή του πρώτου λεωφορείου που έκανε δρομολόγιο στο Κροκύλειο . Ιστορική στιγμή και όπως βλέπετε είχε πράγματι πανηγυρικό χαρακτήρα , με την παρουσία των..τοπικών αρχών και των ..Κροκυλειωτών βεβαίως..βεβαίως..
Πάλι στην ίδια δεκαετία , ο Γιώργος Μποβιάτσης ποζάρει μπροστά στο οικογενειακό λεωφορείο , που είναι “ αραγμένο “ απέναντι απ’ το σπίτι του , μπροστά στην Καραμητσαίϊκη μάντρα .
Ένα – ένα “ φορτώνουν “ τα λεωφορεία για τα δρομολόγιά τους . Από δεξιά ο Θόδωρος Τσιώτας , ο βοηθός του Θανάσης Ράπτης , απ’ τη Σκαλούλα κι’ ο Ανδρέας Ρελλοα απ’ το Λιδορικι , ο τελευταίος με το…καβουράκι , δεν αναγνωρίστηκε .
Στο συγκοινωνιακό προσωπικό , θα πρέπει να προσθέσουμε και πολλά άλλα παιδιά της περιοχής μας , που ανήκαν κυρίως στον κλάδο των βοηθών , όπως π.χ. ο Χρήστος Ράπτης , απ’ τη Σκαλούλα , γιος του μπαρμπα Θανάση , ο οποίος έκανε και τον..φωτογράφο , συνεργαζόμενος με κάποιο φωτογράφο Κουρμούση , αν θυμάμαι καλά , απ’ τη Ναύπακτο , ήταν ακόμα ο Γιώργος ο Καφρίτσας , από Σρούζα- Πεντάπολη , ο Θαν. Γούρας , ο Σταύρος Μαργέλλος , ο Ανδρέας Μαργέλλος , ο Θυμ. Γεωργουσόπουλος , ο Μπάμπης Φαλίδας , ο Γιάννης Αποστολόπουλος κ.α , οι περισσότεροι απ’ τους οποίους εξελίχθηκαν σε οδηγούς αλλά και..ιδιοκτήτες .
Βέβαια η συμπαθής τάξη των οδηγών και βοηθών , έδινε μια ξεχωριστή νότα στη Λιδορικιώτικη ζωή ,γιατί είχαν..δικούς τους κώδικες συμπεριφοράς , θα πρέπει ακόμα να λάβετε υπόψη σας , πως στις δεκαετίες που αναφερόμαστε , κάθε βράδυ στο Λιδορίκι διανυχτέρευαν αρκετοί οδηγοί και βοηθοί , που “ έπαιρναν “ πρωί – πρωί την άλλη μέρα δρομολόγια .
Για όλα αυτά όμως αλλά και τα “ υπέροχα “ ..ημερήσια ταξίδια , γιατί κάπως έτσι ήταν τα δρομολόγια της εποχής εκείνης , θα μιλήσουμε στη συνέχεια ….
΄ Κλασσική ..εικόνα λεωφορείου (;) ‘αγονης γραμμής σε ώρα δρομολογίου , όσο για την κατάσταση του δρόμου , περιττεύουν νομίζω τα σχόλιά μας , η φωτογραφία μιλάει μόνη της…
* *
Εκείνο λοιπόν τον καιρό , δεκαετίες ΄50 και ‘60 , το Λιδορίκι ήταν στις μεγάλες..φούριες του , εμπορικό κέντρο της Δωρίδας , εξυπηρετούσε βλέπεις όλα τα ορεινά Δωρικά χωριά , και τις περισσότερες μέρες της βδομάδας , υπήρχε ..” κυκλοφοριακό “ πρόβλημα , αφού κατέβαιναν απ’ τα χωριά οι νοικοκυραίοι για να εφοδιαστούν με όλα τα αναγκαία , τρόφιμα κλπ .
