ΜΑΤΙΕΣ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΜΑΣ
Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1770
Οι Ρώσοι απ' τα πρώτα κι' όλας χρόνια της πτώσης της Κωνσταντινούπολης , έδειξαν ενδιαφέρον γιά την τύχη της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας . Ο Ιβάν ο Γ' το 1482 είχε παντρευτεί μιά ανηψιά του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου τη Θεοδώρα , κόρη του αδελφού του Θωμά . Και καθώς ο Παλαιολόγος δεν άφησε κληρονόμους , ο Ιβάν θεωρούσε ότι κληρονόμος όλης της Αυτοκρατορίας ήταν η γυναίκα του Θεοδώρα και συνεπώς ήταν προίκα της . Γι' αυτό μ'αλιστα αντικατέστησε τη Ρωσική σημαία με το Βυζαντινό δικέφαλο αετό , ο δε Πέτρος ο Α' ονόμαζε τον εαυτό του Αυτοκράτορα των Ρωσο- Γραικών και στη σημαία του έγραφε ΕΝ ΤΟΥΤΩ ΝΙΚΑ .
Στα 1770 λοιπόν η Αυτοκράτειρα Αικατερίνη η Μεγάλη , παρακινάει τους Έλληνες σε γενικό ξεσηκωμό , με την υπόσχεση ότι θα στείλει αμέτρητο στρατό γιά την απελευθέρωση του γένους και το θρίαμβο της Ορθοδοξίας .
Αλλά όπως όλοι οι μεγάλοι έτσι κι' αυτή ήθελε να κάνει τις δουλειές της , γιατί βρισκόταν σε πόλεμο με τους Τούρκους και αντίς γιά αμέτρητες δυνάμεις έστειλε τον φίλο της τον Ορλώφ με ένα ισχνότατο σώμα που μόνο στα παράλια έκανε την παρουσία του και με ασήμαντη δράση .Και σαν να μην έφτανε αυτό υπογράφει συνθήκη με πους Τούρκους και αφήνει τους Έλληνες στα κρύα του λουτρού .
Την εποχή εκείνη , ( 1770 ) , ο Λωπής στο Λιδορίκι , ο Κομνάς Τράκας στα Σάλωνα και ο Γιάννης Καλπούζος στη Λειβαδιά υψώνουν τη σημαία τιυ Σταυρού . Ο Λωρής αφού ξεκαθάρισε τη Δωρίδα απ' τους Τούρκους μπήκε και στη Ναυπακτία και κυρίεψε τη Λομποτινά .
Ο αρματωλός όμως των Κραβάρων Σουσμάνης το πήρε σν βαρειά προσβολή να μπεί δηλαδή άλλος στο αρματωλίκι του και ζήτησε τη σύμπραξη των Αλβανών να τον διώξει . Αλλά και ο Λωρής το ίδιο έκανε . Μάλιστα προχώρησε σ' όλα τα Κραβαριτοχώρια και ρήμαξε τον τόπο .
Ο Σουσμάνης τον χτύπησε στη Ζελίτσα και τον σκότωσε , αλλά σε λίγο οι Αλβανοί και του Σουσμάνη και του Λωρή ενώθηκαν και σκότωσαν και το Σουσμάνη . Ανενόχλητοι τώρα πιά οι Αλβανοί πέρασαν απ' το λεπίδι τα περισσότερα χωριά της περιοχής , και της Δωρίδας φυσικά .
Από το 1770 - 1779 ολόκληρη η Ελλάδα λούστηκε στο αίμα από τους Τούρκους και Αλβανούς και θαύμα πως έζησε η φυλή . Αλλά και οι Τούρκοι δεν πέρασαν καλύτερα απ' τους Αλβανούς . Μέχρι που τους έζευαν στο αλέτρι και τους μαστίγωναν σαν βόδια . Στα 1779 όμως ο Χασάν Πασάς τους πετσόκοψε στην Τρίπολη . Ούτε ένας απ' τις 10.000 που ήταν δεν γλύτωσε .
Μετά το θάνατο του Λωρή , καπεταναίους τώρα στη Δωρίδα και Παρνασσίδα βρίσκουμε το ξακουστό Βλαχοθανάση απ' τη Βουνιχώρα , το Γεώργιο Ανδρούτσο ( πατέρα του Δυσέα ) απ' τις Λειβανάτες και τον Κόλια απ' το Λιδορίκι .
Δίνουν μάχες νικηφόρες στην Ιτιά , το Ξεροπήγαδο και στα Πέντε Όρια , στην τελευταία , ο Βλαχοθανάσης α;πό το ένα μέρος κι'απ' τ' άλλο οι Βιδαβιώτες , Ανδρούτσος και Κόλιας , έβαλαν στη μέση τιυς Τούρκους και " τους εθέρισαν ως χόρτα ". όσοι γλύτωσαν με αρχηγό τους το Σελήμ Μπέη , τράβηξαν πανικόβλητοι προς τις Καρούτες και κλείστηκαν σ' ένα ερημοκκλήσι . Μετά τριήμερη πολιορκία αναγκάστηκαν να παραδοθούν κι' αυτοί . Ο μέχρι τότε αγέρωχος Σελήμ τρέμοντας απ' το φόβο του έσκυψε και φίλησε το τσαρούχι του Ανδρούτσου και τον ρωτούσε πόσα φλουριά θέλει να τον αφήσει ελεύθερο . Το παρακάτω τραγούδι μας τα λέει καλύτερα :
Πολλά τουφέκια πέφτουνε ψηλά στα Πέντε Όρνια
Το τι τουφέκια ναν' αυτά και θλιβερά βροντάνε
Μήνα σε γάμο πέφτουνε , μήνα σε πανηγύρι
Μηδέ σε γάμο πέφτουνε , μηδέ σε πανηγύρι
Μον' ο Αντρούτσος πολεμά με Τούρκους κι' Αρβανίτες .
Ακούει μιά ψιλή φωνή απ' το Βλαχοθανάση .
Που είσαι και δε φαίνεσαι , Αντρούτσε ξακουσμένε
Να 'ρθείτε να μας βγάλετε από τους κερατάδες .
Κ' Αντρούτσος εξεκίνησε με το σπαθί στο χέρι
Βλέπει τους Τούρκους πούφευγαν σα γίδια , σα κατσίκια
Άλλοι πήραν τα Σάλωνα κι' άλλοι το Λιδορίκι
Κ' ο Μπέης ο Σελήμ Μπεης πάει κα ' ταις Καρούταις
Κ' επήγε κ' αποκλέιστηκε σ' ένα παλιοκλησάκι.
Δέκα μερούλες πολέμά και δέκα μερονύχτια
Κ' Αντρούτσος τον απόκλεισε , κ' Αντρούτσος τόνε πιάνει .
Τι χάλευες , τι γύρευες Μπέη στα Βιλαέτια ;
Εδώ ν' Αντρούτσος ξακουστός , Αντρούτσος ξακουσμένος
Ποτέ Τούρκο δε σκιάζεται , ούτε και Αρβανίτες
Σκύφτειτου πέρνει τη ποδιά και του φιλέι το χέρι .
Εγώ μαι ο Σελήμπεης , ο ξακουστός ο Μπέης ,
Να μου χαρίσεις τη ζωή ακόμ' αυτή την ώρα ,
Να στείλω μες τη μάνα μου γιά να με ξαγοράσει
Εγώ δεν είμαι γιά φλωριά , δεν είμαι και γιά γρόσια
Μον ' είμ ' Αντρούτσος ξακουστός και θα σε απολύσω
Άντε να πας στο σπίτι σου , πίσω στους εδικούς σου .
Νέα μάχη δίνεται σε λίγες μέρες στο Μαλανδρίνο όπου νικήθηκαν οι Τούρκοι , αλλά σκοτώθηκαν οι γενναίοι οπλαρχηγοί Κώστας Σουμάνης και Μήτρος Δεδούσης .
Μετά οι κλέφτες πήγαν να χτυπήσουν τη Ναύπακτο . Είχε ορκιστεί ο Γ.Αντρούτσος να σκοτώσει τον Μουχτάρ Μπέη της Ναυπάκτου επειδή του αιχμαλώτισε και απάνθρωπα σκότωσε τον αγαπημένο ψυχογιό του απ' την Ξυλογαιδάρα . Επέμεινε μάλιστα και πήρε μαζί του και τον πολέμαρχο Βλαχοθανάση που ήταν τότε 70 χρονών :
Σήκω ψυχοπατέρα μου η άνοιξη μας πήρε
να πάμε κα' τον Έπαχτο να κάψουμε σεράγια
και το κεφάλι του Πασά να βάλουμε σημάδι.
Βρε Καπετάνιε άσε με εγέρασα ο καημένος .
