ΠΑΛΙΑ ΛΙΔΟΡΙΚΙΩΤΙΚΗ ΖΩΗ .

ΤΑ    ΑΜΠΕΛΙΑ  ΚΑΙ  Ο  ΤΡΥΓΟΣ                                .

Αυτός είναι ο χώρος που κάλυπταν τα Λιδορικιώτικα αμπέλια , ο σκεπασμένος με το νερό της λίμνης αριστερά , κι' ο...ακάλυπτος..δεξιά.....

Απ' το βιβλίο της αγαπητής μας χωριανής , της Σοφίας Παλαιολόγου , διαλέξαμε απόψε να σας δώσουμε αδέρφια , μιά εικόνα από ένα κομμάτι της αγροτικής Λιδορικιώτικης ζωής , που σήμερα , δυστυχώς , έχει..αναγκαστικά ...μαραζώσει , τα αμπέλια και φυσικά τον..τρύγο , αξίζει λοιπόν να δούμε πως μας περιγράφει το ..κομμάτι αυτό η κυρία Σοφία .

" Η καλλιέργεια των αμπέλιών , ήταν κι' αυτή μιά από τις κύριες ασχολίες του καιρού εκείνου . Υπήρχαν λοιπόν , στον κάμπο , εκτός από τα χωράφια τα σπαρμένα με καλαμπόκι , σιτάρι , και τριφύλλι και πολλά στρέμματα με αμπέλια . Γύρω απ' αυτά , ήταν φυτεμένα άλλα δέντρα , όπως : αμυγδαλιές , συκιές , αχλαδιές , κυδωνιές , ροδιές και ελιές . Το μήνα Φεβρουάριο , άρχιζε το κλάδεμα των αμπελιών , ενώ το μήνα Μάρτιο , γινόταν το σκάψιμό τους με τα τσαπιά . Όπως όλες οι δουλειές , έτσι κι' αυτή με τα χέρια φυσικά .

Όσοι είχαν πολλά στρέμμετα αμπελιών στη διάθεσή τους , έβαζαν εργάτες , κυρίως γυναίκες , οι οποίες δούλευαν από το πρωί έως το βράδυ . Η αμοιβή τους ήταν ίση με δυό οκάδες αλεύρι την ημέρα , αλλά έτρωγαν και έπιναν στα αφεντικά . Οι τελευταίοι διόριζαν κάποιον άντρα , που ονόμαζαν " πρωτεργάτη ", ο οποίος ξεκινούσε το σκάψιμο και στη συνέχεια επιτηρούσε το έργο των γυναικών " βγάζοντας " πολλές φορές " την ψυχή τους " αφού τις ανάγκαζε ,να δουλεύουν πολύ , γιά λογαριασμό του αφεντικού . Αυτός συνήθως είχε δικαίωμα να πιεί και ένα ποτηράκι κρασί παραπάνω , την ώρα του φαγητού .

Τον μήνα Απρίλιο , τα αμπέλια πέταγαν φυλλαράκια και βλαστούς . Έπρεπε τότε να τα ραντίσουν με θειάφι και να τα " κοτσοκορφίσουνε " , έτσι έλεγαν το κλάδεμα στις άκρες των κλαδιών , ώστε να δυναμώσουν και να θρέψουν τα σταφύλια . Όταν τα σταφύλια κόντευαν , πλέον , να ωριμάσουν , όριζαν τα αφεντικά κάποιους άντρες να τα φυλάνε ώστε να μην τα κλέβει ο κόσμος η πάθουνε καμιά ζημιά από τα ζώα που γυρνούσαν ελεύθερα . Τους φύλακες αυτούς τους έλεγαν " δραγάτες " και απ' ότι θυμάμαι υπήρχαν στο Λιδορίκι τρεις και ο καθένας είχε την επίβλεψη μιάς συγκεκριμένης περιοχής .

