ΑΛΩΝΙΑ - ΑΛΩΝΙΣΜΑ

 

ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΑ  ΣΗΜΕΙΩΜΑΤΑ : Απ’ τα  “ Γεωργικά  της  Ρούμελης “ του  Δωριέα ( Αρτοτινού ) λαογράφου  Δημ. Λουκόπουλου .

Το  αλώνισμα

Πριν  ακόμα  τα  άλογα  έρθουν , όλοι  οι  σπιτικοί του  κι’ ο  γεωργός βρίσκονται στ΄αλώνι από  πρωί .Παίρνουν τα δεμάτια απ’ τη θημωνιά και  τα  στήνουν ορθά γύρω- γύρω στο  στρίγερο κι ως τα  χείλια  του  αλωνιού , έπειτα κόβουν τα δεματικά και  τα  δεμάτια σκορπιούνται σε  σωρούς από  χερόβολα . Λύνουν  τα  χερόβολα και  τότε τα  στάχυα  σα  στίβα πιάνουν ολόκληρο  τ’ αλώνι .

   Πριν  αρχίσουν να  λυούνε  τα  χερόβολα στ’ Άγραφα , μπήγουν στο  στρίγερο ένα  μαχαίρι για  να  διώχνει  τα βάσκανα  μάτια ..

   Οι  αλωναραίοι , όταν  καταλάβουν πως  είναι  η  ώρα , βάζουν  τ’ άλογα μπρός και  τα  οδηγούν  στ’ αλώνι . Αν  περάσουν από  βρύση ή  απ’ αυλάκι με  γάργαρο  νερό , στέκονται  και  τα ποτίζουν . Νάτοι , σε  λίγο  έφτασαν .

   Δένουν την  τρίχινη  τριχιά στο  στρίγερο και με  την  αγκούτσα πιάνουν τη  θηλιά απ’ το  ένα , το  προς  τα  μέσα  άλογο .

   Άπλωσε λέει  ο  αλωνιάρης , και  σκάζει μια  ποπίσω τους με  το καμουτσίκι που κρατεί  στα  χέρια .

και  τυλίγεται    Τ’ άλογα παίρνουν φόρα και  τρέχουν , κι’ όπως πατούν πάνω  στα στάχυα , τα  τρίβουν . Κραπ ! κραπ ! κραπ ! ακούγεται  αδιάκοπο κι από  πίσω  τους .

   - Αε ! Αε !Αε !  Άπλωσε ! λέει ο  αλωνιάρης και  σκασταρίζει και κάμποσες  καμουτσικιές στον  αέρα για  να  σκιάζει τα  άλογά  του .

   Γυρίζουν – γυρίζουν κι η  τριχιά όλο και τυλίγεται στο  στρίγερο και  η  ζυγή όλο και  τον  σιμώνει .

   ‘Οταν  σιμώσουν πολύ στο  στρίγερο κι είναι αδύνατο  να  γνωρίζουν  πια  τα  άλογα :

    - Άλλαξε , κάνει  μια  φορά  ο  αλωνιάρης .

   Και  ξεπιάνει την  αγκούτσα απ’ τη  θηλιά . Τ’ άλογα κάνουν  μεταβολή προς  τ’ αντίθετα . Ο αλωνιάρης πιάνει την αγκούτσα απ’ τη  θηλιά του  απόξω  αλόγου κι ολη  η  ζυγή παίρνει δρόμο  αντίθετο  από  πριν .

   Πατούν – πατούν τ’ αλογα  πάνω  στα  στάχυα και  κείνα όλο  και κόβονται απ’ τα  πέταλα και  τ’ αλογοκάρφια  τους . Κι ο  αλωνιάρης  όλο  και  φωνάζει :

    - Άπλωσε , άπλωσε !…..

   Ο γεωργός  κι η  γυναίκα  του στέκονται  στις  άκρες τ’ αλωνιού , κείνος κρατεί το δικούλι ή  δικριάνι στα  χέρια  του .

   Δικούλι είναι ένα  ξύλο ίσιαμε  μια  οργιά  μακρύ . Στη  μια  του  άκρη έχει  τρία  δόντια μακριά , κι αυτά  μοιάζουν σαν  τα  δόντια  που  είχε  η  τρίαινα  του Ποσειδώνα , ή  σαν τα  δόντια που  έχει  το  καμάκι του  ψαρά . Είναι  εργαλείο το  δικούλι που  φτιάνει  ο γεωργός  μόνος  του από  αρίσιο ή  ελατίσιο ξύλο , και  το  μεταχειρίζεται τούτη  τη  στιγμή , στο  αλώνισμα .