Στη μάχη σκοτώθηκε ο Βλαχοθανάσης γιατί ακάλυπτος όρμησε με το γιαταγάνι του κατά πάνω στους Τούρκους . Άλλη μάχη δίνουν στη συνέχεια οι Έλληνες στη Βίδαβη απ' έξω. Η μάχη κράταγε σκληρή και αιματηρή τρεις ώρες και η πλάστιγγα της νίκης δεν έλεγε να γείρειπρος κανένα . Αίφνης ο Γεώργιος Καραπλής ξιφήρης ορμάει και παίρνει το κεφάλι του Μπέη του Λιδορικίου , ύστερα απ' αυτό οι Τούρκοι το βαλαν στα πόδια .
Η λαική μούσα τραγούδησε κι' αυτή τη νίκη των Ελλήνων με το παρακάτω τραγούδι :
Λάλησε ο κούκος στα βουνά κ' η πέρδικα στα πλάγια
Κι' ακόμα δεν εβγήκανε ψηλά οι Καραπλαίοι
Σαν που να κάνουνε Λαμπρή και το Χριστός Ανέστη ;
Ο Γιάννος στην Αγιά Θυμιά γιατρεύει τις πληγές του
Κι' ο Γιώργος επολέμαγε στη Βίδαβη απ' όξω
Τραβάει ο Γιώργος το σπαθί και σκότωσε το Μπέη
Κ' οι Τούρκοι πέρνουν τα βουνά και με τρομάρα φεύγουν .
Σε άλλη μάχη που έγινε αργότερα στο δρόμο μεταξύ Γλαξειδίου και Πέντε Ορίων σκοτώθηκε και ο Γιώργος Καραπλής , ο αδελφός του ο Γιάννης είχε σκοτωθεί πρωτήτερα :
Μοιρολογούν οι Τούρκισες , κλαίνε οι μπεγοπούλες
Μα κλαίνε και τον Καραπλή τον ξακουσμένο κλέφτη
Τον σκότωσε στον πόλεμο ο σκύλος ο Μανίκας
που τόσα χρόνια φάγανε μαζί ψωμί κι' αλάτι .
Μετά την αποτυχία της Επανάστασης του Ορλώφ και δω , οι κλεφταρματωλοί καπεταναίοι αδυνάτισαν από παλληκάρια και σκόρπισαν . Ο Αντρούτσος πήγε στα καράβια του Λάμπρου Κατσώνη . Οι άλλοι οπλαρχηγοί πιάστηκαν σε παγίδα που τους έστησε ο Μπέης των Σαλώνων Τσακή Οβάκη . Τους έταξε θέσεις δερβεναγάδων και τους κάλεσε στα Σάλωνα να τους δώσει τάχα τους διορισμούς τους . Έκανε και όρκους να μην πειράξει κανένα , πήγαν λοιπόν και ο Μπέης τους έκανε το τραπέζι στο Σαράι του. Μετά το γεύμα σ' ένα νεύμα οι τσοχατζαραίοι άρπαξαν τους δύστυχους καλεσμένους και με πυροβολισμούς και ρόπαλα τους σκότωσαν . Ήταν ο Ηλίας Βιδαβιώτης , ο Θανάσης Βαρελάς απ' τα Πέντε Όρια, ο Αλέξης Καλόγηρος και ο Κώστας Κραβαρίτης .
Εσείς πουλιά της Λιάκουρας κι' αηδόνια του Σαλώνου
Και συ πετρίτη γλήγορε που πας στις Καταβόθρες
Χαιρέτα μου την Κλεφτουργιά το Γιάννη Δυοβουνιώτη
Τούρκους να μη πιστέψουνε κι' Αγάδες Σαλωνίτες
Γιατί πιστεύτηκα κι' εγώ στο γιό του Μουσταφάγα
Και τώρα κοίτομαι στη γη κορμί χωρίς κεφάλι
Δίχως τα παλληκάρια μου και δίχως τ' άρματά μου .
Παρ' όλα αυτά περί το τέλος της εκατονταετίας 1700-1800 έξω απ' το Λιδορίκι και το Μαλανδρίνο δύσκολα μπορούσε να ξεμυτήσει Τούρκος .
ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΕΣ ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΕΣ .
Πάρτε μανάδες τα παιδιά , παπάδες τους Αγίους .
Άστε λεβέντες τ' άρματα κι' αφήστε τα τουφέκια
σκάψτε πλατειά , σκάψτε βαθειά , όλα σας τα κιβούρια
και τ' αντρειωμένα κόκκαλα ξεθάψτε των γονιών σας
Τούρκους δεν επροσκύνησαν , Τούρκοι μη τα πατήσουν...
Όσο δυνατότερα χτυπάει ο γύφτος το σφυρί του , πάνω στ' αμώνι , τόσο πιό πολύ κλωτσάει αυτό προς τα πίσω, έτσι έγινε και τώρα με τους Έλληνες . Όσοι επέζησαν απ' τις σφαγές των Τουρκαλβανών στα 1770 , αντέδρασαν και γρήγορα ξαναζώστηκαντ' άρματα και βγήκαν κλέφτες στα βουνά .
Την εποχή εκείνη και μέχρι το 1821 έχουμε στον κόσμο συνταρακτικά επαναστατικά γεγονότα . Πρώτα την ανακήρυξη της Αμερικανικής Ανεξαρτησίας , στα 1776 , μετά ακολουθεί η Γαλλική Επανάσταση του 1789 , που γκρεμίζει το απολυταρχικό καθεστώς .
Τα κηρύγματα των Επαναστατών , Ισότητα -Δικαιοσύνη - Αδελφοσύνη , γίνονται συνθήματα εξεγέρσεως όλων των υπόδουλων λαών . Πρώτοι οι Ιταλοί " καρμπονάροι "οργανώνουν στη Γαλλία την απελευθέρωση και ενοποίηση της Ιταλίας . Το παράδειγμα των Ιταλών το μιμούνται και οι Έλληνες στο Παρίσι και ιδρύουν το " Ελληνόγλωσσον Ξενοδοχείον " μιά καμουφλαρισμένη οργάνωση που είχε γιά σκοπό τη διάδοση των αρχών της Γαλλικής Επανάστασης μέσα και έξω απ' την Ελλάδα με απώτερο σκοπό την απελευθέρωση .
Και στο εσωτερικό όμως , ακούσθηκε ο απόηχος της Γαλλικής Επανάστασης και πολλές κρυφές ελπίδες δημιουργούνται στον κόσμο ότι ο Ναπολέων θα διώξει τους Τούρκους .
Τα βουνά ξαναγεμίζουν κλεφτουργιά και νέος επαναστατικός άνεμος επικρατεί . Διάσημοι κλέφτες και αρματωλοί όπως οι Κατσαντωναίοι , ο Λάμπρος Κατσώνης , ο Γιάννης Σταθάς , ο Παπαβλαχάβας ,ο Νικοτσάρας , ο Γεωργάκης Ολύμπιος , ο Γεώργιος Ανδρούτσος , ο Βλαχοθανάσης , ο Τσαμ Καλόγηρος , οι Κολοκοτρωναίοι και πλήθος άλλοι , μπρος πίσω την εποχή εκείνη , ανεμίζουν τις λερές φουστανέλλες τους στα βουνά ενώ γεμίζει το Αιγαίο με επιδρομικά καράβια που προκαλούν υον τρόμο και κουρσεύουν τα Τούρκικα όπου εμφανίζονται .
Ο Ρήγας με τα θούριά του , οι κλέφτες με τα καριοφύλια τους και οι τραγουδιστάδες της λευτεριάς με τα κλέφτικα τραγούδια τους διατρανώνουν την απόφαση του γένους ν' αποτινάξει επί τέλους τον αβ΄σταχτο ζυγό .
Στα 1814 ένα πολύ μεγάλο άλμα γίνεται γιά την οργάνωση του απελευθερωτικού αγώνα . Είναι η ίδρυση της Φιλικής Εταιρείας , γεγονός που έβαλε τα θεμέλια γιά την εξέγερση του 1821 . Στις παραμονές του γενικού ξεσηκωμού των Ελλήνων , η σαπίλα στο Τουρκικό Κράτος φαίνεται πως είχε προχωρήσει σε βαθμό διαλύσεως , Αυτό έγινε αντιληπτό όχι μόνο από τους Έλληνες , αλλά και από άλλους υπόδουλους στους Τούρκους λαούς . Έτσι ο Σουλτάνος την εποχή εκείνη είχε πολλές σκοτούρες στο κεφάλι του .
Ο Αλή Πασάς επαναστατεί κατά της Κωνσταντινουπόλεως και ζητάει τη βοήθεια των Ελλήνων , οι Έλληνες γιά το δικό τους βέβαια σκοπό του την υπόσχονται ώστε να τον ενθαρρύνουν στην αποστασία του.
