Τα έθιμα, οι τοπικές συνήθειες, οι πανηγυρισμοί και οι λοιπές τελετουργικές πρακτικές ενδυναμώνουν το συλλογικό πνεύμα, την αλληλεγγύη και τη συνεργασία μεταξύ των ανθρώπων, από την αρχαιότητα μέχρι τις μέρες μας και συμβάλλουν στη διατήρηση της ταυτότητάς μας.
Τα ήθη και τα έθιμα που υπάρχουν την περίοδο των εορτών του Δεκεμβρίου είναι πολλά και διάφορα. Δωδεκάμερο ή Δωδεκαήμερο ονομάζεται η περίοδος από την παραμονή των Χριστουγέννων μέχρι και τα Φώτα. Η έννοια του δωδεκαήμερου εμφανίζεται από τα βυζαντινά χρόνια για τους Έλληνες και από τα μεσαιωνικά για άλλους λαούς.
Ο εορτασμός της γέννησης του Χριστού, την 25η Δεκεμβρίου, καθιερώθηκε από τους χριστιανούς της Ρώμης, γιατί αυτή την ημέρα οι Ρωμαίοι γιόρταζαν το θεό τους Μίθρα, που ήταν ο θεός του Ήλιου και του Φωτός και συμβόλιζε τον αγώνα κατά του σκότους. Έτσι θα παραγκωνιζόταν ο θεός Μίθρα και θα συνδεόταν ο υιός του θεού με τον Ήλιο και το Φως. Εξάλλου από την 22η Δεκεμβρίου (την 21η έχουμε το χειμερινό ηλιοστάσιο) οι ημέρες αρχίζουν να μεγαλώνουν και έτσι η γέννηση του Χριστού συνδέθηκε με τον ήλιο και την αύξηση του φωτός.
Το Χριστουγεννιάτικο Δέντρο
Το έθιμο στην Ελλάδα έχει ξενική προέλευση και το εισήγαγαν οι Βαυαροί, ενώ παλιότερα στολιζόταν ένα καραβάκι. Για πρώτη φορά στολίστηκε δέντρο στα ανάκτορα του Όθωνα το 1833, όπως συνήθιζαν να κάνουν στην πατρίδα του βασιλιά. Χρειάστηκε να περάσουν κάποια χρόνια ωστόσο, μέχρι να καθιερωθεί ως έθιμο σε όλα τα ελληνικά σπίτια. Συγκεκριμένα, το δέντρο με τις πολύχρωμες μπάλες καθιερώθηκε κοντά στο τέλος του Β' Παγκοσμίου Πολέμου.
Το δέντρο, σαν χριστουγεννιάτικο σύμβολο, χρησιμοποιήθηκε μετά τον 8ο αιώνα. Εκείνος που καθιέρωσε το έλατο σαν χριστουγεννιάτικο δέντρο ήταν, σύμφωνα με την παράδοση, ο ΄Αγιος Βονιφάτιος, όπου το 750 για να σβήσει την ιερότητα που απέδιδαν οι ειδωλολάτρες στη δρυ, έβαλε στη θέση του το έλατο, σαν σύμβολο χριστιανικό και ειδικότερα σαν σύμβολο των Χριστουγέννων.
Τα Κάλαντα
Τα κάλαντα, είναι ένα πολύ παλιό έθιμο που συνδέεται άμεσα με το Δωδεκαήμερο, γιατί αποτελούσαν το βασικό μέσο επικοινωνίας. Στα παλιότερα χρόνια δεν υπήρχαν ραδιόφωνα, τηλεοράσεις, εφημερίδες και γενικότερα ΜΜΕ οπότε τα κάλαντα προανήγγειλαν τον ερχομό της εορταστικής περιόδου. Ομάδες παιδιών αφηγούνταν με μουσικό ρυθμό τη γέννηση του Χριστού και την ανατροφή του θείου Βρέφους. Ο νοικοκύρης ή η νοικοκυρά έσπευδε να ανταμείψει τα παιδιά αποβλέποντας με αυτή την πράξη στη μελλοντική αφθονία των αγαθών για το σπίτι τους. Τα κάλαντα είναι από τις λίγες παραδόσεις που συνεχίζονται μέχρι και σήμερα στον ίδιο βαθμό από τα παιδιά.
