ΜΑΡΙΑ Η ΠΕΝΤΑΓΙΩΤΙΣΣΑ

 

Ο  ΘΡΥΛΟΣ  ΤΗΣ  ΔΩΡΙΔΑΣ

Η πεντάμορφη  Πενταγιού .

   Όλοι οι Έλληνες , λίγο - πολύ , γνωρίζουμε την θρυλική , πια , ιστορία της Μαρίας της Πενταγιώτισσας , κατά κόσμον Μαρίας Δασκαλοπούλου , απ' την Πενταγιού .

   Σήμερα , θα δούμε πως ακριβώς περιγράφει την τραγική της ιστορία ο Ανδρέας Καρκαβίτσας , ξεκινώντας βέβαια από ένα σύντομο βιογραφικό σημείωμα του συγγραφέα , από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια .

ΑΝΔΡΕΑΣ   ΚΑΡΚΑΒΙΤΣΑΣ

Σκίτσο του Ανδρέα Καρκαβίτσα από περιοδικό του 1888

Έλληνας πεζογράφος (1865-1922). Είναι ένας από τους τρεις μεγάλους εκπροσώπους της ηθογραφίας, μαζί με τους Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη και Γεώργιο Βιζυηνό και ο κατ' εξοχήν εκπρόσωπος του νατουραλισμού στη νεοελληνική λογοτεχνία.

Βίος

Γεννήθηκε το 1865 στα Λεχαινά της Ηλείας. Έλαβε τη βασική εκπαίδευση στην ιδιαίτερη πατρίδα του, έπειτα στο γυμνάσιο της Πάτρας, και σπούδασε Ιατρική στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. (αποφοίτησε το 1888).

Μεγάλη του αγάπη όμως ήταν τα ταξίδια και γι' αυτό εργάστηκε ως γιατρός σε εμπορικό πλοίο και από το 1896 κατατάχθηκε στο στρατό ως μόνιμος ανθυπίατρος. Έτσι εξασφάλισε τη δυνατότητα να ταξιδεύει σε όλη την Ελλάδα και γνώρισε από κοντά τη ζωή των ανθρώπων που περιγράφει στο έργο του. Κατέγραφε συστηματικά τις εντυπώσεις του από τα ταξίδια και πολλές απ' αυτές εκδόθηκαν όσο ζούσε.

Ήταν οπαδός της Μεγάλης Ιδέας και συμμετείχε στην "Εθνική Εταιρεία". Το 1909 συμμετείχε στο "κίνημα στο Γουδί" ως μέλος του "Στρατιωτικού Συνδέσμου" και το 1910 έγινε μέλος του "Εκπαιδευτικού Ομίλου". Πήρε μέρος στους Βαλκανικούς Πολέμους ως στρατιωτικός γιατρός και το 1916 αντιτάχθηκε στο κίνημα της "Εθνικής Αμύνης". Αυτό είχε αποτέλεσμα τον περιορισμό και την εκτόπισή του στη Μυτιλήνη και αργότερα και την αποστράτευσή του. Το 1920 επανήλθε στο στρατό αλλά δύο χρόνια μετά με αίτησή του αποστρατεύτηκε για λόγους υγείας.

Πέθανε στις 22 Οκτωβρίου του 1922 στο Μαρούσι Αττικής από καρκίνο του λάρυγγα.

    Έργο

• Αρχικά δοκίμασε να ασχοληθεί με την ποίηση και το 1884 σχεδίαζε να εκδώσει μια ποιητική συλλογή με τίτλο "Απαρχαί".
• Οι πρώτες πεζογραφικές απόπειρές του ήταν μυθιστορήματα ερωτικής ή ιστορικής έμπνευσης, εμπνευσμένα από το κλίμα του φθίνοντος τότε ρομαντισμού στην πεζογραφία. Στο αρχείο του βρέθηκαν πολλά προσχέδια τέτοιων έργων.
• Από το 1885 άρχισε η τακτική συνεργασία του με εφημερίδες και περιοδικά της εποχής. Δημοσίευε κείμενα ποικίλου περιεχομένου: διηγήματα και νουβέλες, ταξιδιωτικές εντυπώσεις, λαογραφικά κείμενα, άρθρα γλωσσικά, πολιτικοκοινωνικά κ.α. Συχνά χρησιμοποιούσε το ψευδώνυμο Πέτρος Αβράμης.
• Η συγγραφική παραγωγή λογοτεχνικών έργων διήρκεσε ως το 1910. Έπειτα ο συγγραφέας, εκτός από τις δημοσιεύσεις παλαιότερων έργων, ασχολήθηκε με τη συγγραφή αναγνωσμάτων για σχολικά εγχειρίδια.