Ο Πασάς της Πτολεμαίδας , οι Δρούσκοι της ανατολής , οι φίλαρχοι Άραβες της Μέκκας και της Μεδίνας , ο Σάχης της Περσίας και οι Σέρβοι επαναστατούν επίσης .
Έτσι φτάνουμε στο 1821 .
Πριν όμως προχωρήσουμε στην περιγραφή της Επαναστατικής περιόδου , θα αναφερθούμε , με συντομία , γιά τους Αρματωλούς και τους Κλέφτες που ήταν και οι πρωταγωνιστές της .
Πότε θα'ρθεί μιάν άνοιξη θα 'ρθ' ένα καλοκαίρι
γιά να ζωστούμε τ' άρματα και τα χρυσά τσαπράζια
να βγούμε κλέφτες βρε παιδιά , κλεφτες στα κορφοβούνια .
Αράδ' αράδα τ' άρματα στα πεύκα θα κρεμάμε
και θα να στένουμε χορό , και κάθε μας τραγούδι
θα΄ναι βροντή από σύγνεφο , φωτιά απ' αστροπελέκι
θα μας τρομάζουν τα θεριά θα προσκυνούν οι Τούρκοι.
Κ.Κρυστάλλης .
ΑΡΜΑΤΩΛΟΙ ΚΑΙ ΚΛΕΦΤΕΣ .
Οι οπλαρχηγοί Πανουργιάς , Σκαλτσοδήμος , Διάκος , Κοντοσόπουλος ( Γεράντωνος ) , Σαφάκας , Καλύβας κλπ . ήταν Αρματωλοί - Καπεταναίοι στα διάφορα αρματωλίκια όπως των Σαλώνων , του Λιδορικιού , της Λειβαδιάς και άλλων . Πριν όμως γίνουν αρματωλοί ήταν κλέφτες , ας δούμε όμως τι ήταν οι Αρματωλοί και τι ακριβώς οι Κλέφτες .
Κ Λ Ε Φ Τ Ε Σ .
Στην Τουρκοκρατία η λέξη κ λ έ φ τ η ς δεν είχε την ίδια έννοια που έχει σήμερα , δηλαδή του κακοποιού , του κακού , γενικά , ανθρώπου. Αντίθετα είχε την έννοια του παλληκαριού , του λεβέντη , του απροσκύνητου , του σκληρού πολεμιστή . Όσοι δεν μπορούσαν να αντέξουν τη σκλαβιά , άρπαζαν το τουφέκι και έβγαιναν στο..κλαρί ...
" Μάνα σου λέω δεν μπορώ τους Τούρκους να δουλεύω
δεν ημπορώ δεν δύναμαι , εμάλιασε η καρδιά μου ,
θα πάρω το τουφέκι μου να πάω να γίνω κλέφτης ".
Το τρίστιχο αυτό τα λέει όλα , η κλεφτουργιά άρχισε σχεδόν μαζί με την υποδούλωση του Γένους . Οι Τούρκοι δυνάστες σκότωναν , βίαζαν , άρπαζαν και έκαιγαν συνέχεια , δικαιοσύνη δεν υπήρχε , το δίκιο το είχε όποιος έδινε τα ..περισσότερα . Αυτό ανάγκαζε πολλούς να βγαίνουν στα βουνά , ήταν συγκροτημένοι σε σώματα ( μπουλούκια ) με επικεφαλής τον καπετάνιο . Η πειθαρχία ήταν σκληρή και ολόγος του καπετάνιου Νόμος . Κέντρα των κλεφτών ήταν τα απρόσιτα βουνά .
Βασίλη μ' κάτσε φρόνιμα να γένης νοικοκύρης
για ν' αποχτήσης πρόβατα , γιά ν' αποχτήσης γίδια
χωριά κι αμπελοχώραφα , κοπέλια να δουλεύουν .
Μάνα μ' εγώ δεν κάθομαι να γένω νοικοκύρης
και να 'μαι σκλάβος των Τουρκών κοπέλι των αγάδων .
Φέρε μου τ' αλαφρό σπαθί και το βαρύ τουφέκι
να πεταχτώ σαν το πουλί ψηλά στα κορφοβούνια
να βρω λημέρια των κλεφτών γιατάκια καπετάνιων...
ΑΡΜΑΤΩΛΟΙ ΚΑΙ ΚΛΕΦΤΕΣ
Απ' τα βουνά ροβόλαγαν και πολεμούσαν τον Τούρκο , ήταν προστάτες των Ελλήνων , αλλά και αυτών των Οθωμανών , όταν φέρονταν καλά στους Έλληνες , όπως ήταν επίσης σκληροί και σε κάθε Έλληνα Τουρκολάτρη . Ήταν με λίγα λόγια προστάτες των αδικουμένων. Η ζωή τους ήταν ένας συνεχής πόλεμος νύχτα μέρα και τέλειωνε πάντα με βόλι πάνω στη μάχη . Αυτή ήταν εξ' άλλου και η ευχή τους " Καλό βόλι ".
Τρία πουλάκια κάθονταν ψηλά στη Βουνιχώρα
τόνα τηράει τη Λιάκουρα και τ' άλλο την Κωστάρτσα
το τρίτο το καλλίτερο ρωτάει τους διαβάτες .
Διαβάτες που διαβαίνετε στρατιώτες που περνάτε
μην είδατε τσ' αρματωλούς και το Βλαχοθανάση
που γέρασε αρματωλός στους κλέφτες καπετάνιος .
Εψές προψές τον είδαμε στον Έπαχτο απόξω
δυό μέρες επολέμαγε με Τούρκους τρεις χιλιάδες .
Αντρούτσο τι κλειστήκαμε σα ναμαστα γυναίκες
το γιαταγάνι τράβηξε κι ένα γιουρούσι κάνει .
Πέφτουν τα βόλια σα βροχή κανόνια σα χαλάζι
τρεις μπάλες του ερίξανε πικρές φαρμακωμένες
η μιά τον πήρε στο λαιμό η άλλη μεσ' το χέρι
η τρίτη η φαρμακερή τον βρήκε στο κεφάλι .
Κόψετε το κεφάλι μου να 'χετε την ευχή μου
Κι ο Αντρούτσος βγαίνει μιά φωνή πικρή φαρμακωμένη
παιδιά τραβάτε τα σπαθιά κι αφήτε τα τουφέκια
να μη μας πάρει η Τουρκιά του βλάχου το κεφάλι
που γέρασε αρματωλός στους κλέφτες καπετάνιος .
Και ο Ανδρούτσος μοιρολογώντας το χαμό του γεροκλέφτη λέει :
Πέντε παιδιά μου σκότωσαν και το Βλαχοθανάση
πέντε πλευρά μου τσάκισαν και τη δεξιά μου πλάτη ...
Στις κακουχίες οι κλέφτες ήταν σκληροί και τρομεροί στον πόλεμο . Γνώριζαν και το τελευταίο λιθαράκι στα βουνά και έτσι πετσόκοβαν πάντοτε πολλαπλάσιους Τούρκους . Μακρυά όμως απ' τα σπίτια τους , ζούσαν ζωή σκυλίσια . Το γνωστό δημοτικό τραγούδι το λέει με τρόπο σπαραχτικό .
Μαύρη ζωή που κάνουμε εμείς οι μαύροι κλέφτες
ποτέ μας δεν αλλάζουμε και δεν ασπροφορούμε .
και αλλού πάλι...
Παιδιά μ' σα θέλτε λεβεντιά και κλέφτες να γενήτε
εμένα να ρωτήσετε πως τα περνούν οι κλέφτες
Σαράντα χρόνια έκανα στους κλέφτες καπετάνιος
ζεστό ψωμί δεν έφαγα , ζεστό και χοβολίσιο
όλη μερούλα πόλεμο το βράδυ καραούλι .
Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΣΤΗ ΣΤΕΡΕΑ ΕΛΛΑΔΑ .
Όλοι ξέρουμε ότι στο Μωριά η Επανάσταση επίσημα κηρύχτηκε στις 25 Μαρτίου 1821 . Στην Αγία Λαύρα , τη μέρα του Ευαγγελισμού και μετά τη λειτουργία ο Επίσκοπος Παλαιών Πατρών Γερμανός ύψωσε τη σημαία της Επανάστασης .
Ας δούμε όμως πότε και πως κηρύχτηκε η Επανάσταση και στη Στερεά Ελλάδα , γιά τη Δωρίδα θα μιλήσουμε ξεχωριστά .
Ζυγώνοντας η 25η Μαρτίου , όλοι οι Έλληνες περίμεναν το σύνθημα να πέσουν απάνω στον τύραννο . Η Λειβαδιά τότε ήταν η πιό τρανή πόλη της Ελλάδας μετά τα Γιάννενα , είχε πάνω από 10.000 ψυχές , απ' αυτές 6.000 ήταν Έλληνες , 2.000 Τούρκοι και οι υπόλοιποι Αρβανίτες , Εβραίοι και άλλοι . Η Αθήνα ήταν ένα χωριό με 2-3.000 . Από τη Λειβαδιά λοιπόν έπρεπε να ξεκινήσει ο αγώνας γιά να πετύχει .