Οι " δραγάτες " έβρισκαν ένα ύψωμα , ώστε να παρατηρούν συνεχώς τα αμέλια , όπου έφτιαχναν κάτι " τσαντήρια " με κλαδιά από πλατάνια ,γιά να έχουν ίσκιο και κάθονταν εκεί μέρα και νύχτα , έως ότου έρθει η ώρα του τρύγου . Η αμοιβή τους ήταν χρηματική . Αυτοί είχαν και μιά σφυρίχτρα και σε περίπτωση που σε εντόπιζαν να κόβεις τα σταφύλια , σφύριζαν τόσο δυνατά που " σου..έκοβαν το αίμα " .

Ένα από τα έθιμα της εποχής , ήταν πως δεν μπορούσες να τρυγήσεις μόνος σου , όποτε ήθελες εσύ , αλλά έπρεπε να τρυγάνε όλοι μαζί . " Τρύγο " ονόμαζαν τη συγκομιδή των σταφυλιών .Όταν λοιπόν ερχόταν η ώρα του τρύγου , ξεκινούσαν όλοι μαζί γιά τα αμπέλια . Έμοιαζε τότε σαν γιορτή , σαν πανηγύρι , αφού γέμιζαν τα αμπέλια από παιδιά και μεγάλους , που τραγουδούσαν , έλεγαν αστεία και τρυγούσαν . Όσοι δεν είχαν δικά τους αμπέλια , βοηθούσαν τους άλλους και γι' αντάλλαγμα έπαιρναν στο σπίτι τους καλάθια γεμάτα με σταφύλια .

Οι ιδιοκτήτες πολλών στρεμμάτων , είχαν στην άκρη των αμπελιών μιά μικρή δεξαμενούλα η στέρνα , η οποία στο μπροστινό μέρος της είχε μιά μικρή σωλήνα γιά να βγαίνει ο μούστος . Τη δεξαμενή αυτή την έλεγαν και " πατητήρι " , γιατί εκεί πατούσαν με τα πόδια τους τα σταφύλια , αφού από την προηγούμενη μέρα είχαν φροντίσει να στρώσουν στο εσωτερικό της κλαδιά από σπάρτα ώστε να είναι καθαρός ο μούστος και να βγάινει πιό εύκολα . Μερικοί είχαν τα πατητήρια στα σπίτια τους , οπότε κουβαλούσαν εκεί τα σταφύλια με τα ζώα .

Απ' ότι θυμάμαι , είχαν γιά τη μεταφορά του μούστου κάτι δερμάτινα δοχεία , " ασκούς " , από γίδινο δέρμα , τα οποία πριν τα γεμίσουν με μούστο , τα μούσκευαν γιά να μαλακώσουν . Έτσι μετέφεραν με τα ζώα τον μούστο στα σπίτια , όπου τον έριχναν μέσα στα ξύλινα βαρέλια , που είχαν φροντίσει να καθαρίσουν και να πλύνουν . Μαζί με τον μούστο έριχναν στα βαρέλια και " ρετσίνι " ώστε να πάρει γεύση και άρωμα το κρασί .

Με το μούστο που περίσευε , έφτιαχναν το " πετιμέζι " και μ' αυτό την " μουσταλευριά ", ωραίο και νόστιμο γλύκισμα , στο οποίο έριχναν από πάνω και τριμμένα καρύδια . Έφτιαχναν τότε γύρω στις 2.000-3.000 οκάδες κρασί ο καθένας , με βαθμό 12-13 ίσως και πιό πάνω ".

Έτσι μας περιγράφει η Σοφία Παλαιολόγου , στο βιβλίο της " αναμνήσεις " , τ' αμπέλια και τον τρύγο , και απ' ότι μας λέει στην εισαγωγή του βιβλίου , αναφέρεται στην προπολεμική περίοδο , 1934-1940 , εμείς , συμπληρωματικά , θα αναφέρουμε μερικές απ' τις προσωπικές μας αναμνήσεις , των παιδικών χρόνων , που όμως αναφέρονται στην δεκαετία του 50....

Πρώτα-πρώτα όμως , να οριοθετήσουμε ...γεωγραφικά τον χώρο όπου ήταν τα Λιδορικιώτικα αμπέλια , τότε , γιατί τώρα πιά , δεν υπάρχουν.

