" ΧΡΟΝΙΚΟ...ΕΥΘΥΜΙΟΥ..ΠΕΝΤΑΓΙΩΤΗ - Δ '.

1580 Μ.Χ .

Το έτος αφπ ' ( 1580 ) , σεισμός μεγάλος και τρομερός εγκρέμνισε πολλά σπήτια στο Γαλαξείδι , Σάλονα , Λοιδορίκι και Έπαχτο .Ετότες γουν επέσασι ούλα τα κελλία του Μοναστηρίου του Σωτήρος , και ως εκ θαύματος η εκκλησία δεν έπεσε , ούτε και εσείστηκεν , αλλά ούτε και πέτρα ερραγίστη , επλακώθήκασι γουν τρεις μοναχοί μέσα εις τα κελλία τους , και ύστερα εχτίσασι άλλα κελλία με πέτραις προσωρινά , οπού και τώρα είναι ακόμα τριγύρω , ετότε γουν σύρριζα εχάλασε ένα χωριό , που το ελέγασι Μ υ ν ι ά , και οι εγκάτοικοι που εγλύσασι , επήρασι τα βουνά κλαίοντας και εκεί εφανερώθηκε ο άγιος Ευθύμιος , και τους παρηγόρησε και τους είπε να πηγαίνουσι πίσω στο χωριό , και να καθήσουνε , και να μη φοβώνται τίποτες , και αυτός τους διαφεντεύει , και ακούωντας εκείνα τα λόγια , εγυρίσασι και εξαναχτίσασι πίσω τα πεσμένα σπήτια , και το χωρίον Αγίαν Ευθυμίαν , προς δόξαν και τιμήν του Αγίου , που τους εγκαρδίωσε , και τους είπε το πως θα τους διαφεντεύη .Επάθασι στο σεισμό εκείνο και τα χωρία Καλοπετρίτζα , και Βουνοχώρα και Πέντε Όρνια και τα άλλα του Σαλόνου .
Την παλικαριά των κατοίκων της Δωρίδας θα υπογραμμίσει ο καλόγερος του μοναστηριού του Σωτήρα και στην περίοδο , πριν από την Τουρκοκρατία , όταν άλλοι ξενόφερτοι επιβουλεύονταν τη λευτεριά τους . Και τότε Λιδορικιώτες και Γαλαξειδιώτες πολέμησαν μαζί ενάντια στον δυνάστη . Σε μιά από τις συγκρούσεις αυτές κάπου πενήντα Λοιδορικιώτες πλήρωσαν με την ίδια τη ζωή τους την αμετακίνητη πίστη τους στη λευτεριά .
Από δω και πέρα ο Ευθύμιος , αναφέρεται σε πειρατικές επιδρομές στο Γαλαξείδι και κυρίως του Νουρατζίμπεη ( 1660 ) , τις φοβερές σφαγές που ακολούθησαν την είσοδό τους στη μικροπολιτεία , την φυγή των κατοίκων , που γλίτωσαν σε κοντινές περιοχές , όπου έμειναν δεκατρία χρόνια , την επιστροφή τους κοντά στο Γαλαξείδι όπου δίνουν και τ' όνομα Πενταγιοί , μιά που χτίσανε πέντε εκκλησίες και την τελική επανεγκατάστασή τους στο Γαλαξείδι . Και τελειώνει με τα εξής λόγια :
" Αυτή γουν είνε η αληθινή ιστορία αυτού του τόπου , έστωντας πατρίδα μου , και γιά χατίρι της εκοπίασα πολλαίς νύχταις διαβάζωντας παλαιά βιβλία , που είνε και σώζονται στο μοναστήρι του Σωτήρος , που άλλαις φοραίς ήτανε δοξασμένο και πολλαίς χάραις πλουτισμένο , και την σήμερο ημέρα είνε έρημο , έχοντας μονάχα πέντε ασκητάδες , τον αδελφό Νικόλαο , τον αδελφό Ιωάννη , τον αδελφό Μήτρο τον Χατζη-Βαρνάβα , που παραπάνω αφηγήθηκα , τον πάτερ Σωφρόνιο , και ελόγου μου , όλοι από χώρα Γαλαξείδι .
Κύριε , φύλαττε τους δούλους σου , συγχωρών αυτών πάντα τα αμαρτήματα , ότι σου εστίν η δόξα , νυν και αεί και εις τους αιώνας των αιώνων . Αμήν .