Έτσι στις 23 Μαρτίου ο Θανλασης Διάκος , που ήταν καπετάνιος στο αρματωλίκι της Λειβαδιάς , στέλνει το πρωτοπαλλήκαρό του , το Βασίλη Μπούσγο , ένα ατρόμητο πολεμιστή, με γράμματα στους άλλους καπεταναίους της Ρούμελης και με την εντολή να περάσει και στο Μωριά να δει τους οπλαρχηγούς και να πάρει οδηγίες .
Φτάνει ο Μπούσγος στην Αράχωβα , βρίσκει τον Παπαλεξαντρή , πάει μετά στα Σάλωνα βρίσκει τον Πανουργιά και φεύγει γιά το Γαλαξείδι . Βρίσκει εκεί τους προεστούς δίνει και σ΄αυτούς γράμματα του Διάκου και τους ζητάει καίκι να περάσει πέρα .
- Γύρνα πίσω μαύρε μου , του λένε , ο Μωριάς καίγεται και του δείχνουν τα καράβια που έρχονταν εκείνη την ώρα απ' το Αίγιο γεμάτα Τούρκους που είχαν συνθηκολογήσει και έφευγαν προς τη Ρούμελη ελεύθεροι .
Γυρίζει τρέχοντας ο Μπούσγος να φέρει τη χαρμόσυνη είδηση στο Διάκο . Φτάνει στο χάνι του Ζεμενού κατά τα μεσάνυχτα , βρίσκει μέσα να κοιμούνται δυό Τούρκοι ταχυδρόμοι . Αμέσως πονηρεύτηκε πως αυτοί κάποιο μαντάτο πήγαιναν στον Βοεβόδα της Λειβαδιάς . Καιρό δεν χάνει , παραλαβαίνει αυτός τον ένα κι ο συνοδός του τον άλλο και τους κόβουν τα κεφάλια . Ψάχνει και βρίσκει απάνω τους γράμμα του Πασά των Σαλώνων προς τον Πασά της Λειβαδιάς που του έλεγε ότι οι Γκιαούρηδες ξεσηκώθηκαν και να λάβει τα μέτρα του .
Τρέχει αμέσως στη Λειβαδιά και το δίνει στο Διάκο , δεν υπήρχε καιρός γιά χάσιμο . Μαζεύει ο Διάκος τους προεστούς σε συμβούλιο το πρωί . Εν τω μεταξύ όμως μαθαίνει ο Βοεβόδας Χασάν το φόνο των δύο Τούρκων απ' τον Μπούσγο και στ'ελνει να τον φωνάξει , αντί όμως γι' αυτόν πάει ο Διάκος .
- Αυτός ο σκύλος ο Μπούσγος , λέει ο Πασάς , σκότωσε δυό βασιλικούς ανθρώπους και θα του πάρω το κεφάλι τώτα .
- Τι λες Πασά μου , ο Μπούσγος δεν έφυγε στιγμή από δίπλα μου , τον παίρνω απάνω μου , απαντά ο Διάκος .
- Και ποιός ωρέ χάλασε τους ανθρώπους μου ;
- Που να ξέρω ...και κάνει πως σκέφτεται .
- Τι σκέφτεσαι ωρέ τζάνουμ Διάκο καπετάν ;
- Να Πασά μου , ποιός άλλος , εκείνος ο ζορμπάς ο Δυσέος , αυτός έμαθα πως κάνει κατά δω με 7.000 και θα χαθούμε όλοι μας...
Τρόμος έπιασε τον Πασά στο άκουσμα του Δυσέα Αντρούτσου .
- Και τι θα κάνουμε τώρα ωρέ Διάκο ;
- Εγώ λέω , απαντάει ο Διάκος , να μου δώσεις ένα χαρτί να πάω στα γύρω χωριά να μαζώξω ανθρώπους και να τον βαρέσω .
Του δίνειο Χατζή Χασάν Πασάς το χαρτί κι' έτσι ο Διάκος επίσημα έκανε στρατολογία όχι βέβαια γιά τον Χασάν αλλά γιά τον εαυτό του . Ταχύτατα συγκέντρωσε ως χίλια τουφέκια .
Παίρνει τους προεστούς της Λειβαδιάς και νύχτα πάει στο Μοναστήρι του 'Οσιου Λουκά στο Δίστομο , εκεί τον περίμεναν ο Επίσκοπος Σαλώνων Ησαίας και οι οπλαρχηγοί Δυοβουνιώτης , Πανουργιάς και άλλοι , έγινε συμβούλιο και αποφασίστηκε αμέσως χωρίς καμιά καθυστέρηση να σηκλωσουν τ' άρματα , γιατί ο Πασάς θα είχε μάθει τα καθέκαστα γιά το Μωριά κι' η Λειβαδιά δεν τους χώραγε πιά .
Ξημέρωνε 27η Μαρτίου 1821 , πρωί-πρωί έγινε λειτουργία απ' το Δεσπότη Ησαία στην εκκλησία του μοναστηριού και μετά δοξολογία . Ο Ησαίας κρατώντας στο ένα χέρι το σταυρό και στ' άλλο τη σημαία έκανε δέηση γιά την απελευθέρωση του γένους . Οι λυγμοί έπνιγαν τη φωνή του , μετά κοινώνησαν όλοι και βγήκαν στο προαύλιο , εκεί ο Ησαίας με τη σημαία στο χέρι ευλόγησε ένε-ένε τα παλληκάρια που του φιλούσαν το χέρι και τη σημαία . Φιλήθηκαν ο ένας με τον άλλο πήραν συχώρεση και ορκίστηκαν η να λευτερώσουν την πατρίδα η να πεθάνουν...
Χωρίς χρονοτριβή οι καλόγηροι μαζί με τους Στειριώτες όρμησαν και πετσόκοψαν τους Τούρκους στο Δίστομο ενώ ο Διάκος τράβηξε κατά τη Λειβαδιά...
Η ΔΩΡΙΔΑ ΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ 1821 .
Πριν προχωρήσουμε στην ιστόρηση των γεγονότων της Επανάστασης , ας δούμε όμως σε ποιά κατάσταση βρισκόταν η Επαρχία μας το 1821 .
Στην περίοδο της Τουρκοκρατίας , αλλά και πριν απ' αυτή , στα ορεινά της Ρούμελης κατέφυγαν Ηπειρώτες και Θεσσαλοί γιά να γλυτώσουν πότε απ' τους Ενετούς , πότε απ' τους Φράγκους και προ παντός απ' τους Τούρκους που σαν ..κατεβασιά στο πέρασμά τους ξερρίζωναν τα πάντα .
Αυτοί ήταν γνήσιοι Έλληνες , Χριστιανοί Ορθόδοξοι και μιλούσαν μόνο την Ελληνική γλώσσα . Μερικά χωριά και τοποθεσίες πήραν ονόματα Τούρκικα ίσως και Σλαύικα, Λατινικά και Αρβανίτικα . Στη Δωρίδα οι Τούρκοι είχαν εγκατασταθεί κυρίως στο Λιδορίκι , στο Μαλανδρίνο και στα κάτω χωριά . Μεμονωμένοι όμως εγκαταστάθηκαν γιά μικρά η μεγάλα διστήματα και στα ορεινά , δεν είναι σωστό αυτό που λέγεται πως στα ορεινά χωριά δεν πάτησε Τούρκος , όπως θα δούμε στην ιστορία του Σαφάκα , ένα ομόλογο του 1773 , που έγινε στην Αροτίνα , το υπογράφει σαν μάρτυρας ένας Τούρκος ο Αλή Τσάμης . Άλλο ομόλογο , στη Ζελίστα με ημερομηνία 17 Σεπτεμβρίου 1801 το υπογράφει και ένας Μουσταφάς Αργυροκαστρίτης , επίσης ο Διάκος βγήκε στο κλαρί γιατί στην Αρτοτίνα σκότωσε ένα Τούρκο .
Επίσης έχουμε πολλές τοποθεσίες με Τούρκικα ονόματα όπως π.χ. Τουρκόπλ' ( Τουρκόπουλο ) , Τσούκα και Αζιζ , η βρύση στο Ψηλό Χωριό , Βεληγκέκα η βρύση στο Βλαχοβούνι , Καρά Ισάρ στην Αρτοτίνα , Γρέκιζα στο Διχώρι ( Κωστάρτσα ) κλπ . Το σπουδαιότερο όμως είναι πως έχουμε ένα σωρό λέξεις Τούρκικες που χρησιμοποιούνταν και χρησιμοποιούνται στην καθημερινότητά μας , όπως : Αχούρι = σταύλος , Ζαιρές = τροφή , Ντορβάς = σακούλι , Χαγιάτι = μπαλκόνι , Μπουχαρές = τζάκι , Χαμπέρ = νέο , Ασκέρι = κόσμος , Μπουλούκι = άτακτο πλήθος , Χάνι= πανδοχείο , Ταίνι = φαγητό , , Καράς = μαύρος , Αλάνι =παλιόπαιδο , Χαράμι = σε κακό , Τζερεμές = πρόστιμο .