Απ’ τις Λάκκες , που ήταν το Γκομοζαίϊκο μαγαζί , το μεγαλύτερο την εποχή εκείνη , μέχρι του Καραβάνα το γεφύρι , στη στροφή προς τον Αντώνη , όπου ήταν το παλιό μονοπώλιο , έβλεπες ..” παρκαρισμένα “ δεκάδες , για να μην πω εκατοντάδες ι.χ , μουλάρια , άλογα και γαϊδούρια , που περίμεναν να αποτελειώσουν τα ψώνια τα αφεντικά τους και να πάρουν το δρόμο της επιστροφής .
Στο Αλωνάκι όμως , όπου ήταν και το γραφείο του ΚΤΕΛ , περίμεναν αραγμένα και τα λεωφορεία που θα “ έπαιρναν “ κάποιο δρομολόγιο , απ’ τα πολλά που γίνονταν καθημερινά εκείνη την εποχή , Αθήνα , Άμφισσα , Ερατεινή , Ναύπακτο , χώρια τα δρομολόγια των “ άγονων “ γραμμών , Μουσουνίτσα , Γρανίτσα , Κονιάκο , Συκιά , Πενταγιού , Αρτοτίνα , Σώταινα , Δαφνοχώρι , Καλλιθέα , τα οποία βέβαια γίνονταν με ..ειδικού τύπου αυτοκίνητα , φορηγο..επιβατικά , που είχαν και ηρωικά ονόματα , Μιαούλης , Κανάρης κλπ , δεν ανήκαν στο στόλο του ΚΤΕΛ , αλλά ήταν μεμονωμένες ιδιοκτησίες και έφευγαν κάθε μεσημέρι , αφού είχαν έρθει τα δρομολόγια του ΚΤΕΛ , και μετέφεραν τους επιβάτες απ’ τα γύρω χωριά , όπου για να πας έπρεπε να..μαρτυρήσεις , αφού οι δρόμοι , αν μπορούμε να τους ονομάσουμε έτσι , έμοιαζαν περισσότερο με..οργωμένα χωράφια , γεμάτα λάσπες , αυλάκια και πέτρες …
σ
Άλλο ..μοντελάκι , λεωφορείου άγονης γραμμής , ιδιοκτησίας Χαρ. Φαλίδα , ο οποίος είναι και στο τιμόνι .
Όλα λοιπόν αυτά τα ..” άγονα “ ξεκινούσαν απ’ το Αλωνάκι κι’ αυτά , το απογευματάκι , πήγαινα στα χωριά και διανυκτέρευαν εκεί αφού πρωί – πρωί , έπαιρναν από εκεί δρομολόγιο για Λιδορίκι , φέρνοντας κόσμο για ψώνια ή για να ταξιδέψουν .
Βέβαια αυτά τα ..” κοντινά “ σε χιλιόμετρα , αλλά πολύ μακρινά σε..χρόνο , δρομολόγια , ήταν σωστό μαρτύριο , γιατί απ’ τη μια μεριά το χάλι του δρόμου , κι’ απ’ την άλλη η..” ποιότητα “ των αυτοκινήτων έκαναν ένα δίδυμο ταλαιπωρίας…αχτύπητο , θανατηφόρο ..
Βέβαια μη φανταστείτε πως και τα λεωφορεία του ΚΤΕΛ ήταν κάτι το..εξαιρετικό , μία απ’ τα ίδια ήταν , αφού , ειδικά τον πρώτο καιρό , τα ¨καινούρια “ λεωφορεία , 18ρια και 24ρια , έφταναν στο ΚΤΕΛ αφού είχαν ..οργώσει ολόκληρη την Ελλάδα , και είχαν απλώς …ψευτο..επισκευαστεί , κρύβοντας έτσι τις βαθειές …ρυτίδες τους με ένα ..βάψιμο , ένα ..μπογιάτισμα ..
Με αυτά λοιπόν τα δεδομένα , τα ταξίδια , γενικώς , ήταν ένα μακρύ..μαρτύριο για τους επιβάτες , που βέβαια δεν είχαν και περιθώριο άλλης..επιλογής ..
Ο Μποβιατσονίκος , στο παλιό Μποβιατσαίϊκο 24ρι..
