«Ζούσαν λεφτάδες εδώ, τώρα ζει µόνο ο φόβος»
Πώς υποβαθµίστηκε ο Αγιος Παντελεήµονας
ΡΕΠΟΡΤΑΖ: Γιάννης Παπαδόπουλος
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ: Εnri Canaj , gpapadopoulos@dolnet.gr
ΔΗΜΟΣΙΕΥΘΗΚΕ: Δευτέρα 11 Οκτωβρίου 2010
Εγινε σύµβολο σύγκρουσης πολιτισµών, διεκδίκησης δικαιωµάτων και στιγµατισµού. Η γειτονιά του Αγίου Παντελεήµονα Αχαρνών µάς απασχολεί τα δύο τελευταία χρόνια.
Η υποβάθµισή της είχε αρχίσει από τη δεκαετία του ‘70, πριν λερωθούν οι τοίχοι µε συνθήµατα µίσους, όταν ελάχιστοι είχαν στραµµένο το βλέµµα τους στην περιοχή.
Τα κόκκινα τριαντάφυλλα στα δύο βάζα αντέχουν ακόµη δίπλα στους ξεραµένους κρίνους. Κάποτε, στο ψυγείο του ανθοπωλείου της ζούσε ένας κήπος. Οι πελάτες σχηµάτιζαν ουρές. Σήµερα, θα είναι ευχαριστηµένη αν πουλήσει σε µια µέρα ένα ρόδο. Η Πόπη Βεντουρή γερνάει σε αυτό το µαγαζί. Δουλεύει στη γωνία Πιπίνου και Αχαρνών τα τελευταία 50 χρόνια. Περνάει εδώ όλη της τη µέρα. Δεκατέσσερις ώρες αναµονής, µέχρι να ωθήσει κάποιος τη γυάλινη πόρτα της. Συχνά την παίρνει ο ύπνος µπροστά από την τηλεόραση. Σκέφτεται να το κλείσει. Αλλωστε οι µόνες ευχάριστες αναµνήσεις που τη συντροφεύουν είναι τόσο µακρινές, που θυµίζουν σκηνές ασπρόµαυρης ελληνικής ταινίας.
«Ηταν ωραία εδώ. Ησυχα», λέει όταν τη συναντώ. Στη δεκαετία του 60 η πλατεία του Αγίου Παντελεήµονα δεν ήταν ένα τετράγωνο πολιορκηµένο από µπετόν. Στην αριστερή γωνιά, πίσω από την εκκλησία, βρισκόταν µια πισίνα.
Στην οδό Πιπίνου υπήρχε το θρυλικό καφενείο του Βυζούρη όπου συναγωνίζονταν οι άσοι της στέκας. Οι µεγαλύτεροι της γειτονιάς θυµούνται ακόµη τα πανελλήνια πρωταθλήµατα µπιλιάρδου και µιλούν µε θαυµασµό για τους παίκτες που «έφταναν τις 1.500 καραµπόλες». Η Αγίου Μελετίου ήταν περίφηµος εµπορικός δρόµος. Για να νοικιάσεις µαγαζί εκεί πλήρωνες πολλά εκατοµµύρια για αέρα.
Γειτονιά µε διασηµότητες
«Ζούσαν λεφτάδες εδώ. Απέναντι, στην Αχαρνών, έµενε µια κυρία που είχε τη µισή Αθήνα δικιά της», λέει η κ. Βεντουρή. «Στη γειτονιά σύχναζαν ηθοποιοί και πολιτικοί, ενώ η πεθερά µου είχε µια τρέλα µε τους διάσηµους. Τους φώναζε µε το µικρό τους όνοµα και είχε φιλία µε τον Ράλλη». Μιλάει για εκείνη την εποχή µε γλυκιά νοσταλγία. Εχει κοντά γκρίζα µαλλιά. Φοράει τζιν πουκάµισο, πράσινο παντελόνι και λευκή βαµβακερή κάλτσα µε φαγωµένο µαύρο µοκασίνι.