Ο κύριος όγκος , λοιπόν , των αμπελιών μας , βρίσκονταν στην δυτική πλευρά πίσω απ' το νεκροταφείο μας , στην κοιλάδα που υπήρχε μέχρι το απέναντι βουνό , την Πλέσσιβα , στο χώρο δηλαδή που είναι τώρα απλωμένη η λίμνη ,γιά το λόγο αυτό και η περιοχή ονομαζόταν " παλιάμπελα " η απλώς   " αμπέλια " , και στο δυτικό της κομμάτι διασχίζονταν απ' την Μπελεσίτσα , το..ξεροπόταμο , χείμαρρο , που έφτανε μέχρι το Βελούχι , και το Μόρνο , βέβαια υπήρχαν και μικρής έκτασης αμπέλια , στον κάμπο της Βελάς , στο Παραδείσι , στην περιοχή του Παλαιόκαστρου , Καρουτιανά χάνια , τό λέγαμε τότε , όπου και είχαν αρκετοί Λιδορικιώτες , εκτός από αμπέλια , και χωράφια , που καλλιεργούνταν με στάρια και καλαμπόκια , στις δε..παρα..Μπελεσίτσιες περιοχές , είχαν και ποτιστικά περιβόλια , ειδικά στην περιοχή " Καλανάκι " στα ριζά της Πλέσσιβας .

Οι ..αμπελο...ιδιοκτησίες , απ' όσο θυμάμαι , ήταν μικρές , και οι αναφερόμενες ποσότητες κρασιών , μάλλον ..υπερβολικές , πάντως η έκταση των περισσότερων Λιδορικιώτικων αμπελιών , θα πρέπει να ήταν γύρω στο..στρέμμα , πάνω -κάτω , και η μέση , κατά οικογένεια , παραγωγή μούστου , θα πρέπει να κυμαινόταν ανάμεσα στις 150  μέχρι 500 οκάδες , και σε ελάχιστες και εξαιρετικές περιπτώσεις , ίσως , να πλησίαζε και τις 1.000 οκάδες , κυρίως στους επαγγελματίες , που μπορεί να...έβαζαν , γιά εμπορικούς λόγους πολύ κρασί , πάντως αμπέλια πολλών..στρεμμάτων , δεν νομίζουμε πως υπήρχαν . Στα αμπέλια τους , οι χωριανοί μας , είχαν, συνήθως , τα πατητήρια τους , και μερικοί είχαν και μικρά κτίσματα-αποθήκες , τις " λότζες " όπως τα έλεγαν , μιά " λόντζα " υπήρχε και δίπλα στα Καψαλέικα αμπέλια , το δικό μας και του μπάρμπα μου του Σπύρου , και ήταν του μπάρμπα μου του Κώστα του Φαλίδα , αν θυμάμαι καλά . Στη λόντζα , υπήρχε και πατητήρι , ενώ πάνω ψηλά , στο λόφο , προς το νεκροταφείο του χωριού μας , ήταν το..παρατηρητήριο του " δραγάτη " , η " δραγατσιά " , όπως τη λέγαμε , ένα μικρό καμαράκι από κλαδιά δέντρων , γιά να προφυλάσσεται ο " δραγάτης " , που ήταν φυσικά ο αγροφύλακας , που ήταν ..θεσμοθετημένο όργανο , όχι μόνο για τη φύλαξη των αμπελιών αλλά και όλων τω αγροκαλλιεργειών , βέβαια τ' αμπέλια δέχονταν τις περισσότερες...επιθέσεις , από παιδιά αλλά και περαστικούς , και είναι γνωστή η φράση των δραγατών , που εκτός απ' το σφύριγμα με τη σφυρίχτρα φώναζαν :εεεεεεε....έξω απ' τ' αμπέλιααααααα , όταν έβλεπαν να πλησιάζει στ' αμπέλι κάποιος με...ύποπτες προθέσεις . Προσωπικά θυμάμαι , πως δραγάτες την εποχή εκείνη ήταν , ο μπάρμπα Τάσιος ο Βάρσος , Βαρσοτάσος , κι' ο Κώστας Αποστολόπουλος , Κολοτούμης , και βέβαια οι παλιότεροι διηγούνταν διά φορες σπαρταριστές ιστορίες με τους δραγάτες και τους..μακρυχέρηδες..σταφυλο..θήρες.....