Ας μπούμε λοιπόν , απαρατήρητοι , σε ένα λεωφορείο της εποχής και ας κάνουμε ένα ταξίδι απ’ το Λιδορίκι στην Αθήνα . Το δρομολόγιο ξεκινούσε το πρωί , ώρα 8-9 , απ’ το Αλωνάκι ,πάντα με κάποια καθυστέρηση , γιατί έπρεπε να περιμένουμε να έρθουν όλα τα “ άγονα “ απ’ τα γύρω χωριά , που σίγουρα θα είχαν κάποιους επιβάτες για Αθήνα , Άμφισσα κλπ .
Επειδή οι θέσεις ήταν λιγοστές , όταν υπήρχαν πολλοί επιβάτες , υπήρχαν και τα καρεκλάκια , μάλιστα , όπως στα νοσοκομεία έχουν τα ράντζα , όταν δεν υπάρχουν κρεβάτια για τους ασθενείς , έτσι και στα λεωφορεία , άμα δεν έφταναν οι θέσεις , το πρόβλημα το έλυναν τα καρεκλάκια , που ήταν διάφορα μικρά καθίσματα , όχι και ιδιαίτερα…αναπαυτικά , που τοποθετούνταν στο διάδρομο , μεταξύ των καθισμάτων και έτσι δημιουργούνταν το..αδιαχώρητο , βέβαια και για το καρεκλάκι το εισιτήριο ήταν το ίδιο , και όλοι οι..” καρεκλάκηδες “ είχαν τα μάτια δεκατέσσερα μήπως και κατέβη κανένας σε κάποο ενδιάμεσο προορισμό , για να ..αρπάξουν τη θέση .
Ανάλογα λοιπόν με τις ..καιρικές συνθήκες , ήταν και τα προβλήματα των επιβατών , αν ήταν χειμώνας και έκανε κρύο τότε …τουρτούριζαν απ’ την παγωνιά και έτσι όπως ήταν “ παστωμένοι “ ο ένας πάνω στον άλλο , πιάνονταν με το πολύωρο ταξίδι . Βέβαια , για λόγους..αναγκών , γίνονταν και οι απαραίτητες στάσεις , σε έρημα μέρη , που είχαν θάμνους και δέντρα για κάλυψη του…θεάματος . Αυτά τα…διαλείμματα , είχαν τη χάρη τους αλλά και έμειναν και στην ιστορία .
Θυμηθείτε τη φράση “ κατούρα να φύγουμε “ ; έχει τη ρίζα της απ’ τα δρομολόγια αυτά κι’ απ’ τις στάσεις που γίνονταν για τις ανάγκες των επιβατών . Όταν έπρεπε να γίνει στάση , κι’ αυτό ρυθμιζόταν απ’ τους…επιβάτες , ανάλογα με την…αναγκαιότητα της…ανάγκης , παραμέριζαν τα καρεκλάκια , και οι επιβάτες έβγαιναν , κακήν ..κακώς , και σκορπίζονταν πίσω απ’ τους θάμνους και τα δέντρα που υπήρχαν , ενώ ο βοηθός , κοντρολάριζε τους επιβάτες που κατέβαιναν , αν και κατέβαιναν όλοι συνήθως , και κράταγε λογαριασμό , για να ξέρει τον αριθμό .
Όταν λοιπόν τελείωνε ο..χρόνος , ο οδηγός έμπαινε καθόταν στη θέση και κορνάριζε , για να μαζευτούν οι σκορπισμένοι στα χωράφια επιβάτες , όταν μαζεύονταν , ο βοηθός έκανε κοντρόλ , και συνήθως κάποιος ή κάποιοι έλειπαν , λόγω…καθυστέρησης , οπότε κατέβαινε απ’ το αυτοκίνητο , και ..διερευνούσε τα..πέριξ δέντρα και κυρίως τους θάμνους , και όταν έβλεπε κάποιον που είτε καθυστέρησε να κατέβει και…αργούσε , μισοκρυμμένο στους θάμνους φώναζε το περίφημο : “ Άντε , κατούρα να φύγουμε “…που έχει μείνει πια στην ιστορία ..