   Τα  στάχυα κατασυντριμμένα και  πετσοκομμένα απ’ των  αλόγων τα  πέταλα , όλο  και  ξεφεύγουν απ’ τα  χείλια  τ’ αλωνιού , μα  ο  γεωργός με  το  δικούλι όλο και  τα  διώχνει προς  τα  μέσα .

   Το  ίδιο  κάνει κι η  γυναίκα  του , κρατεί στο  χέρι  της σκούπα  καμωμένη από  αγκαθωτούς θάμνους , το χόλι ή  αχόλι , κι’ όλο σκουπίζει τα  σπειριά και  τα  συντριμμένα στάχυα προς τα  μέσα του  αλωνιού .

   Όταν  ο  ένας ο αλωνιάρης κουραστεί  τρέχοντας από  κοντά  στα  άλογα , νάτος  ο  άλλος που καθόταν  εκεί  τον  παραπέρα στον  ΄ίσκιο ένος δεντρού , μπαίνει στ’ αλώνι μέσα , αρπάχνει από  τα  χέρια το  καμουτσίκι και :

   - Αε! Αε ! τον  ακούς να  κάνει και να  φοβερίζει τα ζώα σκάζοντας το  καμουτσίκι στον  αέρα .

   Τ’αλογα  τ’ αλλάζουν πολλές φορές , τα  στάχυα όσο  πάνε και  τσακίζονται , έτσι  γίνεται το λειώμα που  λένε . Στο  αποκάτω βρίσκεται  ο  καρπός σα  βαρύτερος , αποπάνω  τα  άχερα , ωστόσο  ανάμεσα , ανάμεσα συμπατιόνται και μένουν  ατσάκιστα κάμποσα  στάχυα , γι’αυτό κι είναι  ανάγκη από  ώρα σ’ ώρα να  γυρίζεται  το  λειώμα . Το γύρισμα γίνεται ως  εξής :

   Ο  αλωνιάρης  ξεπιάνει  τα  άλογα απ’ την  αγκούτσα και  τα  οδηγεί πιο  πέρα απ’ τ’ αλώνι . Τους  ρίχνει τριφύλλι και  τρώνε , παίρνει  το  δικούλι στα  χέρια και  στέκεται αντίκρυα στο  γεωργό , αυτός  από  μέσα και  κείνος  επόξω ή  κι αντίστροφα , κι’ αρχίζουν . Χώνουν τα δικούλια στο  λειώμα , σηκώνουν κάμποσα  στάχυα και τα  γυρίζουν  τ’ ανάποδα . Το  παίρνουν αντίστροφα και  γυρίζουν έτσι όλο  το  λειώμα απ’ τη  μια  μεριά ως την  άλλη άκρη  τ’ αλωνιού .

   Νομίζει τώρα  κανείς πως το  σιτάρι είναι αλώνιστο , τόσο πολλά άκοφτα στάχυα έχουν  μείνει στα  ανάμεσα .

   Αφήνει  το  δικούλι ο  αλωνιάρης και  φλερνει τ’ άλογα και  πάλι , τα  πιάνει απ’ την  αγκούτσα και  πάλι  αλωνίζει .

   Τυχόν  και  περάσει  ξένος στ’ αλώνι  κοντά  θα καλημερίσει :

    - Ώρα  σας  καλή , θα  ειπεί , να  μη  βασκαθούν τ’ άλογά  σας και  καλά  μπερεκέτια .

    - Να  είσαι  καλά , θα  απολογηθούν , και  στο  γάμο  σου  αν  είσαι  ανύπαντρος , αλλιώς :

    - Να ζήσουν τα  παιδιά  σου  και  καλόκαρδος ! ή

    - Να είσαι  καλά κι εσύ κι η  φαμιλιά  σου !

   Έτσι  σιγά – σιγά  το  σιτάρι τσακλατίζεται , όπως  λένε το  να σπάζουν τα καλάμια και  να  σκορπιούνται τα  σπειριά μέσα στ’ αλώνι .

   Ολόγυρα στο  στρίγερο δε  βλέπεις παρά όλο  άχερα άσπρα  και  κιτρινωπά που  πιάνουν  όλο το  γύρο τ’ αλωνιού , και  τον  κάμπο  αυτόν τ’ αλωνιού , και τον  κάμπο  αυτόν των αχεριών αυλακωμένον  απ’ τα  ποδάρια των  αλόγων .

.

      Ύστερα  από  το  αλώνισμα .