Θα πρέπει , επίσης , να σημειώσουμε , γιά να μαθαίνουν οι πιό..νέοι , πως το πετιμέζι , ήταν συμπυκνωμένος μούστος , ένα είδος σιροπιού , με έντονη όμως γεύση μούστου , που το έβαζαν οι νοικοκυρές σε μπουκάλες και το χειμώνα έφτιαχναν υπέροχα μουστοκούλουρα , μουσταλευριά αλλά και τα " σουτζούκια " , τι ήταν τα σουτζούκια ; ένα πολύ γευστικό και τονωτικό γλύκισμα , πέρναγαν οι νοικοκυράδες , σε μιά κλωστή , αρμάθιαζαν δηλαδή , καρύδια , τα οποία τα περιέχυναν , η τα βουτούσαν μέσα σε μουσταλευριά , κι' έτσι αποκτούσαν ένα..περικάλυμμα μουσταλευριάς , τα κρεμούσαν , άν..φυσικά ..έμεναν απ' τα παιδιά , απ' το ταβάνι και τάχαν για το χειμώνα , αν ήταν πετυχημένα τα σουτζούκια ήταν , ομολογουμένως , υπέροχο γλυκό , όπως βέβαια και τα γνωστά μας ...μουστουκούλουρα , που τα..καταχώνιαζαν οι μανάδες , γιά να γλυτώσουν απ' τις...επιδρομές των παιδιών .

Θα πρέπει ακόμα να θυμίσουμε τις ποικιλίες σταφυλιών που ..κυκλοφορούσαν , την εποχή εκείνη , στα..Λιδορικιώτικα , αλλά και όλης της γύρω περιοχής , αμπέλια , πρώτο και καλύτερο το " μαυρούδι ", ένα σκουρόχρωμο , σχεδόν μαύρο , σταφύλι , με μεστή , λίγο στιφή , γεύση , σκληρόπετσο και με ιδιότυπη , γενικά , εμφάνιση , σε γενικές γραμμές ..ατσούμπαλο στην εμφάνιση , η   " κοκκινάρα ", κλασσικής εμφάνισης ροδοκόκκινο σταφύλι , με πολύ ωραία γεύση και εμφάνιση , " ασπρούδι ", ίδιο , σχεδόν , στην εμφάνιση με την κοκκινάρα , μόνο που το χρώμα του ήταν ασπρό..χρυσο , με γεύση υπέροχη και αρώματα , τέλος υπήρχε και το " αγριπιώτικο " , άσπρο σταφύλι , με τραγανιστό καρπό , πολύ ωραία γεύση , μεγάλες ρόγες και αν θυμάμαι καλά , χωρίς κουκούτσια , γι' αυτό και το...κυνηγούσαμε περισσότερο απ' τις άλλες ποικιλίες , βέβαια στο κάθε αμπέλι υπήρχαν ελάχιστα κλήματα αγριπιώτικου , και ως εκ τούτου ήταν..δυσεύρετο , όπως καταλαβαίνετε η ανάμειξη όλων αυτών των σταφυλιών , σε ακανόνιστες αναλογίες , είχε σαν αποτέλεσμα ο μούστος , και κατ' επέκταση , το κρασί , να μήν έχει συγκεκριμένο χρώμα , κάθε χρονιά , πάντως το χρώμα των Λιδορικιώτικων κρασιών ήταν πάντα..απροσδιόριστα..ροζέ προς ..κόκκινο , καλόπιοτο όμως και με ικανοποιητικό ύψος βαθμών . Τα σταφύλια μαζεύονταν σε κοφίνια , καλάθια , και κάθε κοφίνι αδειαζόταν σε πολύ μεγάλα κοφίνια , τις " γαλίκες " όπως τις λέγαμε , όταν γέμιζαν οι γαλίκες , τις φόρτωναν στα ζώα , μουλάρια και γαιδούρια , από μιά γαλίκα στην κάθε μεριά , πλευρά , του ζώου και τις μετέφεραν στα πατητήρια , όπου επικρατούσε πραγματικά...πανηγυρική..ατμόσφαιρα , η πιτσιρικαρία , η...μαρίδα ,συμμετείχε στον τρύγο , μαζεύοντας τα ..κοτρίδια και μετά.. όλοι ξυπόλυτοι , χοροπηδάγαμε πατώντας τα σταφύλια , ενώ δεν έλειπαν και τα..ατυχήματα από τα..μελισσο..σφηκο..τσιμπήματα .