       Αυτοτελείς πρώτες εκδόσεις των έργων του

• Διηγήματα. Εν Αθήναις. 1892
• Η Λυγερή. Εν Αθήναις. 1896
• Θεσσαλικές εικόνες. Ο Ζητιάνος. Εν Αθήναις. 1897
• Λόγια της Πλώρης. θαλασσινά Διηγήματα. Αθήναι 1899
• Παλιές Αγάπες(1885-1897). Αθήναι 1900
• Ο Αρχαιολόγος. Αθήναι 1904
• Διηγήματα του Γυλιού. Εν Αθήναις 1922
• Διηγήματα για τα παληκάρια μας. Εν Αθήναις 1922

         Χαρακτηριστικά του έργου του

• Το 1890 δημοσιεύεται το πρώτο εκτενές, μετά τα διηγήματά του, έργο: η νουβέλα "Η Λυγερή". Το κεντρικό της θέμα είναι η ζωή των γυναικών στην αγροτική κοινωνία.
• Το επόμενο εκτενές έργο του είναι "Ο Ζητιάνος" (στην εφημερίδα "Εστία" 1896), εξαιρετικό δείγμα νατουραλισμού, που αναφέρεται στις συνθήκες εξαθλίωσης της ζωής των χωρικών.
• Το τελευταίο μυθιστόρημά του, ο "Αρχαιολόγος" (1904) θεωρείται λιγότερο επιτυχημένο. Εκφράζει με συμβολικό τρόπο τις απόψεις του συγγραφέα για την πορεία που πρέπει να ακολουθήσει η χώρα.
• Από τα διηγήματά του, η πιο γνωστή συλλογή του είναι "Τα λόγια της πλώρης". Είναι σύντομα διηγήματα που στηρίζονται σε αφηγήσεις ναυτικών, που άκουσε ο συγγραφέας στα ταξίδια του.
• Σε όλα τα έργα του εκτός από τη Λυγερή χρησιμοποίησε τη δημοτική γλώσσα. Η επεξεργασία του λόγου του είναι βασικό χαρακτηριστικό του έργου του και γι' αυτό χαρακτηρίζεται ως ο "κατ' εξοχήν στυλίστας" της δημοτικής γλώσσας. Η φροντίδα του για την καλλιέργεια του λόγου και το ύφος φαίνεται και από τις αλλαγές που πραγματοποιούσε στα έργα του μεταξύ των διαφόρων εκδόσεων.
• Ήταν οπαδός της δημοτικής αλλά δεν αποδεχόταν τις γλωσσικές ακρότητες δημοτικιστών όπως ο Γιάννης Ψυχάρης. Στόχος του ήταν η γλώσσα των έργων να είναι κατανοητή από όλους.
• Το έργο του είναι ηθογραφικό, δεν εντάσσεται όμως στην ομάδα των ηθογραφικών έργων που παρουσιάζουν εξιδανικευμένη και ειδυλλιακή εικόνα της αγροτικής ζωής ή αποτελούν απλά καταγραφή ηθών και εθίμων. Στα έργα του Καρκαβίτσα υπάρχουν πολλά στοιχεία λαϊκού πολιτισμού (ο συγγραφέας στα διάφορα ταξίδια του κατέγραφε προσεκτικά παρατηρήσεις για τη ζωή των κατοίκων και αξιοποιούσε πολλές απ' αυτές στο έργο του), όπως παραδόσεις, παροιμίες κ.α., η αντιμετώπιση των συνθηκών της ζωής όμως είναι κριτική και εστιάζει στα διάφορα προβλήματα (αμάθεια, εξαθλίωση, εκμετάλλευση, δυσχερής θέση της γυναίκας). Γι' αυτό και συνδέεται στενά με το ρεύμα του νατουραλισμού. Χαρακτηριστικά του νατουραλισμού που υπάρχουν στα έργα του είναι η ακριβής παρουσίαση της πραγματικότητας και η κυριαρχία της φύσης και των κατώτερων ενστίκτων πάνω στον άνθρωπο.