Εκτός όμως απ’ την χειμωνιάτικη παγωνιά , το καλοκαίρι , είχαμε άλλο βάσανο , λιώναμε απ’ τη ζέστη , φανταστείτε σε ένα αυτοκίνητο 24 θέσεων να υπάρχουν , με τα καρεκλάκια κλπ , 35 άτομα , οπότε η ατμόσφαιρα για πολλούς και … διαφόρους λόγους , γινόταν αποπνικτική , άσε που αν το λεωφορείο ήταν φορτωμένο , μόλις έπιανε λιγάκι ..ανηφόρα , ζεσταινόταν η μηχανή και ο οδηγός , έψαχνε να βρει κανένα δέντρο στο δρόμο , για να βολευτούν οι επιβάτες , και έκανε στάση να κρυώσει λίγο η μηχανή , αφού τα ψυγεία ήταν χιλιο..κολλημένα και συνήθως τρύπια απ’ την πολυκαιρία ..
Το Μποβιατσαίϊκο 32άρι , πολύ αργότερα απ’ την εποχή που περιγράφουμε . Δίπλα καμαρώνει ο Γιώργος Μποβιάτσης
Γι΄αυτές τις περιπτώσεις οι οδηγοί φρόντιζαν να έχουν πάντα μαζί τους “ λουκουμάκια “ , μάλιστα λουκουμάκια , κι’ όταν έχανε νερά το ψυγείο και κάναμε στάση , όταν ρωτούσαμε τι συμβαίνει ακούγαμε τη στερεότυπη απάντηση : Θέλει το “λουκουμάκι “ του , και πράγματι έτσι ήταν τα πράγματα , οι..” πιλότοι “ ( κυβερνήτης και..συγκυβερνήτης ) κατέβαινα και αφού επισημαίνανε που ακριβώς έτρεχε το ψυγείο το..” θεράπευαν “ βουλώνοντας τη τρυπίτσα με το…” λουκουμάκι “, βέβαια αν το ταξίδι ήταν μακρινό , δεν έφτανε ένα μόνο λουκουμάκι , γι’΄αυτό υπήρχε πάντα λουκουμο…καβάντζα , όπως επίσης υπήρχαν και τα απαραίτητα υλικά και σύνεργα για το..” μπάλωμα “ της σαμπρέλας του λάστιχου , σε περίπτωση κλαταρίσματος , γιατί αυτές οι ζημιές γίνονταν συνήθως στις…ερημιές … οπότε κατεβαίναμε όλοι , σήκωναν το αυτοκίνητο στο γρύλο και αν μεν υπήρχε ρεζέρβα , έχει καλώς , η περίπτωση ήταν..απλό…ευχέλαιο , αλλιώς …γινόταν κανονική…λειτουργία μετά …δοξολογίας , με καντήλια , αγίους και όλα τα σχετικά ..και τότε έβγαιναν τα σχετικά συμπράγκαλα , “ σολισιόν “ και..”μπαλώματα , σολισιόν λέγανε την ειδική κόλλα , και μπάλωμα το ειδικό μπάλωμα που κολλούσαν πάνω στην τρύπα και γινόταν η επισκευή , τώρα στην περίπτωση που καθοδόν , μας έπιαναν δυο …λάστιχα , τότε η λειτουργία ήταν…αρχιερατική , καταλαβαίνετε…και να φανταστείτε όλα αυτά να γίνονται κάτω από βροχή ή χιόνι ή και αφόρητη ..ζέστη , ούτε στο χειρότερο εχθρό μας…που λένε .
Αν λοιπόν όλα εξελίσσονταν ..κανονικά , χωρίς παρατράγουδα , Θεού δηλαδή θέλοντος , κι’ αφού σε κάθε χωριό και διασταύρωση κάναμε στάση για να πάρουμε επιβάτες , αν υπήρχαν , και αφού είχαμε ξεπεράσει τα δύσκολα..σημεία , την ανηφόρα στο “ ανάθεμα “ το καλοκαίρι με την πολλή ζέστη , και τα “ παλάτια “ το χειμώνα , γιατί πάντα εκεί κρατάει χιόνι , φτάναμε μετά από δίωρο και , ταξίδι , στην Άμφισσα , όπου γινόταν στάση , παίρναμε και τυχόν επιβάτες που υπήρχαν , αν βέβαια υπήρχε χώρος και συνεχίζαμε το..ταξίδι μας με επόμενο σταθμό στην ταβέρνα του Καραθανάση στην…Αράχωβα …
Η πασίγνωστη στους τότε ταξιδιώτες ταβέρνα “ Καραθανάση “ όπως είναι σήμερα .