Η κουβέντα ταξιδεύει από το ‘60 στο ‘70, στα µπουκέτα που έφτιαχνε για γάµους και βαφτίσεις και στις ουρές έξω από το παλιό µαγαζί του Τζήµα στην Αχαρνών, όπου οι µανάδες αγόραζαν πασχαλιάτικα παπούτσια στα παιδιά τους. Φτάνουµε στη δεκαετία του '80. Κενό. Καµία Ανάµνηση. Στη δεκαετία του '90 εγκαθίστανται σε µεγάλους αριθµούς στην περιοχή οι πρώτοι µετανάστες. Και οι αναµνήσεις της κ. Βεντουρή, αλλά και άλλων παλιών κατοίκων και εµπόρων της περιοχής, ζωντανεύουν. Λες και κοιµήθηκαν για µία δεκαετία και ξύπνησαν σε µια περίοδο
που αρκετοί από αυτούς περιγράφουν ως «εφιάλτη». Αλλά η οικιστική, αισθητική, οικονοµική και κοινωνική υποβάθµιση της περιοχής είχε αρχίσει πολύ πιο πριν, σε µια περίοδο που η µετανάστευση δεν υπήρχε καν στον ορίζοντα και δεν είχε κλείσει ακόµα ο κύκλος της ελληνικής µετανάστευσης στη Δυτική Ευρώπη
Οι δρόµοι µε τα παλιά αρχοντικά έγιναν οίκοι ανοχής
Η ΕΙΚΟΝΑ του Αγίου Παντελεήµονα από ψηλά µοιάζει µε ξεδοντιασµένη οδοντοστοιχία. Τα παλιά αρχοντικά ασφυκτιούν πλάι σε πενταώροφα και εξαώροφα κτίρια. Κάποτε η Φίνος Φιλµ τα χρησιµοποιούσε στις ταινίες της για αθηναϊκό σκηνικό. Η Ζωή Κρανάκη µένει σήµερα στη γειτονιά των διατηρητέων, στην οδό Ρεµούνδου. «Εγκαταστάθηκε σε αυτό το σπίτι η οικογένεια του συζύγου µου το 1956. Ζούσαν ευτυχισµένοι, µέχρι που ξεκίνησε η αντιπαροχή. Ο πατέρας του όµως αρνήθηκε να το ρίξει. Πόναγε η ψυχή τους όταν έβλεπαν να γκρεµίζονται τα πάντα γύρω τους», λέει.
Μια ξύλινη ελικοειδής σκάλα, στολισµένη µε θυµάρι και βότανα, οδηγεί στο καθιστικό της. Ψηλά ταβάνια και µεγάλα παράθυρα. Της πρότειναν να το νοικιάσει για να γίνει οίκος ανοχής. Προσέφεραν 3.000 ευρώ τον µήνα, αλλά δεν δέχτηκε. Πιο κάτω, ο ιδιοκτήτης ενός γειτονικού νεοκλασικού δεν απέρριψε αντίστοιχη προσφορά.
Τριάντα ένας οίκοι ανοχής λειτουργούν σήµερα στον Αγιο Παντελεήµονα σε κτίρια που χτίστηκαν πριν από τον Β’ Παγκόσµιο Πόλεµο. Μεταφέρθηκαν εδώ όταν έκλεισε η Τρούµπα.
Χρειάζονταν σπίτια µε αυτόνοµη είσοδο και η γειτνίαση µε τον σιδηρόδροµο καθιστούσε την περιοχή φιλέτο. «Τουλάχιστον έτσι συντηρήθηκαν αυτά τα κτίσµατα», λέει ο Ηλίας Γιαννίρης, επίκουρος καθηγητής Αρχιτεκτονικής στο Πολυτεχνείο της Κρήτης. Για έξι µήνες ο κ. Γιαννίρης και η Κίνηση Κατοίκων του 6ου Διαµερίσµατος κατέγραψαν την κατάσταση του κτιριακού αποθέµατος στον Αγιο Παντελεήµονα. Εντόπισαν 105 κτίρια που δεν χρησιµοποιούνται, είναι ακατοίκητα ή προς πώληση.
Από αυτά, σύµφωνα µε την έρευνά τους, τα 19 αποτελούν εστίες µόλυνσης και 27 κρίνονται επικίνδυνα για κατάρρευση στέγης ή πτώση σοβάδων. Ενώ το 43% των κτιρίων που έχουν κηρυχτεί από το ΥΠΕΚΑ ως διατηρητέα βρίσκονται σε µέτρια έως κακή κατάσταση.