Τελειώνοντας , δεν πρέπει να παραλήψουμε να πούμε πως κατά τη διάρκεια του τρυγητού , το τραγούδι, κυρίως απ' τις γυναίκες , έδινε κι' έπαιρνε , με πρώτο και καλύτερο το : " Μπαίνω μεσ' τ' αμπέλι σαν νοικοκυρά " κι' ακολουθούσαν πολλά και διάφορα τραγούδια , είτε γνωστά παραδοσιακά , είτε..της ..στιγμής , σκωπτικά , αυτοσχέδια που είχαν καμιά..φορά , και συγκεκριμένους ..αποδέκτες , και βέβαια υπήρχε και η..απαραίτητη...ξηρά τροφή και το κρασάκι , ελιούλες στο..κλειδοπίνακο , τυράκι , ψωμί ζυμωτό σπιτικό , κι' ούλα τα..καλούδια , τυλιγμένα στις..γνωστές μας καρώ..μπλέ ..πιτσιτούλις...ένα πραγματικό..πανηγύρι λοιπόν ο τρύγος , και φυσικά ακουγόταν..συνεχώς η..ευχή : άιντι..κι καλά...κρασιά...τυχεροί όσοι...ζήσαμε τέτοιες στιγμές.....αδέρφια , πολύ..τυχεροί....

Όσον αφορά , τώρα , στην χρήση του ρετσινιού , μπορεί να το χρησιμοποιούσαν για να δίνει στο κρασί μιά ..κάποια γεύση και ενδεχομένως και..άρωμα , πιστεύουμε όμως πως ο βασικός λόγος της χρήσης του ρετσινιού , ήταν η συντήρηση του κρασιού , γιατί δεν θα πρέπει να ξεχνάμε πως την εποχή εκείνη , δεν ήταν ευρέως διαδεδομένα τα σημερινά..συντηρητικά και αποστειρωτικά σκευάσματα , ούτε και είχαν τα σπίτια , τότε , κατάλληλους χώρους γιά αποθήκευση και διατήρηση των κρασιών , που φυσικό ήταν μόλις έπιαναν οι ζέστες , να παίρνουν...δρόμο , όπως λέγαμε , δηλαδή...ξύνιζαν κι ήταν μάλλον γιά...σαλάτες....παρά γιά ..πιώμα....

Αξίζει εδώ να σας διηγηθώ μιά...κρασοιστορία , με την σχωρεμένη , την αγαπημένη μου θειά Λένη τη Ζέκαινα , που ήταν αδερφή του πατέρα μου , η θειά μου λοιπόν η Λένη , είχε πολύ ωραίο περιβόλι στο Καλανάκι , και κάθε χρόνο έβαζαν κρασί , όταν λοιπόν ερχόταν ο καιρός και άνοιγαν το βαρέλι , η θειά μας , μας έφερνε  ένα μπουκάλι γιά να  δοκιμάσουμε το..γιοματάρι , έτσι λοιπόν και μιά χρονιά , μόλις άνοιξαν το βαρέλι , έβαλε σε μιά μπουκάλα , το τύλιξε στην ποδιά της και τόφερε στο σπίτι μας , και κατά τη...συνήθειά της , το άφησε πάνω στο τζάκι , οπότε μαζί με το αξέχαστο τον Γιώργο , τον αδερφό μου , λες κι' ήμασταν συνεννοημένοι , την ώρα που προχωρούσε προς την πόρτα η θειά μας , της είπαμε..μ' ένα στόμα , ευχαριστούμε θειά , αστο εκεί να τόχουμε γιά καμιά...σαλατούλα , υποννοώντας ...ξίδι , αστειευόμενοι φυσικά , τι ήταν να το πούμε αυτό ; γυρνάει η θειά η Λένη , τ'αρπάζει πάνω απ' το τζάκι , το ξανατυλίγει στην ποδιά , και κατακόκκινη , έφυγε χωρίς να πει κουβέντα .