Ακόμα όλα τα τραγούδια της τάβλας , τα κλέφτικα που λέμε , αναφέρονται στα βάσανα της Τουρκοκρατίας , τέλος αν οι ορεινοί δεν είχαν καμιά ενόχληση δεν θ'αβγαιναν στα βουνά κλέφτες , ούτε θ' άρπαζαν πρώτοι τα καριοφύλια , μικροί και μεγάλοι , γιά να πολεμήσουν τους Τούρκους γιά οχτώ ολόκληρα χρόνια .
Η Δωρίδα επί Τουρκοκρατίας είχε διαιρεθεί σε δυό Καζάδες ( Επαρχίες ) , του Λιδορικιού και του Μαλανδρίνου . Ο Καζάς του Λιδορικιού είχε το 1814 κατά τον Γάλλο Πουκεβίλ , 44 χωριά με 5.800 κατοίκους και ο Καζάς του Μαλανδρίνου 24 χωριά με 2.765 κτοίκους . Όλη η παραλιάκή Δωρίδα ήταν στιφλίκια του Αλή Πασά και του γιού του Μουχτάρ , μάλιστα ο Αλής , άπληστος καθώς ήταν , το 1818 ζήτησε επ' τους πρόκριτους των Σαλώνων Κεχαγιά και Παπαγεωργόπουλο να του μεταβιβάσουν και όλον τον ελαιώνα , ήρθε όμως η Επανάσταση το 21 , και γλύτωσε .
Οι μόνιμοι Τούρκοι στα χωριά ζούσαν όπως και οι Έλληνες , μιλούσαν κυρίως Ελληνικά , τραγουδούσαν , χόρευαν και γλεντούσαν όπως οι Έλληνες , με τους Έλληνες . Μόνο στη θρησκεία , την οικογένεια και το επίσημο ντύσιμο διέφεραν . Ήταν Μωαμεθενοί , έπαιρναν πολλές γυναίκες και φόραγαν στενόβρακα αντί γιά φοτστανέλλες , ήταν ΄πμως άρπαγες , υπερόπτες και κακούργοι , ζούσαν σε βάρος των Ελλήνων χωρίς να κάνουν καμιά δουλειά . Οι Δωριείς όμως ήταν λαός ανυπότακτος , το 1453 κατελήφθη η Δωρίδα και στο 1455 έκαναν την πρώτη επανάσταση , δυό χρόνια μετά δηλαδή , έκτοτε και επί 400 χρόνια βρισκόταν σε πόλεμο με τους Τούρκους , διαρκώς .
Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΚΑΙ ΟΙ ΑΙΜΑΤΗΡΟΙ ΑΓΩΝΕΣ ΜΕΧΡΙ ΤΗΝ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ ( 1821-29 )
Στις 24 Μαρτίου 1821 0 Πανουργιάς κήρυξε την επανάσταση στο Μοναστήρι του Προφήτη Ηλία των Σαλώνων . Οι Τούρκοι κλείστηκαν στο κάστρο της πόλης και μάχονταν λυσσαλέα . Όταν είδαν ότι το κάστρο θα έπεφτε , ζήτησαν να φύγουν με τα όπλα τους γιά τη Λειβαδιά η την Λαμία .
- Μωρέ εγώ γι' αυτά τα παλιοσίδερα πολεμάω , λέει ο Πανουργιάς και τους στρίμωξε με το Γκούρα περισσότερο ώσπου παραδόθηκαν . Πήραν οι Έλληνες 600 όπλα και οπλίστηκαν ισάριθμα παλληκάρια , γιατί πολλοί αντίς γιά όπλα είχαν τσεκούρια , μαχαίρια δρεπάνια και δ'κούλια ακόμα .
Απ ' τις 23 Μαρτίου ο Πανουργιάς είχε ειδοποιήσει το Σκαλτσοδήμο , που ήταν καπετάνιος συ' αρματωλίκι του Λιδορικιού , να είναι έτοιμος . Ο Σκαλτσάς είχε τότε 60 παλληκάρια , έστειλε αμέσως τον Παπαντρέα και το Θανάση Μανίκα στα ορεινά χωριά γιά στρατολόγηση . Πράγματι , αστραπή , οι αητοί του Βαρδουσιού γύρισαν τα χωριά κι' αμέσως μαζεύτηκαν 30 Νουτσομπριώτες , 45 Βοστιντσιώτες , 15 Κωσταρτσιώτες , 10 Κριατσιώτες , 55 Πενταγιώτες , 10 Σουρουστιώτες , 20 Τριστενιώτες και 80-100 Αρτοτινοί , μα οι πιό πολλοί ήταν απ' τα Παλιοξάρια , κάπου 100 .
Στις 28 Μαρτίου 1821 ο Σκαλτσοδήμος με τον Αναγνώστη Λιδωρίκη και τα παλληκάρια του πάνε στο κτήμα του Λιδωρίκη , μεταξύ Λιδορικιού και Μαλανδρίνου . Μέσα στο κτήμα υπήρχε ένα εκκλησάκι της Αγίας Παρασκευής , πήγε κι' ο Παπαγιώργης Πολίτης απ' τη Σεργούλα και ξημερώνοντας η 29 Μαρτίου νύχτα έκανε λειτουργία , κοινώνησε τα παλληκάρια και ευλόγησε τη σημαία και τα όπλα .
Τα παλληκάρια ορκίστηκαν στη σημαία του σταυρού Ελευθερία η Θάνατο .
Aμέσως ο Σκαλτσάς μοίρασε το μικρό του στράτευμα , σε δυό σώματα , το ένα με επικεφαλής τον ίδιο στράφηκε κατά του Λιδορικιού και το άλλο υπό τον χαλβατζή κατά του Μαλανδρίνου . Πυροβολώντας και αλαλάζοντας οι Σκαλτσοδημαίοι μπήκαν στο Λιδορίκι , οι Τούρκοι πανικόβλητοι κλε'ίστηκαν στα σπίτια τους και άρχισαν τον πόλεμο . Ο αντίλαλος των όπλων , οι φωνές οι βρισιές , ανακατωμένες με τους σκουσμούς που έκαναν οι άμαθες από τέτοια χανούμισες , αντιβοούσαν στις χαράδρες των Βαρδουσιών και της Γκιώνας και έφερναν στους ορεινούς το χαρμόσυνο άγγελμα της λευτεριάς .
Η μάχη κρατούσε δυό μέρες και οι Τούρκοι , δεν έλεγαν να το βάλουν κάτω . Τότε ο Σκαλτσάς άρχισε να βάζει φωτιά , βλέποντας αυτό ο Γιουσούφ Εφέντης , γιά να γλυτώσει ύψωσε λευκή σημαία . " Η αγριότητα της μορφής του Σκαλτσά , και τα ματωμένα γιαταγάνια ήταν το καλλίτερο επιχείρημα γιά την παράδοση των Τούρκων ".
Έξαλλοι οι Έλληνες , με επικεφαλής τη σημαία του σταυρού , με σάλπιγγες , τούμπανα και καραμούζες , και ανεμίζοντας τις λερές φουστανέλλες τους διέσχισαν τρεις φορές το Λιδορίκι , πέρα -δώθε πηδώντας και χορεύοντας . Έτσι πανηγύρισαν τη νίκη τους .
Στο Μαλανδρίνο , οι Τούρκοι αμύνονταν σθεναρά από σπίτι σε σπίτι , σπεύδει και προς τα ' κει ο Σκαλτσάς και σε δυό μέρες τους πετσοκόβει . Έτσι ξεκαθάρισε η Δωρίδα απ' τους Τούρκους αλλά μόνο προσωρινά , όπως θα δούμε παρακάτω .
Όσοι Τούρκοι βρέθηκαν σε χωριά και έφεραν αντίσταση σκοτώθηκαν . Τα τοπονύμια της Δωρίδας , Τουρκόρεμε , Αγά το κοτρόνι , Τουρκόπουλο κ.α μάλλον έχουν προέλθει από σκοτωμένους Τούρκους . Οι Τούρκοι όμως ήταν πολλοί , σαν την λερναία ύδρα , ένα κεφάλι έκοβες δυό ξεφύτρωναν , οι Έλληνες λίγοι , ας μη νομιστεί όμως πως οι Τούρκοι δεν ήταν πολεμιστές , σκυλιά μαύρα ήταν , γεννημένοι και αυτοί εδώ πάπου προς πάπου , πίστευαν τον τόπο δικό τους και τους Έλληνες δικαιωματικά δούλους βτους , χαρακτηριστική είναι η κουβέντα που είπε ένας Αγάς που κρυμένος πίσω από μιά κοτρόνα τουφέκαγε .