Ο Γιάννης Βλαχάκης, αρχιτέκτονας και µέλος της Κίνησης Κατοίκων, µου δείχνει τον χάρτη της απαξίωσης και τις φωτογραφίες σπιτιών
που καταδικάστηκαν σε ένα δαιδαλώδες ιδιοκτησιακό καθεστώς. Στην οδό Φιλαδελφείας 4 ένα εργοστάσιο 1.266 τετραγωνικών µέτρων ρηµάζει εδώ και χρόνια. Ανήκει στο ΙΚΑ. Στην οδό Πιπίνου, το γωνιακό κτίριο απέναντι από το πρώην Αfghan Ηotel, έχει τρεις ιδιοκτήτες. Το 75% είναι µοιρασµένο σε δύο ιδιώτες και το 25% βρίσκεται στα χέρια της Α’ Διοίκησης Υγειονοµικής Περιφέρειας Αττικής.
«Τώρα είναι η ευκαιρία να παρέµβει ο δήµος, να αγοράσει φτηνά και να αξιοποιήσει αυτά τα κτίρια. Οσα είναι υπό κατάρρευση µπορούν να γίνουν πάρκα τσέπης. Τα υπόλοιπα µπορούν να στεγάσουν υπηρεσίες και δοµές για τους γηγενείς και τους µετανάστες», λέει ο κ. Γιαννίρης. Ηδη πάντως υπάρχουν ιδιώτες που ενδιαφέρονται για την περιοχή.
Φύλακες των αναµνήσεων
Αυτή η χρόνια υποβάθµιση της περιοχής και η απουσία οργανωµένου σχεδίου για τη σωτηρία της θα οδηγήσει µια οµάδα κατοίκων σε πορεία µέχρι τη Βουλή. Ο ζωγράφος Παύλος Σάµιος δεν πρόκειται να συµµετάσχει. «Νιώθω ότι µε υποβιβάζει το να βγαίνω στον δρόµο», λέει. Ο κ. Σάµιος παρεµβαίνει µε το µεράκι του. Δεν είναι κάτοικος του Αγίου Παντελεήµονα.
Πριν από οκτώ χρόνια όµως αγόρασε µε 120.000 ευρώ ένα διώροφο ερείπιο στην οδό Ρεµούνδου και το µετέτρεψε σε ατελιέ. Δύο φοιτητές νοίκιαζαν το παλιό νεοκλασικό και το εγκατέλειψαν αφού υπέστη βαριές φθορές στον σεισµό του ‘99. Κι ενώ ο κ. Σάµιος ήρθε στη γειτονιά για να σώσει µια ανάµνηση, λίγα τετράγωνα πιο πέρα η κ. Βεντουρή σκέφτεται να κλείσει το ιστορικό ανθοπωλείο της. Το µαγαζί της βρίσκεται στην οικοδοµή που έχτισε 50 χρόνια πριν ο οικοδόµος πατέρας της. Σχεδόν κάθε νύχτα τον τελευταίο µήνα σταθµεύει κοντά του ένα λεωφορείο των ΜΑΤ. Μόλις το βλέπει η κ. Βεντουρή φοβάται µήπως ξεσπάσουν επεισόδια. «Η ησυχία που είχαµε παλιά αποκλείεται να επιστρέψει», λέει καθώς ξεδιαλέγει τους µαραµένους κρίνους. «Ετσι είναι η ζωή. Προχωράει µπροστά, δεν πάει πίσω».
