Α Λ Ω Ν Ι Α - Α Λ Ω Ν Ι Σ Μ Α

 

  Απ’ τα  “ Γεωργικά της  Ρούμελης “ του  Δωριέα ( Αρτοτινού ) Δημ .Λουκόπουλου .

                          *          *           *

   - Όπ’ δε  σαρώσει  αλώνι , ψωμί  δε  χορταίνει , λέει η  παροιμία του  λαού . Δηλαδή , δεν  έσπειρες , δε  θέρισες , δεν  αλώνισες να  πάρεις  το  σιτάρι της  χρονιάς  σου , όλον το  χρόνο πεινασμένος  θα  είσαι  ! Τι  να  σου κάμει το  αγοραστό ! Έτσι  σκέφτονται .

   Για τους  γεωργούς , το  αλώνι είναι  ιερό  πράμα , γι’ αυτό και  βεβήλωση το  θεωρούν να χαλάσουν  παλιό αλώνι , να  το χρησιμοποιήσουν  για  χωράφι ή  για  άλλο  τίποτα έξω  απ’ τον  προορισμό  του .

   Εξ’ άλλου σπάνιο είναι να βρεις  γεωργό που  να  ορίζει μόνος  του το  αλώνι .

   Συνήθως  τ’ αλώνια  είναι  κοινά . Σε μικρά  όμως  χωριά , κι’ ένα  μονάχα  αλώνι αρκεί  να  εξυπηρετήσει όλους . Εκλέγουν λοιπόν το πιο  ξάγναντο  μέρος που  να  το  βαρούν όλοι οι  ανέμοι , κι’ εκεί  το  φτιάνουν .

   Σε μεγάλα  χωριά το  ένα  είναι  αδύνατο  να  εξυπηρετήσει όλους , γι’ αυτό και  φτιάνουν  δυο – τρία ή  και  περισσότερα αλώνια , πάντως στις  άκρες του  χωριού , όπου  είναι  ξάγναντα  και ευάνεμα  μέρη .

   Αλώνια  είναι  δυο  ειδών : Τα χωματάλωνα και  τα  πετράλωνα .

   Το χωματάλωνο μονάχα με λάσπη ανακατεμένη με γελαδοσβουνιά , όπως λένε  του  βοδιού την  κοπριά , στρώνεται . Ξηραίνεται η  λάσπη , κι’ έτσι δεν  υπάρχει  φόβος  να βγαίνουν  χώματα , όταν  τα  άλογα αλωνίζοντας θα  πατούν  τ’αλώνι .

   Είναι  όμως ανάγκη , κάθε  χρόνο πριν του  αλωνισμού να  στρώνεται και  ξανά  με  λάσπη το  αλώνι . Αυτό  βέβαια είναι μπελάς για  το  γεωργό , και  να ,  γιατί  οι  χωριάτες αναγκάζονται να στρώνουν τα  αλώνια με  πέτρες  τετραγωνισμένες και  καλοπελεκημένες .

   Έστρωσες το  αλώνι  με  πέτρες ; η  δουλειά σιγουρεύει για  πάντα , αποφεύγεις  το στρώσε  και  ξαναστρώσε με  τη  λάσπη και  τη  γελαδοσβουνιά . Τα  στρωμένα  με  πέτρες  αλώνια λέγονται πετράλωνα και τα  πρτιμούν στο  αλώνισμα , γιατί  ο  καρπός και  τα  άχερα , δεν  παίρνουν χώμα ή άλλη  καμιά  ακαθαρσία .

   Σε  καλοστρωμένο πετράλωνο , λάδι  να  χύσεις , το  μαζεύεις , που  λέει  κι ο  λόγος .

   Τα  πετράλωνα  τα  στρώνουν οι  μαστόροι , να  πως .

   Πρώτα  ισοπεδώνουν τον  τόπο , στο  κάτω  μέρος του  αλωνιού , που πάντα  τυχαίνει  πλαγιά , χτίζουν  ένα  τοίχο γερόν για  να  βαστάει τα  χώματα , τη  σφεντόνα , που  λένε , κι’ έτσι  ισιάζει  ο  τόπος . Ολόγυρα στ’ αλώνι  μπήγουν πλακερές  πέτρες τη μια  κοντά  στην  άλλη και  φτιάνουν  τα  χείλια του . Όλο το  μέσα έπειτα , το  στρώνουν τεχνικά  με πέτρες  τετραγωνισμένες και  καλοδουλεμένες .