Πριν όμως φύγουμε απ’ την Άμφισσα , θα πρέπει να θυμηθούμε το τι γινόταν στη διαδρομή , από Λιδορίκι μέχρις εκεί , γιατί το λεωφορείο , έπαιρνε επιβάτες από κάθε διασταύρωση , Πεντάπολης , στου Δούκα όπως τη λέγανε , επειδή ήταν κοντά στο σπίτι του Δούκα , στο παλιό χάνι του Κόταρη , που τώρα ήταν αλευρόμυλος και παραδίπλα είχε και πτηνοτροφικούς θαλάμους αι στο οποίο έρχονταν και περίμεναν επιβάτες από Βραίλα και παραμέσα χωριά , μετά στο παλιό χάνι Καρανάσου , που είναι κάτω απ’ το Μαλανδρίνο , όπου περίμεναν επιβάτες από Αμυγδαλιά , Σώταινα , Μηλιά κλπ , μετά η στάση ήταν στην ένωση Ερατεινής , από εκεί και πέρα δεν είχαμε στάσεις , εκτός αν είχε κενές θέσεις και παίρναμε κανένα επιβάτη από Βουνιχώρα και Αγιά Θυμιά για Άμφισσα .
Βέβαια , το λεωφορείο που έφευγε απ’ το Λιδορίκι για Αθήνα έπαιρνε και επιβάτες απ’ την Άμφισσα , γι’ αυτό πολλές φορές αρκετές θέσεις έμεναν κενές μέχρι την Άμφισσα , απ’ όπου έμπαιναν οι επιβάτες , ας σημειώσουμε βέβαια πως η στάση στην άμφισσα , μέχρι να τακτοποιηθούν οι επιβάτες , είχε κάποια καθυστέρηση , γιατί , όπως λέγαν τα δρομολόγια , είχαν ανταπόκριση με τοπικά δρομολόγια που έφερναν επιβάτες για Αθήνα .
Ευτυχώς , το πρακτορείο του ΚΤΕΛ , ήταν στην πάνω πλευρά της πλατείας και στεγαζόταν μέσα στο καφενείο του Μπιτώνη ή Μπετώνη , όπου μπορούσαμε να δροσιστούμε με κανένα αναψυκτικό ή να πιούμε καφέ , θυμάμαι μάλιστα το σερβιτόρο του καφενείου , τον Σταμάτη , αν δεν κάνω λάθος , που ήταν χαρακτηριστικός τύπος σερβιτόρου , και φώναζε απ’ έξω δίνοντας τις παραγγελίες σ’ αυτόν που τις ετοίμαζε , χρησιμοποιώντας , για τους καφέδες και Τούρκικα , φώναζε π.χ . για τον βαρύ γλυκό καφέ : “ Μπιρ καφέ καϊμακλη , τσοκ σικερλί “ , αν θυμάμαι καλά , κάτι που μου έκανε εντύπωση και είχα ρωτήσει τι ακριβώς λέει , και απ’ όσο θυμάμαι μου είχαν πει πως είναι Τούρκικα και σήμαινε :’Ένα καφέ βαρύ , με καϊμάκι πολύ γλυκό “ , δίπλα ακριβώς ήταν και το ξενοδοχείο και εστιατόριο “ Η Αμερική “ του Κων. Κάζου , απ’ τις Καρούτες , και αν κανένας πείναγε μπορούσε να φάει κάτι , αν και όλοι κάναμε όρεξη για κοκκινιστό και κόκκινο κρασί στου Καραθανάση , στην Αράχωβα .