- Γιατί ωρέ Έλληνες μας πολεμάτε ; Τι έχετε μαζί μας ; Εμείς εδώ δε γεννηθήκαμε , μαζί δε μεγαλώσαμε , τι θέλετε από μας ;
- Εμείς είμαστε Χριστιανοί και σεις Μωχαμέτηδες .
- Και γιατί δε γίνεστε και σεις ωρέ Μωχαμέτηδες να είμαστε ένα ; απαντάει ο Αγάς .
Γράφει επίσης ο Αχμέτ Ντεμπρεβίστα στις 8 Σεπτεμβρίου 1828 από την Λομποτινά :
" Κίτζο Τζαβέλα
Βοιτσά
...λέγεις ότι ο τόπος είναι Ελληνικός , ήξευρε ότι εγώ όπου έχυσα τόσον αίμα και καθώς λέγεις άλλο τόσο θέλεις χύσει και συ τότε θα φας Κραβαρι και Λιδωρίκι , πλην μη στέλνεις και μαζώνεις καρβουνιαρέους ότι αυτοί διά κάρβουνα ηξεύρουν και όχι διά ντουφέκι . Πολλά λέγεις , εγώ σου λέω σύρε από κει που ήλθες ορφανέ ότι σε λυπάμαι όπου μείνητε τρεις Σουλιώτες και θα χαθήτε ούλοι . Τόπος Ελληνικός είμαι εγώ και νησαλά θέλεις με γνωρίσει γλήγορα μωρέ Κίτζο .
Ο του Κραβάρου Ντερβέναγας
Αχμέτ Ντεμπρεβίστα ".
Όπως και παραπάνω γράψαμε , οι Τούρκοι δεν δούλευαν καθόλου , ζούσαν σε βάρος των ραγιάδων . Ως επάγγελμα είχαν τη ληστεία , την αρπαγή και τον πόλεμο . Δεν ήταν καθόλου δειλοί , έπεφταν στη φωτιά του πολέμου πολλές φορές γιά γούστο η από φιλότιμο . Οι κλέφτες όταν είχαν καιρό να πολέμήσουν γράφαν στους Τούρκους και τους προκαλούσαν να έρθουν στο τάδε μέρος να πολεμήσουν . Αυτοί από φιλότιμο πήγαιναν και σκοτώνονταν .
Γράφει ο Κατσαντώνης στο Βεληγκέκα μέσα στ' άλλα :
- Να βγείς Βελή μου στ' Άγραφα , να βγείς ν' ανταμωθούμε .
- Κι' ο Βεληγκέκας τ' άκουσε πολύ του κακοφάνει .
Στα γόνατα σηκώθηκε και το σπαθί του ζώνει
- Πούσε τσαούση ογλήγορε μάσε τα παλληκάρια ,
Να πάμε να βαρέσουμε το σκύλο Κατσαντώνη .
Επίσης ο καπετάν Γιάννης Ρούκης ( απ' την Αρτοτίνα ) , απ' το Μοναστήρι του Κουτσουρού , στην Πλέσσια , παραγγέλνει : Λάτε βρε Τούρκοι να ρίξουμε και κανένα τουφεκάκι , τι το τρώμε χαράμι το ψωμί του Σουλτάνου σας του Μουράτη .
Οι ΄Τούρκοι , κ'εδώ από φιλότιμο , πήγαν , έγινε μάχη τρεις μέρες και σκοτώθηκαν καμιά διακοσαριά απ' αυτούς .
Αγώνες φοβεροί , όμως , έγιναν στη Δωρίδα σ'όλο το διάστημα της Επανάστασης . ήταν βλέπεις πέρασμα γιά το Μωριά και η Τούρκοι δεν την άφηναν εύκολα . Έτσι στις 19 Σεπτεμβρίου 1821 ο Τουρκικός στόλος κανονιοβολεί τη Βιτρινίτσα χωρίς όμως αξιόλογες ζημιές , μετά πήγε στο Γαλαξείδι όπου βρήκε την πόλη έρημη , χωρίς μάχη κυρίεψαν 34 πλοία , και τα άλλα μη μπορώντας να τα κινήσουν τα έκαψαν .
Στις 7 Σεπτεμβρίου 1823 , ο Σκόντρα Πασάς κατεβαίνει σαν σίφουνας , δίνει μάχη στο Καρπενήσι και στα Καγκέλια και ξεχύνεται προς Κράβαρα . Ο Πλάτανος λαι τα γύρω χωριά προσκύνησαν , ενώ τα ψηλότερα Κραβαριτοχώρια δεν προσκυνούν και κλείνονται στις αποκλείστρες . Το ίδιο και τα γύρω χωριά της Αρτοτίνας κλείνονται στην αποκλέιστρα των Βαρδουσιών , είναι σε μιά σπηλιά σε γκρεμό , απάτητη..
Στις 28 Ιουνίου 1824 οι Τούρκοι , βγαίνουν απ' τη Ναύπακτο και χτυπούν τη Δωρίδα , αλλά ο Τριαντάφυλλος Αποκορίτης , ο γενναίος αυτός αξιωματικός του Σκαλτσά , επικεφαλής ολιγαρίθμων Δωριέων τους συγκράτησε και τους έκανε να υποχωρήσουν πίσω στη Ναύπακτο .
Τον Ιούνιο του 1825 , ο Σεληχτάρ Πασάς περνέι το Καρπενήσι φτάνει στη Στίστα και τραβάει προς Λιδορίκι , ο κόσμος πάγωσε , ακούει Τούρκο και τρέμει . Πιάνουν πάλι τις αποκλείστρες , τότε έπεσε στον κόσμο πείνα φοβερή . Το 1826 ήταν χειρότερο απ' το 1825 , γιά τη Δωρίδα , η πείνα και οι αρρώστειες ξεκληρίζουν τον κόσμο , δεν είχαν και βόλια .
Γράφει ο Σκαλτσάς προς την Κυβέρνηση .
" Τροφές έως τώρα εγδέρναμε τον κόσμο και πέρναμε τη χαψιά απ' το στόμα των παιδιών τους . Τώρα απηύδησαν και αυτοί δίνοντας και όποιος έχει και κανένα σπυρί γέννημα , το έβαλε στις αποκλέιστρες και οι στρατιώται τώρα είναι πάντες άποροι άνευ τροφής . Λοιπόν αντιπαρακαλώ να μας προφτάσετε με τροφάς και πολεμοφόδια όσον τάχος .
Ο Πατριώτης
Δήμος Σκαλτσάς .
18 Μαρτίου 1826
Έκ Γρανίτζης "
Η Διοίκηση τότε δίνει εντολή να σταλούν 200 οκάδες μπαρούτι και μολύβι γιά βόλια , διότι " οι κάτοικοι κατέφυγον εις τα σπήλαια και τα βάραθρα ".
Με το πέσιμο του Μεσολογγιού , το 1826 , έπεσε και όλη η Ρούμελη και κάθε αντίσταση στον Τούρκο σταμάτησε , πολλοί καπεταναίοι προσκύνησαν και οι αγωνιστές έφυγαν γιά να γλυτώσουν τη ζωή τους και τις φαμελιές τους , ο Σκαλτσοδήμος όμως με τους Δωριείς του στέκεται απροσκύνητος .
Ο Κιουταχής μετά το Μεσολόγγι , πλημμύρισε τη Δωρίδα και γιά να ξεμπερδεύει μ'αυτή , αποφασίζει να χτυπήσει τα ορεινά παό Πενταγιού και πάνω . Γίνεται μάχη στην Πενταγιού ( 30-7-1826 ) και οι Τούρκοι αποδιώχνονται προς το ποτάμι Κόκκινος και πιάνουν του Σκορδά το Χάνι . Ο Σκαλτσάς ροβολάει από Βοστινίτσα και Γρανίτσα με τα παλληκάρια του και πέφτοντας σαν το γεράκι στις κότες , τους πετσοκόβει . Γιόμισε το ποτάμι από κουφάρια και λαβωμένους .
Όπως είπαμε όμως οι Έλληνες ήταν λίγοι και χωρίς βόλια ...
" Ανάρια ..ανάρια τα ριχναν οι Κλέφτες τα τουφέκια
κι'ήταν οι μαύροι λιγοστοί , κι' ήταν οι μαύροι λίγοι
πέντ' 'εξη οχτώ νομάτοι
και 'κείνοι..λαβωμένοι "
...όπως λέει και το τραγούδι .
Ο Σαφάκας προσκύνησε κι' ο Σκαλτσάς μη μπορώντας να κάνει τίποτα , έφυγε απροσκύνητος προς το Μωριά . Η Δωρίδα είναι πάλι σκλαβωμένη , αλλά αυτ'ός όμως ήταν ο σφαδασμός του θεριού .