  Ολομεσής τέλος στ’ αλώνι , μπήγουν  ένα στύλο ολόρθον , από  ξύλο κέδρινο ή  δέντρινο για να  μη σαπίζει εύκολα . Αυτός είναι ο  λεγόμενος στρίγερος τ’ αλωνιού , κι έχει  ψήλο το  πολύ  δυο  μέτρα .

   Ο στρίγερος είναι το  παν  στ’ αλώνι , γιατί  αυτός συγκρατάει τ’ άλογα  να’ρχονται γύρες και  ν’ αλωνίζουν το  σιτάρι . Απ’ την  αιτία  τούτη είπαν και  για  έναν  που  συγκρατεί τα  βάρη  του  σπιτιού :

   - Αυτός είναι ο  στρίγερος  του  σπιτιού .

           Προετοιμασίες για  το  αλώνισμα

   Όξω απ’ τα  χείλια του  αλωνιού , υπάρχει συνήθως ένας απλόχωρος  τόπος που  ανήκει σ’ όλο  το  χωριό , όπως  και  τ’ αλώνι .

   Εκεί  στήνουν τις  θημωνιές τους  οι  γεωργοί , ο  ένας εδώ , ο άλλος  παραπέρα στη  σειρά , κι  περιμένουν  πότε  θα έρθει η  αράδα  του καθενός για  να  αλωνίσει .

   Μήνας  και περισσότερο περνάει κάποτε  ωσπού να  πάρει κανείς  σειρά στο  αλώνισμα . Η σειρά  κανονίζεται  ως  εξής : Όποιος  πρόλαβε να  μπήξει στην κορφή  του  στρίγερου ένα  χερόβολο  σιτάρι , κείνος είναι ο πρώτος στη  σειρά . Έφτιαξα  τη  θημωνιά  μου π.χ πριν από  τους  άλλους ; Πρέπει  να  μπήξω και το  χερόβολο αυτό , τότε  έχω και  σειρά  πρώτος , αλλιώς  μου  την  παίρνει  άλλος .

   Αλώνισε  ο  ένας , καιροφυλακτούν οι  άλλοι πο ‘χουν  τις  θημωνιές , όποιος προλάβει και  μπήξει  το  χερόβολο , εκείνος και  παίρνει  την κατόπι  σειρά . Αν τύχει κανείς  και πάρει  τη  σειρά με  το  έτσι  το  θέλω , τον  θεωρούν  ασογο και  αχαίρευτο ( χωρίς  χάρη ) άνθρωπο και  τον  περιφρονούν

   Και  τώρα πως  γίνεται το  αλώνισμα .

   Με  βόδια  , όπως  αλλού , ποτέ  δεν  αλωνίζουν  οι  Ρουμελιώτες , παρά  με  άλογα και τόσο  αν τύχει σε  ανάγκη  βάζουν ν’ αλωνίσει μουλάρι ή  γάϊδαρο . Τ’ άλογα του  αλωνισμού τα  τρέφουν κυρίως τσοπαναραίοι που  τους  λένε βαλμάδες . Πριν του  καιρού του  αλωνισμού τα ‘χουν  απολυμένα στων  βουνών  τα  βοσκοτόπια και  βόσκουν  λεύτερα .

   - Θα  μπουν  στ’ αλώνια , τους  ακούς , όταν ο  καιρός φτάσει .

   Και  τα  πιάνουν , τα  καλιγώνουν και  τα  εταιριάζουν . Βρίσκουν άλλους  βαλμάδες που  τ’ άλογά  τους  μοιάζουν στο  μπόϊ και  στην  καρδιά και  “ συνεταιρίζονται “ να  βγάλουν τ’ αλώνια  πέρα , αυτό είναι  το  εταιριάζουν .