Η  ΜΑΡΙΑ   Η  ΠΕΝΤΑΓΙΩΤΙΣΣΑ

   Δεν υπάρχουν καθ' όλην την Ελλάδα χωρίον εν τω οποίω να μην ακούωνται συχνάκις οι στίχοι ούτοι , και δεν ευρίσκεται Έλλην και των μάλλον αγεύστων της Εθνικής ημών Μούσης , ο οποίος να μην ετραγούδησε κατά τας ευθύμους ώρας του την ιδανικήν σχεδόν Μαρίαν την Πενταγιώτισσαν . Κατά τας εορτάς των χωρίων , το ωραίον δίστιχον είτε εκφραζόμενον δια των βαρέων κτύπων του τυμπάνου , είτε αναλυόμενον εις τους εντόνους και τρενουλιαστούς τόνους της φλογέρας , είτε ψαλλόμενον δια της γλυκείας φωνής των παρθένων , ρυθμίζει εις χορόν τα πτερωτά βήματα παλληκαρίων , φαιδρύνει τα πρόσωπα των λυγερών και διαχύνει εφ' όλων των παρευρισκομένων εκεί , ευθυμίαν και χαράν .

   Εν τη θορυβώδει δε του χορού εξάψει , τα παλληκάρια προσπαθούσι να φαντασθώσι την έξοχον καλλονήν την οποίαν βεβαίως είχεν η Μαρία , δια να εμπνέυσει τοιούτους στίχους , αι λυγεραί ζηλεύουσι και εύχονται να αποκτήσωσιν αυτήν και οι γέροντες , κινούντες την κεφαλήν , οικτείρουσι τους πατέρας των άτυχων εκείνων νέων , όσων το αίμα εκοκκίνισεν την ποδιάν της λυγερής , χωρίς όμως και να κατακρίνωσιν αυτήν , όπως οι δημογέροντες της Τρωάδος προ της μεγαλοπρεπούς καλλονής της Ελένης ελησμόνουν τα παθήματα της πόλεως και των τέκνων των .

   Μόνον οι συμπατριώται της Μαρίας δεν έχουν την αυτήν γνώμην . Τ απαλληκάρια του χωρίου της , μεθ' όλην την λατρείαν και τον σεβασμόν τιν οποίον τρέφει προς την καλλονήν η νεότης , δεν εύχονται ν' αποκτήσωσι τοιαύτην τινα σύζυγον ή αδελφήν , αι λυγεραί δε ακούουν το όνομά της χωρίς να κοκκινίσωσι και οι γέροντες δεν ομιλούν περί αυτής ειμή μετά περιφρονήσεως αν όχι μετά κατάρας . Το χαριτωμένον δίστιχον προξενεί αντίθετον ή προς ημάς τους άλλους , εντύπωσιν εκε'ί και δεν ψάλλεται ως θυμίαμα προσφερόμενον από μυρίους λατρευτάς εις ανέσπερον καλλονήν , αλλ' ίνα κατακρίνη τας πράξεις μιας θνητής υπάρξεως .