Το 1827 η Κυβέρνηση διορίζει τον Καραισκάκη αρχιστράτηγο όλης της Στερεάς κι η Δωρίδα ζώνεται πάλι στ' άρματα . Έρχονται όμως πάλι 5.000 Τούρκοι απ' το Καρπενήσι , γίνονται άγριες μάχες στην Οξυά , Αβόρανη και Τέρνοβα με τον Κίτσο Τζαβέλλα .
Το 1828 , το Μάη , νέα επιδρομή των Τούρκων στα χωριά Αγιαθυμιά , Βοτνιχώρα , και Πέντε Όρια και νέα φυγή στις αποκλείστρες , στο Κάριο ( μεταξύ Συκιάς και Λευκαδιτιού ) , και στα Βαρδούσια . Φτάνουν και εκεί οι Τούρκοι , αλλά οι σπηλιές είναι απάτητες και οι Έλληνες αμύνονταν ακόμα και με λιθάρια !
Η Επανάσταση όμως έχει ..κριθεί , και η λευτεριά του Γένους είχε κερδηθεί . Οι Ευρωπαίοι είδαν ότι η Τουρκία δεν ήταν πιά Αυτοκρατορία αλλά ένα πτώμα που δεν μπορούσε να τα βγάλει πέρα , έτσι στις 6 Ιουλίου 1827 υπόγραψαν τη συνθήκη του Λονδίνου αναγνωρίζοντας την ανεξαρτησία της Ελλάδας . Οι Τούρκοι όμως δεν αναγνώρισαν τη συνθήκη αυτήπαρά μόνο το Σεπτέμβριο του 1829 . Μάλιστα μερικοί δεν ήθελαν να το βάλουν κάτω και στις 25 Σεπτεμβρίου 1829 ο Δημ .Υψηλάντης δίνει την τελευταία μάχη του ιερού αγώνα στην Πέτρα της Κωπαίδας . Οι Τούρκοι νικήθηκαν και πάραπολλοί πνίγηκαν στα έλη της , τότε , λίμνης Κωπαίδας .
Την ίδια μέρα στο Μοναστήρι του Αγίου Νικολάου , πάνω απ' το σημερινό χωριό , Υψηλάντης , υπογράφτηκε συμφωνία ν' αποχωρήσουν οι Τούρκοι . Έτσι κι 'έγινε , οι τελευταίοι Τούρκοι έφυγαν προς τη Λαμία , όπου λίγο πιό έξω ήταν τα σύνορα της ελεύθερης πιά Ελλάδας .
Έτσι λευτερώθηκε λοιπόν η Δωρίδα κι' η πατρίδα μας , γιά καλύτερη όμως ένημέρωσή σας απ' το επόμενο θα αναφερθούμε λεπτομερέστερα στους αγώνε που έγιναν στη Δωρίδα , αλλά και στη γύρω περιοχή , με σχετική χρονολογική σειρά ., ξεκινώντας με τις " ΜΑΧΕΣ ΣΤΟ ΛΙΔΟΡΙΚΙ " .
ΜΑΧΕΣ ΣΕ ΟΜΕΡ ΕΦΕΝΤΗ ΚΑΙ ΛΕΥΚΑΔΙΤΙ . .
Τον Ιούνιο του 1822 ο Μπερκόφτσαλης , που ήταν στη Λάρισα , διατάχτηκε απ' το Σουλτάνο , να στρατολογήσει 30.οοο στρατό και να πνίξει , με κάθε θυσία , την Επανάσταση . Αυτός τότε διέταξε τον Ομέρ Βρυώνη που ήταν στην Πρέβεζα να συνενωθεί μαζί του . Στα μέσα Ιουνίου 1822 ο Ομέρ Βρυώνης κινήθηκε από Ναύπακτο γιά Σάλωνα , μέσω Δωρίδας , λίγα χιλιόμετρα ανατολικά , στο χωριό Ομέ Εφέντη , το σημερινό Καστράκι , τον περίμενε ο Τριαντάφυλλος Αποκορίτης με τους Δωριείς του .
Έγινε σφοδρή μάχη και οι Τούρκοι υποχώρησαν αφήνοντας πίσω πολλούς νεκρούς , απ' τους Έλληνες σκοτώθηκαν έξ και τραυματίστηκαν έντεκα . Νέα μάχη γίνεται εδώ τον Δεκέμβριο του 1826 , οι Τούρκοι με 1.500 υπό τον Βελή Αγά της Ναυπάκτου χτύπησαν το χωριό . Το μαθαίνει ο Καραισκάκης που ήταν στο Λιδορίκι και στέλνει το Χατζή Μιχάλη και άλλους οπλαρχηγούς εναντίον τους . Οι Έλληνες τους κυνήγησαν πέρα απ' το Μόρνο , τόσο δε φόβο πήραν οι Τούρκοι που ο Χατζή Μιχάλης με 10 μόνο ιππείς τους έφτασε μέχρι τις πύλες του φρουρίου της Ναυπάκτου .
ΜΑΧΗ ΣΤΟ ΛΕΥΚΑΔΙΤΙ .
Το Μάιο του 1825 σε μιά απ' τις πολλές επιδρομές τους στη Δωρίδα , οι Τούρκοι έκαψαν , γιά μιά κόμα φορά το Λιδορίκι . Ο κόσμος κατέφυγε στην αποκλέιστρα Κάριο , πάνω απ' το Λευκαδίτι . Οι Τούρκοι χτύπησαν κι' έκαψαν το Λευκαδίτι , αλλά δεν μπόρεσαν να πατήσουν το Κάριο . Ανενόχλητοι , τώρα πιά οι Τούρκοι αλώνιζαν τη Δωρίδα , αφού κάθε οργανωμένη αντίσταση είχε πιά σταματήσει .
ΜΑΧΗ ΣΤΑ ΠΕΝΤΕ ΟΡΙΑ .
Τον Αύγουστο του 1825 μετά την άτυχη μάχη της Παπαδιάς , οι Τούρκοι ρίχνονται καταπάνω στην τυραγνισμένη Δωρίδα , καίνε το Μαλανδρίνο και τη Βιτρινίτσα , απο κει τραβάνε να..σβύσουν και τα Σάλωνα . Οι οπλαρχηγοί έσπευσαν να πιάσουν το χωριό Πέντε Όρια και να τους φράξουν το δρόμο , αλλά δεν πρόφτασαν , και σαν μπήκαν μέσα στο χωριό βρήκαν τους Τούρκους ταμπουρωμένους μέσα στα σπίτια .
Έγινε φοβερή μάχη με επικεφαλής το Σκαλτσοδήμο και τους Δωριείς του , άτυχη και εδώ γιά τους Έλληνες που είχαν 100 νεκρούς , ήταν απ' τις λίγες μάχες με τόσους πολλούς νεκρούς .
Έτσι οι Τούρκοι , ανεμπόδιστοι , μπήκαν στα Σάλωνα κι' αφού τα λεηλάτησαν άγρια , τα έκαναν στάχτη .
ΜΑΧΗ ΣΤΗ ΣΕΡΓΟΥΛΑ .
Στις 17 Ιουνίου 1825 οι Τούρκοι υπό τον Κεχαγιά Μπέη , ήρθαν απ' τη Ναύπακτο κρυφά και χωρίς να τους πάρει είδηση κανείς , χτύπησαν αιφνιδιαστικά το χωριό Σεργούλα .
Ο ηρωικός Παπαγιώργης Πολίτης ( ο ιερέας που ευλόγησε τη σημαία της Επανάστασης στο Λιδορίκι ) , γέρος αλλά παλληκάρι , μάζωξε όσους μπόρεσε και προσπάθησε να αποκρούσει τους Τούρκους . Δεν τα κατάφερε όμως γιατί οι Τούρκοι ήταν πολλοί και του πήραν το χωριό . Μάλιστα πάτησαν και το δικό του πύργο . Αφού έσφαξαν όσους μπόρεσαν και γύμνωσαν τα πάντα , πήραν αιχμαλώτους και τα τρία εγγόνια του ιερέα .
ΣΤΟ ΜΟΝΑΣΤΗΡΙ ΤΗΣ ΒΑΡΝΑΚΟΒΑΣ .
Το μοναστήρι της Βαρνάκοβας είναι απ' τα αρχαιότερα της Χριστιανοσύνης , ιδρύθηκε το 977 επί αυτοκράτορος Μανουήλ Ζ' του Παραπινάκη . Εκεί έχουν ταφεί δυό Αυτοκράτορες και τρεις Πατριάρχες .