Η αντιπαροχή ήταν η αρχή του τέλους
ΗΤΑΝ Η εποχή της απληστίας. Τα χρόνια της αντιπαροχής. Τότε που πολλοί βρήκαν την ευκαιρία να φτιάξουν προίκα για τις κόρες τους και να τακτοποιήσουν σε ένα διαµέρισµα τους γιους τους. Οπως επισηµαίνει ο αντιπρόεδρος του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικών Ερευνών, Θωµάς Μαλούτας, µε τον νόµο 395/68, επί δικτατορίας, αυξήθηκαν οι συντελεστές δόµησης κατά 20%. Τότε µπήκαν οι βάσεις της υποβάθµισης. Χτίστηκαν θηριώδη κτίρια, ενώ οι δρόµοι και οι υποδοµές (ελεύθεροι χώροι, πάρκα) παρέµειναν ίδια. Μέχρι το ‘50 υπήρχαν λιγότερες από 1.000 πολυκατοικίες στην Αθήνα. Στα επόµενα τριάντα χρόνια κατασκευάστηκαν 35.000. Σύµφωνα µε την απογραφή του 2001, στον Αγιο Παντελεήµονα το 75% του πληθυσµού µένει σε σπίτια που φτιάχτηκαν µέχρι το 1970. Ο Αγιος Παντελεήµονας είναι µια από τις γειτονιές του κέντρου που χτυπήθηκε από την κρίση ενοικίασης στη δεκαετία του ‘80. Τότε όλο και περισσότερες οικογένειες αναζητούσαν στέγη στα προάστια της Αθήνας. Στους πάνω ορόφους και τα ρετιρέ, όπου παρατηρούνταν σε µεγαλύτερο βαθµό η ιδιοκατοίκηση, τα παιδιά άφησαν πίσω τους γονείς τους. Ενώ αρκετά διαµερίσµατα στους χαµηλότερους ορόφους έµειναν αδιάθετα. «Οταν έφτασαν αργότερα οι πρώτοι µετανάστες – παράνοµα και µη – έπρεπε να πάνε στο πιο φτηνό κοµµάτι ενοικιαζόµενης κατοικίας. Αυτό δεν υπήρχε στις εργατικές περιοχές, όπως στη Δυτική Αθήνα.
Τα υποβαθµισµένα διαµερίσµατα βρίσκονταν στο κέντρο. Εµείς (οι γηγενείς) κατασκευάσαµε την υποβάθµιση. Οι µετανάστες του πρώτου κύµατος πήγαν σε ένα κοµµάτι που ήδη ήταν παρατηµένο», λέει ο κ. Μαλούτας.
Αυτές οι εξελίξεις είχαν ως αποτέλεσµα να αυξηθεί το ποσοστό των γηγενών κατοίκων άνω των 65 ετών κατά 23,8% το διάστηµα 1991- 2001 στον Αγιο Παντελεήµονα («Η Νέα Κοινωνική Γεωγραφία της Αθήνας:
Μετανάστευση, Ποικιλότητα και Σύγκρουση», Β. Αράπογλου, Κ. Καβουλάκος, Γ. Κανδύλης, Θ. Μαλούτας, Σύγχρονα Θέµατα, Οκτώβριος - Δεκέµβριος 2009).
Την ίδια περίοδο οι µικροί εργοδότες και αυτοαπασχολούµενοι µειώθηκαν κατά 6%, µε τους ανειδίκευτους να αποτελούν το 54% του εργατικού δυναµικού. Στις αρχές του ‘90 υπήρχε χώρος στην αγορά εργασίας για να απορροφηθεί το πρώτο κύµα µετανάστευσης. Οπως παρατηρεί όµως ο κ. Μαλούτας, οι περισσότεροι µετανάστες φτάνουν τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα χωρίς «µορφωτικά µπαγκάζια». «Και είναι δύσκολο να ενταχθούν. Ειδικά όταν έρχονται κυρίως άντρες και ζουν σε κλειστές οµάδες», λέει.
Η κατοίκηση στα ηµιυπόγεια έγινε ξανά ανάγκη και µέθοδος κερδοσκοπίας στις πλάτες των µεταναστών. Ακόµα και αποθήκες, χωρίς να πληρούν τις απαραίτητες προϋποθέσεις, µόνο µε ένα νιπτήρα, χωρίς κουζίνα ή άλλους χώρους, µετατράπηκαν σε σπίτια. Σήµερα, σε µια βόλτα στην οδό Αλκαµένους, από το ύψος της Σωζοπόλεως µέχρι και την Αγορακρίτου, µετράµε 13 άδεια υπόγεια, 10 που χρησιµοποιούνται ως κατοικίες και άλλα 10 που παραµένουν αποθήκες ή µαγαζιά.
http://www.tanea.gr/default.asp?pid=2&ct=1&artid=4598438
No comments:
Post a Comment