   Εν τη αγροίκω και αξέστω αυτού καταστάσει , ο άνθρωπος εκεί δεν αίρεται υπεράνω της πραγματικότητος , δεν ανερευνά εις τα ύψη δια της φαντασίας ν' ανεύρη ιδανικόν τινα και έξοχον τύπον , αλλά κατέρχεται ταπεινώτατα εις τα απλά φοβερά συμβάντα τα οποία αντελήφθη ο νους και είδον οι οφθαλμοί του . Κρίνων δε εν τη ιδία αυτού ατομικότητι , τη αγνή και φιλοθρήσκω και σοβαρά εν τη όλη αυτής τη εκτυλίξει , τον βίον της Μαρίας , δεν αφήκεν την καρδίαν του να κατανυγή προ της εξόχου δυνάμεως και πλαστικότητος τουδιστίχου , αλλά αντιτάσσει την ιεράν και ακράδαντον πεποίθησίν του ως συζύγου , ως πατρός και ως αδελφού .

   Η αλήθεια είνε , ότι η Μαρία υπήρξεν εις εκ των γυναικείων εκείνων χαρακτήρων τους οποίους η φύσις προορίζει δια την συμπάθειαν και τον θαυμασμόν των ανθρώπων , οπωσδήποτε και αν φερθώσιν εν τη κοινωνία .  Οι Πενταγιοί , η μικρά πατρ'ις της έγινεν επί τινα καιρόν ο τόπος εν τω οποίω εξετυλίχθη εν των πολυπλόκων και φοβερών γεγονότων , τα οποία μόνον εξημένη φαντασία μυθιστοριογράφου ηδύνατο να δημιουργήση . Διότι , εν τω γεγονότι τούτω ουδέν ελλείπει , ουδέ ο πρόλογος ουδέ η δέσις , ουδέ η λύσις , η κατάπληξις , ο τρόμος η φρίκη , το μίσος , η καταφρόνησις και η χλεύη ολοκλήρου κοινωνίας επέρχονται ταχύτατα το εν επί το άλλο ως άλυσος κακών , και η γυναικεία δύναμις φαίνεται εφ' όλων τούτων δεσπόζουσα , επιβλητική με μίαν αδίστακτον υψηλοφροσύνην ωσεί θεότητος .

   Οι Πενταγιοί , είνε μικρόν χωρίον του Δήμου ορθούμενον επι της κατωφερείας υψηλού βουνού . Κατά τους πρώτους μετά την επανάστασιν χρόνους έζη εκεί ο Δασκαλόπουλος , σεβαστός και τίμιος ανήρ , πλούσιος κάπως και προέχων εν τω τόπω .Ο Δασκαλόπουλος είχε υιόν Αθανάσιον και θυγατέρας την Ελένην και την Μαρίαν , την ηρωίδα ημών .

   Η Μαρία , από μικρή ήρχισε να δεικνύη σημεία ζωηράς και ανυπότακτης καλλονής , εγένετο δε προ πάντων ονομαστή καθ' όλην την κωμόπολιν δια τους οφθαλμούς της , τους μεγάλους κρασογάλανους οφθαλμούς της , οι οποίοι ετόξευον εις τον ατενίζοντα αυτούς ρεύμα τι θαμβούν και μαγεύον ωσεί οφθαλμοί Γοργόνος . Αυτός ο πατήρ της , ουδέποτε ηδυνήθη να υποστή το ρεύμα τούτο . Πολλάκις την εκάλει ενώπιόν του ίνα την επιπλήξη δια τα παιδικά της αμαρτήματα εν αυστηρά και ωργισμένη στάσει , μόλις όμως η Μαρία ύψωνε το βλέμμα προς αυτόν ν' απολογηθή , ούτος απέβαλλεν ευθλυς την αυστηρότητά του , εδειλία , θαρρείς , εφρικία ως ένοχος και εν σπουδή απέστρεφε τους οφθαλμούς ψιθυρίζων : Να χαθής παλιοκόριτσο , μη με θωρείς έτσι .