" Ήγαγεν ημάς ώδε θανάτου νόμος Σεβαστοκράτωρ Άννα και Κωνσταντίνος . Και λοίσθον δι' αυτόν δεσπότης Κωνσταντίνος προ της δίκης ρύσαι με της καταδίκης " . ( Επιτύμβιος επιγραφή των Αγγέλων Κομνηνών Άννας και Κωνσταντίνου ).
Σ' όλη την μακραίωνα ιστορία του , το μοναστήρι αυτό ήταν φάρος που φώτιζε και καθοδηγούσε το δυστυχισμένο γένος των Ε΄λλήνων που από τότε βπου φάνηκε στην ιστορία δεν κάνει τίποτα άλλο παρά να πολεμάει τους κάθε λογής επιδρομείς που επιβουλεύονται την ανεξαρτησία του .
Στο διάστημα της Τουρκοκρατίας , ήταν το καταφύγιο όλων των διωκωμένων ραγιάδων και κρυφό σχολειό όπου καλόγεροι τη νύχτα , με το καντήλι η τα τρεμοσβύνοντα κεριά , μάθαιναν τα Ελληνόπουλα τα λίγα γράμματα που ήξεραν κι' αυτοί . Τους δίδασκαν την ιστορία κι τη θρησκεία του γένους μας . Εκεί δίδαξε και ο δάσκαλος του γένους , περίφημος Νικόδημος Καβάσιλας από την Αγιά Θυμιά , τον 17ο αιώνα .
Αν δεν υπήρχαν τα μοναστήρια να κρατήσουν , και η ιστορία και η θρησκεία και η γλώσσα μας θα χάνονταν και σήμερα θα είμασταν όλοι η Τούρκοι , η Φράγκοι η οτιδήποτε άλλο και μόνο Έλληνες δεν θα είμασταν . Σ' όλο το διάστημα της Επανάστασης του 1821 , το μοναστήρι έλαβε ενεργότατο μέρος στον αγώνα . Διέθεσε ολόκληρη την περιουσία του και περιέθαλψε γερούς και τραυματίες . Οι καλόγεροι με το όπλο στο χέρι μάχονταν στην πρώτη γραμμή .
Όταν έπεσε το Μεσολόγγι , στις 10 Απριλίου 1826 , ο Κιουταχής στράφηκε προς τη Δωρίδα και τα Σάλωνα . Γιά να του κόψει το δρόμο ο Καραισκάκης , άρρωστος τότε , στέλνει το Σκαλτσά , το Σαφάκα , το Φραγκίστα και τον Καλύβα να πιάσουν το μοναστήρι και τα γύρω . Όλο το μήνα Μάιο , 4.000 Τούρκοι ρίχνονταν σαν ταλυσσασμένα σκυλιά απάνω να πατήσουν το ιστορικό μοναστήρι . Ο γενναίος όμως Καλύβας στεκόταν ακλόνητος από μέσα , ενώ απ' έξω βοηθούσαν ο Σκαλτσάς και ο Σαφάκας .
Όλοι οι καλόγεροι , περί τους εκατό , με επικεφαλής τον ηρωικό ηγούμενο Κοσμά , πολεμούσαν λιονταρίσια στις πολεμίστρες , ενώ συγχρόνως έψελναν μεγαλόφωνα παρακλήσεις προς τη Θεοτόκο , και οι καμπάνες χτυπούσαν ασταμάτητα όλη μέρα . Απελπισμένοι οι Τούρκοι έσκαψαν λαγούμια αλλά τους πρόδωσε ένας Αρβανίτης και απέτυχαν . Τότε έφεραν κανόνια και έκαναν ρήγμα στους τοίχους .
Μετά απ' αυτό οι Έλληνες , τα μεσάνυχτα της 26ης Μαίου 1826 , και μετά από αγώνα ενός μηνός σχεδόν , ξιφήρεις βγήκαν έξω σκορπίζοντας τον όλεθρο . Εκεί ο ήρωας Καλύβας έχασε το χέρι του . Οι Τούρκοι έβαλαν φωτιά και έκαναν στάχτη το μοναστήρι . Ξαναχτίστηκε το 1831 με χρήματα που έδωσε ο Καποδίστριας ( 1.800 φοίνικες ) . Επέζησαν μόνο εννιά καλόγεροι οι , Κοσμάς ηγούμενος , Παρθένιος , Ανατόλιος , Ιωακείμ , Κυπριανός , Κάλιστρος , Θεόφιλος , Διονύσιος και Χρρύσανθος , όλοι οι άλλοι χάθηκαν....
ΜΑΧΕΣ ΣΤΑ ΤΡΙΖΟΝΙΑ .
Στο νησάκι Τριζόνια , οι Τούρκοι είχαν αποθηκέψει τροφές και πολεμοφόδια , το Μάιο του 1827 επιτέθηκαν οι Έλληνες να τους τα πάρουν . Νέα μάχη έγινε εδώ πάλι , στις 11 Οκτωβρίου του 1828 , δυό χιλιαρχίες και μιά πεντακοσαρχία , υπό τους Κίτσο Τζαβέλλα , Γιαννάκη Στράτο και Νικόλα Τζαβέλλα , πήραν διαταγή απ' τα Μέγαρα που ήταν στρατοπεδευμένοι , να πάνε να καταλάβουν τη Ναύπακτο το τελευταίο φρούριο που είχαν ακόμα οι Τούρκοι στην κατοχή τους .
Με πλεούμενα βγήκαν στις ακτές της Σεργούλας και από κει πήγαν στα Τριζόνια όπου ξέκαναν όσους Τούρκους βρήκαν εκεί . Μετά ανέβηκαν και έδωσαν τις μάχες στη Άμπλιανη , Αμόρανη κλπ .
Στη Λομποτινά , ο Τζαβέλλας σκότωσε τον φοβερό Αχμέτ Πρεβεντίστα .
ΜΑΧΗ ΣΤΗΝ ΠΕΝΤΑΓΙΟΥ .
Μετά τη πτώση του Μεσολογγιού , 10-4-1826 , μιά ομάδα πολεμιστών απ' αυτούς που γλύτωσαν , υπό τον Νικ.Κασομούλη , κατέφυγαν στη Λομποτινά όπου ήταν ο Καραισκάκης άρρωστος .
Ο ίδιος ο Κασομούλης γράφει σχετικά :
" Στη Λομποτινά καμίαν περιποίησιν δεν είδαμε . Στις 19 Απριλίου ξεκινήσαμε από τη Λομποτινά και το εσπέρας εφτάσαμε εις Πενταγιούς Λιδωρικίου . Μ' όλον οπού και ετούτοι , ( οι χωρικοί ) , τα πράγματά των τα είχαν σηκωμένα από τας οικίας των ήλθαν όλοι οι οικοδεσπόται με ταις φαμελιές των και μας έφεραν από ό,τι είχεν ο καθείς , ψωμί , τυρί , φαγί , κρασί και όλην την νύκτα συνελλυπούμεθα στην κατάστασίν μας και τα δεινά μας .
Ο Δήμος Σκαλτσάς ευρισκόμενος εις το χωρίον Γρανίτσα , επάνω από του Σκορδά το χάνι είχε σφαχτά μαζεμένα από εισφοράν και ανθρώπους διορισμένους να μας χορηγούν ό,τι ζητήσωμε . Μας έστειλαν και 4 αρνιά ψημένα , τυρί και ψωμί . Το εσπέρας 20 εκοιμήθημεν εις το Λιδωρίκι . Εκείνο όμως ήτο όλως κενόν από χρόνων ".
Ο Κιουταχής όμως , μετά τη νίκη του στο Μεσολόγγι θέλησε να ξεμπερδεύει μιά και καλή και με τη Δωρίδα και αποφασίζει να χτυπήσει τα ορεινά από Πενταγιού και πάνω . Επικεφαλής 2.οοο Τούρκων φεύγει από Λομποτινά και φτάνει στην Πενταγιού . Μαζί του πολέμαγε τους Έλληνες και ο...Σαφάκας ! που είχε προσκυνήσει .Επικεφαλής των Ελλήνων ήταν οι Ράγκος και Τζόγας . Έγινε μάχη φοβερή όπου οι Τούρκοι αποδιώχτηκαν προς το ποτάμι Κόκκινος και σταμάτησαν στου Σκορδά το χάνι , το γνωστό στις μέρες μας Χάνι Καραπιστόλη . Εκεί όμως τους χτυπάει ο Σκαλτσάς και γέμισε το ποτάμι κουφάρια και λαβωμένους .
Στην Πενταγιού οι Τούρκοι είχαν 46 σκοτωμένους και 8 αιχμαλώτους , έχασαν και πολλά άλογα φορτωμένα .
Η μάχη έγινε στις 30 Ιουλίου 1826 .
ΧΡΟΝΙΑ ΠΟΛΛΑ
ΚΑΛΟ ΜΕΣΗΜΕΡΙ
Απ' το " Λιδωρίκι " με αγάπη .......Κ.Κ.-
No comments:
Post a Comment