Κύριε δόξα σοι ,
Αμήν ."
Βγαλμένο μέσα από παλιά κιτάπια , από την ίδια λαική ποιητική αύρα του Ευθύμιου , το "Χρονικό " , αποτελεί ιστορικό , γλωσσικό και λογοτεχνικό μνημείο από τα σημαντικότερα της δημοτικής πεζογραφίας μας . Η ιδιομορφία του ύφους , η πιστή και συναρπαστική αναπαράσταση των γεγονότων μ η φιλαλήθεια και η πίστη , συχνά η πρόσμιξη του γεγονότος με μύθο , η πραγματικότητα με τη διόγκωση του παραδοσιακού στοιχείου , που φτάνει ως την άκρη του θρύλου , κι' ο εκλεκτισμός που αποσκοπεί μέσα από την τραγική περιγραφή στην ανυψωτική κάθαρση , εθνική και θρησκευτική , καθιστούν το έργο πρόσβαση στο ιστορικό και μυθολογικό στοιχείο του λαού και των δοκιμασιών του .Σημειώνει ο Γ.Βαλέτας :
" Ο φυσικός λόγος του Χρονικού παίρνει στους χαλασμένους καιρούς μας καλλιτεχνική λειτουργία κι' είναι ο ίδιος μιά ζηλευτή δημιουργία . Μικρό - το βλέπουμε - δεν ήταν το βάρος που σήκωσε στον ώμο του , ο λαικός τεχνίτης , γιά ν' ανεβάσει τη λέξη στην περιοχή του οργανωμένου λόγου και να της δώσει υπόσταση και αξία . Η προσφορά του , προσφορά κλασσικού , γίνεται διπλά πολύτιμη και μεγάλη , πιάνοντας την πένα του συγγραφέα . Αλλά περπάτησε με σπαθί στο χέρι σα λυτρωτή , σα μεγάλος ποιητής , που σώζει το έθνος του απ' την πνευματική και γλωσσική σκλαβιά . Ο Πενταγιώτης ψυχικά έχει πολλές αναλογίες με το μεγάλο Ρώσσο χρονογράφο Νέστορα . Έχει το επικό μεγαλείο και την ποιητική έξαρση του πατέρα της Ρούσσικης φιλολογίας . Γλωσσικά όμως είναι ανώτερός του . Η γλώσσα του Νέστορα είναι ανακάτωμα εκκλησιαστικής και λαικής γλώσσας . Ο Πενταγιώτης είναι λογοκράτορας . Δίνει μορφή στη γλώσσα βτου . Και ψυχή....
Η συνολική εντύπωση απ' το λόγο του Πενταγιώτη επαληθεύει τον καλλιτεχνικό χαρακτήρα του έργου . Μας διηγήθηκε την ιστορία του τόπου του σα δική του ιστορία , σαν κάτι που έζησε και έπαθε . Με τη ζεστή του ανάσα μαλάκωσε τη σκληρή ύλη της απολιθωμένης ιστορικής μνήμης , την έπλασε σαν κερί στα χέρια του , και τη ζωντάνεψε με τα πιό δικά του μέσα " .

Εδώ τελείωσε η δημοσίευση περικοπών του " Χρονικού " που αφορούν στο χωριό μας , και οπωσδήποτε , θα σας έχουν , όπως και σε μας , μείνει ερωτηματικά και ... απορίες , τις οποίες όμως μπορούμε να τις συζητήσουμε , ν' ανταλλάξουμε απόψεις και να βρούμε...κάποια άκρη , με πρώτο-πρώτο το θέμα της ονομασίας του χωριού μας .
Εμείς στις επόμενες μέρες θα... καταθέσουμε τις απόψεις μας , και θα εκφράσουμε τις απορίες και τους προβληματισμούς μας , κι' από...κοινού..μαζί...αντάμα...μαζί , που λένε κι' οι...εγγράμματοι , θα μελετήσουμε τα θέματα και όλο και κάτι...θα προκύψει , μέχρι τότε όμως ..καλό...βράδυ , να είστε όλοι καλά...

Απ' το χωριό μας με πολλή-πολλή...αγάπη......Κ.-