Η λέξη κάλαντα προέρχεται από τη λατινική “calenda” (καλένδα), που σημαίνει αρχή του μήνα, ωστόσο το έθιμο προϋπήρχε στην Ελλάδα. Στην αρχαιότητα τα παιδιά κρατούσαν ένα κλαδί ελιάς ή δάφνης, στολισμένο με καρπούς και άσπρο μαλλί (η λεγόμενη Ειρεσιώνη), γύριζαν και τραγουδούσαν και τους έδιναν δώρα. Αργότερα το έθιμο υιοθετήθηκε και από τους Ρωμαίους.
Η Ειρεσιώνη στην αρχαιότητα ήταν ένα σύμβολο κι ένα έθιμο μαζί. Σύμβολο της ευφορίας και της γονιμότητας της γης, που γιορτάζονταν δυο φορές το χρόνο. Μια την άνοιξη που παρακαλούσαν τους θεούς να τους προστατεύσουν τα σπαρτά από τις καταστροφές και μια το φθινόπωρο, για να τους ευχαριστήσουν για τη συγκομιδή των καρπών.
Μαζί όμως με τα θρησκευτικά τους καθήκοντα και τις ευχαριστίες τους στους θεούς, έδιναν ευχές και στους ανθρώπους, γυρίζοντας από σπίτι σε σπίτι, τραγουδώντας:
"Στο σπίτι τούτο πούρθανε, του πλουσιονοικοκύρη
να ανοίξουνε οι πόρτες του να μπει ο πλούτος μέσα
να μπει ο πλούτος κι η χαρά κι η ποθητή ειρήνη,
για να γεμίσουν τα σταμνιά μέλι, κρασί και λάδι
κι η σκάφη του ζυμώματος με φουσκωτό ζυμάρι.
Ο γιος του νοικοκύρη μας να παντρευτεί μια ωραία
κι η κόρη με τα χέρια της να υφάνει πανωραία"
Το παραπάνω τραγούδι, που μεταφράστηκε σε ελεύθερους στίχους, λένε πως το έγραψε ο ίδιος ο Όμηρος όταν βρισκόταν στη Σάμο.(...) Εκεί, όπως αναφέρει στο βιβλίο του "'Όμηρος" ο λογοτέχνης και πρώην καθηγητής του Βαρβακείου Γιάννης Οικονομίδης, ο Όμηρος σκάρωσε διάφορα τραγούδια κι όταν ήρθε η άνοιξη, πήγε μαζί με μια ομάδα παιδιών και το τραγούδησαν στα σπίτια των πλουσίων.
Ο Πλούταρχος μας δίνει ένα άλλο τραγούδι της Ειρεσιώνης, που κι αυτό είναι γεμάτο ευχές για την υγεία και την ευτυχία των ανθρώπων, καθώς και την καρποφορία της γης.
"Η Ειρεσιώνη σύκα φέρει
και φουσκωτά ψωμιά
και μέλι στο κύπελλο
και λάδι για το φως
και κούπα μ'αγνό κρασί,
για να μεθύσει
και να κοιμηθεί."
Όπως τώρα, έτσι και τότε τα παιδιά, συγκεντρωμένα σε ομάδες, με μια κλάρα δάφνης ή ελιάς, στολισμένη με γιρλάντες από άσπρο και κόκκινο βαμμένο μαλλί - σύμβολα της υγείας και της ομορφιάς - αφού τη στόλιζαν καλά και κρεμούσαν στα κλωνιά της σύκα, φρούτα και ψωμί και μαζί μ' αυτά και τρία δοχεία με λάδι, μέλι και κρασί, ξεκινούσαν για τα σπίτια τραγουδώντας. Μπροστά πήγαινε ένα αγόρι, με μάνα και πατέρα στη ζωή, κρατώντας ψηλά την ειρεσιώνη και πίσω του όλα τ' άλλα τα παιδιά. Όπως τώρα, έτσι και τότε, σ' όσα σπίτια τραγουδούσαν τα παιδιά, οι νοικοκυρές τους έδιναν διάφορα φιλοδωρήματα.
Τα κάλαντα τα λαϊκά, με τις υπέροχες εικόνες και τη γνήσια γλώσσα του λαού, που έθρεψαν και γιγάντωσαν τη λαϊκή ψυχή και τη λαϊκή φαντασία, μέσα στους αιώνες της τουρκικής σκλαβιάς, φύτρωσαν και άνθισαν την ίδια εποχή, που άρχισε να ανθίζει και το δημοτικό τραγούδι στην πατρίδα μας.
Από το βιβλίο του Κ. Καραπατάκη, "Το Δωδεκαήμερο - Παλιά χριστουγεννιάτικα ήθη και έθιμα"
No comments:
Post a Comment