   Αλλά με τον καιρόν , οι οφθαλμοί της Μαρίας ήρχισαν να συμπληρώνονται κι δι άλλων χαρίτων . Η φύσις , η μεγάλη αυτή και ακριβής καλλιτέχνις εγνώριζεν ότι τα πολυτελή εκίνα και σαπφείρινα πετράδια , θ' ανεδεικνύοντο λαμπρότερα τιθέμενα εντός ωραίας θήκης και εκάλυνεν αφθόνως το μελαχρινόν και ολίγον επίμηκες πρόσωπόν της , διέγραφεν εκφραστικωτάτας γραμμάς επ' αυτού , εχάραττε καμαρωτάς καμαρωτάς τας πλουσίας οφρύς , ανεδάσου το μεσόφρυον , επλούτιζε δια μαυροτάτων και αφθόνων βοστρύχων την κόμην , έχυνεν ως εις Φειδίου τύπον τον τράχηλον , κατεστρογγύλου τους βραχίονας , εσμίλευεν εν ακριβεί αρμονία τον κορμόν , περιέσφιγγεν την οσφύν και κατέχεεν εφ'όλου του σώματος της γυναικός πλαστικότητα και χάριν τοιαύτην , ώστε να υποφαίνεται και μ' όλον τον σκληρόν και ακαλλώπιστον όγκον της εγχωρίου ενδυμασίας της .

   Και τα παλληκάρια του χωριού άρχισαν να δαιμωνίζονται δι' αυτήν .Ο δρόμος από τον οποίον διήρχετο η Μαρία δια να φθάση εις την βρύσιν θα ήτο πάντοτε κατειλημμένος από τους νέους εραστάς , το μέρος όπου έκειτο ο οικίσκος της θ' αντήχει νυκτα και ημέραν από περιπαθή τραγούδια τόσων πονεμένων καρδιών , όσας έστρωσε το βλέμμα της , τας Κυριακάς δε ότε ο χορός συνεκάλει τους χωρικούς εις τ' αλώνια , όχι ένας αλλ' όλοι ομοφώνως οι νέοι θα εδέοντο εις τον Θεόν , εν τω δημοτικώ άσματι της Ζερβοπούλας , να επιάνοντο εις της Μαρίας το χέρι .

   Εν τη περιωρισμένη εκείνη κοινωνία , μεταξύ των αυστηρών εκείνων ψυχών , όπου απλώς να προσατενίση τις την γυναίκα ή την αδελφήν άλλου , εθεωρείτο παράπτωμα ασυγχώρητον , ήδη επεπόλαζεν αυθάδεια και ένας ακατάσχετος οργασμός , ωσεί η καλλονή της λυγερής εκείνης , ήλθε να καταρρίψη τας προλήψεις , να καταπατήση τας αγίας παραδόσεις , να διαφθείρη τας εν φόβω Θεού και οικογενείας ανατεθραμμένας εκείνας ψυχάς και ν' αναστηλώση επί των ερειπίων αιώνων όλως ααυστηράς διαίτης πανίσχυρον την γυναικείαν σάρκα .

   Ήδη η μήτηρ της Μαρίας απέθανεν , απέθανε δε μετά εξ μήνας και ο πατήρ της . Ούτω δια μιας εχαλαρώθησαν οι δεσμοί οι συγκρατούντες τόσον καλώς εν τοις χωρίοις τας νεανίδας εις την παρθένον όλως και άμεμπτον αυτών καρδίαν . Ο Αθανάσης από νυκτός εις νύκτα ήρχετο εν τω οίκω , την ημέραν όλην κατατρίβων εν τη εξοχή προς επιμέλειαν της πατρικής περιουσίας , η δε Ελένη αν και μεγαλυτέρα ήτο όλως ακατάλληλος να επιβλη΄θή και να εμπνεύση σέβας εις την αδελφήν της . Αλλά και αν ηδύνατο , και αν δια της παρουσίας της συνείχε κάπως τα αυθάδη βλέμματα και τους λόγους των παλληκαρίων και περιώριζε δι' αγρύπνου επιβλέψεως την ορμητικήν και κούφην της Μαρίας ψυχήν , πάλιν δεν θα επήρκει  , διότι μετ' ολίγον η Ελένη ηναγκάσθη να απομακρυνθή υπανδρευθείσα εις εν χωρίον της Ναυπακτίας .

   Σ υ ν ε χ ί ζ ε τ α ι .......