Ε , με όλα αυτά πέρναγε η ώρα χωρίς να το καταλάβουμε και συνεχίζαμε το..ταξίδι μας για την Αράχωβα …
Φτάνοντας λοιπόν στην Αράχωβα , μεσημεράκι , κουρασμένοι απ’ το ταξίδι αλλά και…πεινασμένοι οι επιβάτες , περίμεναν πως και πως να σταματήσει το λεωφορείο , στην ταβέρνα “ ΚΑΡΑΘΑΝΑΣΗ “ , δεν ξέρω αν ήταν η καλύτερη ταβέρνα στην Αράχωβα , ήταν όμως σίγουρα η ” μόνιμα ..συμβεβλημένη “ με τα ..πληρώματα των λεωφορείων , οδηγούς και βοηθούς ..
Άραζε λοιπόν μπροστά στο μαγαζί , πάνω στην πλατεία αφού τότε η κίνηση στην Αράχωβα ήταν περιορισμένη , βλέπεις δεν είχε γίνει ακόμα το χιονοδρομικό κέντρο και λόγω των κακών δρόμων και οι επισκέπτες στους Δελφούς ήταν λιγότεροι , η στάση στην Αράχωβα ήταν πολύ…αγαπητή , και όλοι ανυπομονούσαν να φτάσουμε , η δε ταβέρνα του “ Καραθανάση “ ήταν το Αραχωβίτικο σημείο αναφοράς , όλα δε τα λεωφορεία της εποχής εκείνης , είχαν πάνω απ’ τον οδηγό , στον καθρέφτη σχετικές φωτογραφίες ..δείτε μερικές ..
Αράχωβα , 1-6-1950 , ο Θόδωρος Τσιώτας με το βοηθό του , τον Μπάμπη Φαλίδα , δεκαεξάχρονο ή δεκαεφτάχρονο , μπροστά στην ταβέρνα ..
Ο αείμνηστος Γιάννης Ράντος , ιδιοκτήτης και οδηγός , με το βοηθό του , τότε , Γιάννη Αποστολόπουλο , μπροστά στου Καραθανάση .
Τέλος δεκαετίας του ‘40 , μπροστά στο “ καινούργιο “ τρόπος του λέγειν , DODGE , το Νάϋλον , όπως το έλεγαν , γιατί κυκλοφόρησε την εποχή που κυκλοφόρησαν και τα πρώτα είδη από πλαστικό , νάϋλον , δυο αξέχαστοι φίλοι , ο μπάρμπα Βασίλης Τσινταβής , πράκτορας του ΚΤΕΛ στην Αθήνα , με τον Θόδωρο Τσιώτα , στην Αράχωβα , φυσικά μπροστά στου Καραθανάση , πίσω δεξιά διακρίνεται ..φτιάχνοντας τη…χωρίστρα του ο Κώστας Χαρδαλούπας , βοηθός τότε του Θόδωρου .
Με το που σταμάταγε λοιπόν το λεωφορείο , τρέχαμε όλοι να πιάσουμε τραπέζι , αν και η στάση στην Αράχωβα ήταν …μακράς διαρκείας , αφού είχαμε…τσιμπούσι δυνατό ..και φυσικά το ίδιο είχαν και ο οδηγός με το βοηθό του , φιλοξενούμενοι φυσικά του μαγαζιού …
Το τι γινόταν με την είσοδο στο μαγαζί , πιστεύω να το υποψιάζεστε , χαμός κυριολεκτικά , όλοι βιάζονταν να παραγγείλουν , είχανε λυσσάξει στην πείνα τόσες ώρες , ο σερβιτόρος ένας , βοήθαγε βέβαια και η γυναίκα του καμιά φορά κι’ ο μάγειρας , και έτσι βολευόταν η κατάσταση . Βέβαια την τιμητική του είχε το κοκκινιστό με συνοδεία κόκκινου ντόπιου κρασιού , που έβγαινε απ’ τα αμπέλια που τα βλέπαμε στο δρόμο φυτεμένα πάνω στις…σάρες , που κατέβαιναν απ’ το βουνό , πολύ καλό όμως μπρούσκο κρασί , που βέβαια λόγω ζέστης σε…νάρκωνε …
Τελειώνοντας λοιπόν το “ τσιμπούσι “ , και το ταξιδιωτικό μας διάλειμμα , γινόταν …” προσκλητήριο “ επιβατών , αν και εδώ δεν είχαμε..” σκόρπισμα “ μέσα στους θάμνους και τα δέντρα , συνεχίζαμε το ταξίδι μας , από Ζεμενό για Λειβαδιά , σε δρόμο που δεν είχε καμιά σχέση με το σημερινό , ήταν στενός και γεμάτος λακκούβες , και περνούσε χαμηλά στη ρεματιά .