   Και  πρώτα – πρώτα φτιάνουν θηλιές με  τρίχινα σχοινιά και  τις  περνούν στα  λαιμά  των  αλόγων , είναι είδος λαιμαριές . Έτσι  τους ακούς : Έχομε  δυο  θηλιές  άλογα , που  είναι το  ίδιο σα  να πεις : δυο  άλογα . Έχομε  τρεις  θηλιές , τέσσερις  θηλιές και  τράβα  γραμμή πέρα .

   Η θηλιά μένει όλο  το  καλοκαίρι στο  λαιμό  των  αλόγων . Εξάλλου πλέκουν ένα  χοντρό τρίχινο σχοινί που  τη  μια  άκρα του τη  δένουν στο  στρίγερο . Το  μάκρος του  είναι όσο  το  μάκρος  της  ακτίνας του  αλωνιού . Στην  άλλη  άκρη του  δένουν αγκυλωτό  ξύλο που το  ονομάζουν αγκούτσα . Το ένα  με  το  άλλο  τα  άλογα τα συνταιριάζουν – ( συγκαιριαζουν λένε  ) – και  το ακρινό το πιάνουν με  την  αγκούτσα απ’ τη  θηλιά  πο ‘χει  στο  λαιμό .

   Οι  βαλμάδες ονομάζονται  τώρα αλωνισταραίοι , κάπου - κάπου τους λένε κι αγωγιάτες . Το  βαλμάδες δεν  ακούγεται  τώρα  παρά  σπανιότατα .

   Η κάθε  συντροφιά  αλωνισταραίων έχει και  την  πελατεία  της , το  συγγενολόϊ τους , τους  φίλους , ανθρώπους τέλος  που  έρχονται σε  συναλλαγή  μ’ αυτούς . Ο κάθε  πελάτης πάει και  ειδοποιεί τους  αλωνισταραίους ποιά  μέρα έχει  σειρά ν’ αλωνίσει  στ’ αλώνι και  κείνοι κανονίζουν έτσι  τις  δουλειές  τους , ώστε να  βρεθούν  σταθεροί στο  λόγο  τους .

   Τους  βλέπεις την  ορισμένη μέρα  και  ράζουν . Μικρά  αλώνια ονομάζουν , όταν  τα δεμάτια που  πρόκειται ν’ αλωνιστούν είναι  λιγοστά . Απ’ την  αυγή ως  το  γιόμα μπιτίζει η  δουλειά , και  τότε οι  αλωναραίοι κανονίζουν να  μπιτίσουν  κι άλλο μικρό  αλώνι  ως  το  βραδάκι .

     Μεγάλα  αλώνια λένε για  κείνα πο’ χουν πολλά δεμάτια και  μόλις όλη τη  μέρα απ’ το  πρωί  ως το  βράδυ αν  αλωνίσει κανείς  μπορεί  να  μπιτίσει .

   Στα  πολύ  μεγάλα  αλώνια δυο  και  τρία  άλογα  δεν προκάνουν να  μπιτίσουν  τη  δουλειά ως  το  βράδυ . Τότε  βάζουν στ’ αλώνι και  δεύτερη  σειρά  άλογα που  τρέχει  κατόπι  της  πρώτης . Αυτό  βέβαια στη  φτωχή  Ρούμελη σπάνια  συμβαίνει , αλλά  μιας  και  συμβαίνει , ας  κάνουμε λόγο .

   Έτσι  λοιπόν λένε  μια  ζυγή  άλογα , τα  υπό  τον  αυτόν  ζυγόν  άλογα , τα  δύο , τρία  στη  σειρά που  πιασμένα στην  αγκούτσα γυρίζουν . Δυο  ζυγιές άλογα λένε  όταν δυο  σειρές άλογα πιασμένα απ’ τις  αγκούτσες γυρίζουν γύρω στο  στρίγερο . Στους  κάμπους ακούς  και  τρεις ζυγές  άλογα . Έτσι  μπορεί να  πούμε πως η  κάθε  ζυγή τα  άλογα γίνεται  από  θηλιές ( δυο  άλογα ) τρεις θηλιές κτλ.

Σ υ ν ε χ ί ζ ε τ α ι ……

          Καλό  σας  Σαββατόβραδο ….Κ.Κ.-