   -  Έγινε  το λειώμα τους  ακούς . Δηλαδή δεν  υπάρχει ανάγκη  να εξακολουθήσει  το  αλώνισμα .

   Ξεπιάνουν  τα  άλογα  οι  αλωνιαραίοι απ’ την  αγκούτσα , λύνουν  την τριχιά απ’ το  στρίγερο και φεύγουν  για  το  σπίτι ή  άλλο  αλώνι .

    - Και του  χρόνου περισσότερο , ευκιόνται , και καλά ξελιχνίσματα !

    - Να είστε καλά και  πολύχρονοι ! απαντάει  ο  γεωργός κι η  γυναίκα  του . Να  ζήσουν  τα  άλογά  σα και  καλά  διαφορέματα  φέτος .

   Διαφορέματα εννοούν τα  κέρδη των  αλωνισταραίων από  τα  αλωνίσματα .

   Χαρά  και  αγαλλίαση σκορπιέται ύστερα  απ’ τ’ αλώνισμα . Γειτόνοι και  φίλοι μαζεύονται να  ιδούν πόσο θα  κάμει ο  γείτονάς  τους . Είναι  η  περιέργεια .

    - Πόσο θα  βγει ; τους  ακούς

     - Τόσο  !

     - Εγώ ΄λέω  τόσο . Δεν πήραν  ψωμί  τα  σιτάρια φέτος ! ή  είναι ψωμωμένο  το  σιτάρι ή  εκείνο  το  σπυράκι που  είχε  είναι  βαρύ .

     Ό,τι έδωσε  ο Θεός , ό,τι  έδωσε  ο Θεός , λέει ο  γεωργός για  να  διαλύσει κάθε  αμφιβολία , κάθε  αδιάκριτη ίσως  περιέργεια .

   Και πάει εκεί  παραπέρα και  κόβει σταυροχόρτι ( Verbena offizi-nalis ) ένα  χορτάρι που  τα  κλαδιά  του  έρπουν στη   γη κι ‘εχουν  κλαδί από το  ένα , κλαδί  κι από  το  άλλο μέρος , έτσι  να  σχηματίζεται σταυρός , γι αυτό και  σταυροχόρτι .

   Κόβει  λοιπόν σταυροχόρτι και το  φέρνει και  το δένει στην  κορφή του  τρίγερου . Τη  στιγμή  που  το δένει  ευκιέται :

    - Του  χρόνου πλειότερο να  δώσει  ο Θεός και χρόνια  πολλά  τ’ αλώνισμα !

Αρπάχνει  έπειτα το  δικριάνι κι ανοίγει από  τη  μια  μεριά ως  την  άλλη άκρη στο  λειώμα ένα  αυλάκι . Πάει κι’ αντίθετα κι ανοίγει και  δεύτερο  αυλάκι έτσι που τα  δυο να  σχηματίσουν  ένα  σταυρό .

   Όπου δε  βρίσκουν  σταυροχόρτι για  να  δέσουν στην  κορφή στο  στρίγερο , δένουν σταυράγκαθο , το  ίδιο  κάνει . Είναι  χορτάρι  αγκαθωτό που  κι αυτουνού  τα  κλαδιά διευθύνονται σταυρωτά και  παραδέχονται πως ο ίδιος  ο Χριστός το  έφτιασε  το  σταυράγκαθο , γι αυτό κι είναι  ευλογημένο .

   Τραγούδια  τ’ αλωνιού δεν  έχουν , ούτε  και δίνεται  καιρός στους  αλωναραίους να  τραγουδήσουν , γιατί  όλο  και  σαλαγάνε τ’ άλογα , όλο και  σκάζουν το  καμουτσίκι στον  αέρα για  φόβο  των αλόγων .

   Ωστόσο υπάρχει ένα τραγούδι που  κάνει λόγο για  το  αλώνισμα , να το :

          Εδώ πέρα  στ΄αντίπερα , στα  χάλκινα  τ’ αλώνια ,

          Όπ’ αλωνίζουν δώδεκα και  δεκατρείς  λιχνάνε ,

          Κι η Μάρω με τη  βάβα  της τριγύρω με  το  χόλι .

        - Μάρω , της  λέει  η  βάβα  της …

          Φεύγα , Μάρω ΄π’ τον  κουρνιαχτό , φεύγα Μάρω απ’ τον  ήλιο  !

           - Κι αν με  ραχνιάσει ο  κουρνιαχτός , κι ας  με  ραχνιάσει ο  ήλιος 

          - Εγώ τον  πρώτο  λιχνιστή , άντρα θελά  τον  πάρω !