Έκανε μέρες να φανεί , παρότι ερχόταν ταχτικά , μπορώ να πω καθημερινά , και θυμάμαι τα ξαδέρφια μου , το Γώργο και τον Μπάμπη ,τα παιδιά της , την άλλη μέρα ήρθαν απ' το σπίτι λέγοντάς μας , ρε τι της κάνατε της θειάς σας ; κόντεψε να σκάσει τη νύχτα , όταν τους εξηγήσαμε αυτοί μεν κατάλαβαν ότι ήταν μιά..πλάκα , η θειά Λένη όμως το πήρε κατάκαρδα , ακούς εκεί να μ' πούνι..ξιδ..του κρασί ..μ'......

Πέρασαν λίγες μέρες και τα...ξαναφτιάξαμε , και που και που , το λέγαμε και γελάγαμε , θεός σχωρέστη τη θειά μας τη Λένη........Κ.-

ΑΓΝΩΣΤΕΣ ( πιθανόν...) ΛΕΞΕΙΣ .

ΛΟΤΖΑ : Λέξη-όρος , που προφανώς μπήκε στο λεξιλόγιό μας , σαν..κατάλοιπο της Ιταλικής κατοχής , σημαίνει , κατά την εγκυκλοπάιδεια : α ) . μεγάλη αίθουσα , διάδρομος , συνήθως σε όροφο , που στην εξωτερική πλευρά της διαμορφώνονται τοξοστοιχίες , εξώστες κλπ. β) . υπόστεγο , υαλόφρακτο παράπηγμα . γ ). θεωρείο θεάτρου . δ ). το Προξενείο της Γένουας και της Βενετίας στην Κύπρο , απ' όλα αυτά...διαλέγετε και παίρνετε....πάντως ισχύει το ..β , χωρίς..βεβαίως..βεβαίως να είναι...υαλόφρακτο , το..παράπηγμα .

ΓΑΛΙΚΑ : Πελώριο κοφίνι , από καλάμι , που τόχαμε είδικά γιά τη μεταφορά των σταφυλιών , σήμερα μπορεί κανείς να δει γαλίκες στους φούρνους , τις χρησιμοποιούν για να μεταφέρουν τα ψωμιά , γιατί είνε ιδανικές , λόγω του...εξαερισμού τους , κι' έτσι τα ψωμιά , όταν είναι φρέσκα και ζεστά , δεν νοτίζονται και παραμένουν τραγανά .

ΚΛΕΙΔΟΠΙΝΑΚΟ : Ένα ξύλινο σκεύος , στρογγυλό , με καπάκι , που σφράγιζε..αερο..υδατοστεγώς , το χρησιμοποιούσαν οι εργαζόμενοι γιά να παίρνουν μαζί τους φαγητά , που είχαν ...ζμάκι , γιατί δεν ..έχαναν..καθόλου , το κλειδοπίνακο ήταν το...τάπερ της τότε..εποχής....γινόταν από σκληρό ξύλο , με προέλευση τη Θεσσαλία , κυρίως την περιοχή της Ραψάνης .     Κ.-

ΚΟΤΡΙΔΙΑ : Ήταν τα μικρά , λιγόρογα και αραιόρογα ..τσαμπάκια σταφυλιών , που οι τρυγητάδες δεν τα μάζευαν , γιατί ήταν..άνευ...αξίας , συνήθως είχαν λίγες και πολύ μικρότερες , απ' τις συνηθισμένες , ρόγες.........Κ.-