Φτάνοντας στη Λειβαδιά , γινόταν ένα μικρό διάλειμμα , για καφέ ή σουβλάκια , ήταν η …πηγή στο καλαμάκι - σουβλάκι , κάτι που έμεινε σαν …σλόγκαν και το συναντάμε ακόμα και σήμερα σε πολλά σουβλατζίδικα , που διαφημίζουν το σουβλάκι τους σαν “ σουβλάκι Λειβαδιάς “ .
Συνεχίζοντας το δρόμο μας , σε δρόμο όχι ιδιαίτερα καλό , περνώντας μέσα απ’ τον Αλίαρτο , πάντα απ’ τον παλιό δρόμο που υπήρχε , με στροφές και μικρό φάρδος , περνάγαμε Θήβα και αργά το απόγευμα , κατεβαίναμε τη κατηφόρα στην Κάζα , όπου γινόταν ένα ακόμα διάλειμμα , για καφέ , αναψυκτικό ή γιαούρτι και για οποιαδήποτε άλλη..ανάγκη μας και αργά πλέον το απόγευμα , φτάναμε στην Αγιά Σωτήρα , πράγμα που σήμαινε πως το πολύωρο..ταλαιπωρικό ταξίδι μας , έφτανε , στο τέλος του , επί τέλους !!
Μπαίνοντας πια στην Αθήνα , ο ήλιος είχε ..πέσει , κόντευε να σουρουπώσει , και το τέρμα μας ήταν φυσικά στο πρακτορείο , που το θυμάμαι παλιότερα στη Μητρόπολη δίπλα , ενώ τώρα ήταν απέναντι απ΄το Περοκέ , στην οδό Βίκτωρος Ουγκώ , λίγο παρακάτω απ΄την πλατεία Καραϊσκάκη , πάνω στο δρόμο προς τον σταθμό Λαρίσης .
Προσωπικά , το μέρος με βόλευε συγκοινωνιακά , γιατί ακριβώς μπροστά περνούσε το τραμ και αργότερα το τρόλεϊ Καλλιθέα – Σταθμός Λαρίσης , γιατί φιλοξενούμουνα στην αδερφή της μάνας μου που έμενε στην Καλλιθέα στη Χαροκόπου …
Λιδορίκι 1951 , το '” Ανδρεοπουλαίϊκο “ λεωφορείο ..αραγμένο καταμεσής στο Αλωνάκι , ετοιμάζεται για δρομολόγιο , αριστερά ο οδηγός Νίκος Σταματόπουλος , ανιψιός του Γιάννη Ανδρεόπουλου , απ’ την Ερατεινή , και ο Θανάσης Φωτόπουλος , πράκτορας του ΚΤΕΛ , δυστυχώς και οι δύο έχουν φύγει απ’ τη ζωή …
Έτσι λοιπόν τελείωσε το…οδοιπορικό Λιδορίκι – Αθήνα , του παλιού καλού καιρού , βέβαια υπάρχει και η..” αντίστροφη “ πορεία του ταξιδιού , Αθήνα – Λιδορίκι , αλλά γι’ αυτό φρόντισε ο αγαπητός φίλος Θύμιος Βασ. Τσινταβής , που μας έστειλε μια υπέροχη ..ανάμνησή του , από ένα τέτοιο ταξίδι , αλλά αυτό κάποιο άλλο βράδυ .
Καλό σας ξημέρωμα , να είστε καλά ….Κ.Κ.-
No comments:
Post a Comment