ΜΟΙΡΟΛΟΓΙΑ..

Αναπόσπαστο κομμάτι της όλης μεταθανάτιας , ιεροτελεστίας –διαδικασίας , αποτελούν και τα μοιρολόγια , που είναι τραγούδια της Ελληνικής λαϊκής μουσικής παράδοσης , αναφέρονται και ως μοιρολόϊα , έχουν πένθιμο περιεχόμενο και τραγουδιούνται σε περίπτωση πένθους , κυρίως από γυναίκες συγγενείς η συγχωριανές του νεκρού , καθώς επίσης από γυναίκες ( μοιρολογίστρες ) που είναι εξειδιεκευμένες σ’ αυτό το είδος του τραγουδιού .

   Η ετυμολογία της λέξης προέρχεται , μάλλον , απ’ το “ λέγω τη μοίρα “ , το μοιραίο κακό , αν και , κατά τον Αδαμάντιο Κοραή , η προέλευσή της θα πρέπει να αναζητηθεί στο έθιμο του μυρώματος του νεκρού ( μυρολογώ = μυρώνω , κλαίω τον νεκρό ) , ο οποίος μάλιστα πρότεινε την ορθογραφία “ μυρολόγι “ , η οποία πάντως δεν επικράτησε , πάντως παρόμοια θρηνητικά τραγούδια παρουσιάζονται σε όλους σχεδόν τους λαούς .

   Τα μοιρολόγια της Ελληνικής παράδοσης , έλκουν την καταγωγή τους από την αρχαιότητα . Οι θρήνοι που αναφέρονται στα Ομηρικά έπη , παρουσιάζουν καταπληκτική ομοιότητα με τα μοιρολόγια των νεοτέρων εποχών τόσο στο τελετουργικό , όσο και στο περιεχόμενο . Στο θρήνο γιά τον Έκτορα , ο Όμηρος αναφέρεται σε “ αοιδούς “ και “ θρήνων εξέρχους “ , γεγονός που πιστοποιεί την ιστορική συνέχεια του τελετουργικού . Κάτι ανάλογο με τις σημερινές μοιρολογίστρες πρέπει να υπήρχε και στην Αθήνα , όπως φαίνεται από ένα απαγορευτικό νόμο της εποχής του Σόλωνα .

   Στην ουσία , αποτελούν ένα είδος μαγικής και εξορκιστικής τελετουργίας , που βασίζεται στη βαθιά ριζωμένη πίστη ότι ο νεκρός μπορεί να γυρίσει πίσω , να ανακληθεί . Άλλωστε κατά τη βυζαντινή περίοδο τα μοιρολόγια ήταν γνωστά με την ονομασία “ ανακλήματα “ η “ ανακλησεις “. Η δυνατότητα επιστροφής του νεκρού , εκφράζεται τόσο στους Πέρσες του Αισχύλου , όπου η σκιά του Δαρείου εμφανίζεται , ύστερα από έκκληση του χορού των γερόντων , όσο και στη νεότερη λαϊκή παράδοση με το τραγούδι του νεκρού αδελφού κ. α .

   Τα μ. εκφέρονται πάντα από γυναίκες . Ήδη , κατά τη βυζαντινή εποχή , οι γυναίκες κάθονταν γύρω από τον νεκρό και έλεγαν τα θρηνητικά τραγούδια ( εξόδια , καταλόγια , ανακλήματα ) , ενώ συγχρόνως εκδήλωναν την οδύνη τους με τράβηγμα των μαλλιών , χτυπήματα στο στήθος , γρατζουνίσματα κ.α.

   Το τελετουργικό αυτό , παρέμεινε σχεδόν αναλλοίωτο μέχρι σήμαρα και , μαζί με την ολονυχτία αποτελούσε το κύριο στοιχείο του τελευταίου αποχαιρετισμού , του ξοδιάσματος του νεκρο΄τ . Η παρουσία της μοιρολογίστρας , η οποία αμειβόταν για να παραβρεθεί στο ξόδι του νεκρού , επιβλήθηκε στο μέτρο που το νεκρικό τελετουργικό εξελισσόταν σε μια λίγο ή πολύ θεσμοποιημένη κοινωνική διαδικασία .

   Τα μ. μπορεί να είναι παραδοσιακά τραγούδια ή αυτοσχεδιασμοί . Το περιεχόμενό τους εξαρτάται από το φύλο ή την ηλικία του νεκρού , καθώς και από τη θέση της μοιρολογίστρας μέσα στην οικογένεια  ( κόρη , σύζυγος , μητέρα κ.α. ). Στα μ. υπάρχουν διάφορες παραλλαγές . Οι εκκλήσεις για την επιστροφή του νεκρού , οι έπαινοι για τα χαρίσματά του , οι ζοφερές περιγραφές του χάρου και του Κάτω Κόσμου , η απελπισία και η έλλειψη προστασίας της χήρας η των ορφανών η η οδύνη των συγγενών και φίλων , αποτελούν μερικά απ’ τα πιο συχνά θέματά τους .

   Άλλες φορές , ο νεκρός φέρεται να χαιρετάει τον κόσμο και να καλοτυχίζει τα άψυχα φυσικά στοιχεία ( βουνά , κάμποι ) που δεν πεθαίνουν , ή να αφήνει παραγγελίες στους ζωντανούς οι οποίες , ορισμένες φορές , περιλαμβάνουν και το αίτημα της εκδίκησης , αν ο νεκρός έχει δολοφονηθεί .

   Σε διάφορες περιοχές της Ελλάδος , τα μ. έχουν τα δικά τους τοπικά χαρακτηριστικά , ωστόσο , αυτά που παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον είναι τα μ.της Μέσα Μάνης , τα οποία είναι και τα πλουσιότερα από άποψη θεματολογίας . Τραγουδιούνται από γυναίκες που κάθονται κυκλικά στο δάπεδο , αναφέρονται στη ζωή και τη δράση του νεκρού η έχουν ιστορικό , συμβουλευτικό και παρηγορητικό περιεχόμενο και μπορούν ακόμη και να θίγουν παλιές συμφορές η βάσανα της ίδιας της μοιρολογίστρας .

   Τα πιο τυπικά ωστόσο , αποτελούν εκκλήσεις εκδίκησης , γεγονός που οφείλεται στην ιδιαίτερη κοινωνική και οικονομική δομή του χώρου που καθιστούσε τους φόνους συχνό φαινόμενο . Στη Μάνη , το μ. ως μορφή τραγουδιού αντικατέστησε προοδευτικά όλα τα υπόλοιπα είδη μουσικής έκφρασης και κατέληξε να συνοδεύει ακόμα και τις αγροτικές εργασίες , όπως η συγκομιδή και το άλεσμα .

   Τα μ.διατηρούν και εκφράζουν την αρχαία και όχι τη Χριστιανική αντίληψη του θανάτου , και γιά το λόγο αυτό πολεμήθηκαν απ’ την επίσημη εκκλησία , αλλά χωρίς αποτέλεσμα , η προοδευτική εξαφάνισή τους οφείλεται περισσότερο στη διαμόρφωση νέων κοινωνικών συνθηκών και στην αποσύνθεση της δομής των κοινωνικών και οικονομικών ενοτήτων που χαρακτήριζαν τον Ελληνικό χώρο έως τα τέλη του 19ου και τις αρχές του 20ου .

ΜΟΙΡΟΛΟϊ

Φέτος μην έρθει άνοιξη

μην έρθει καλοκαίρι ,

να μην ανθίσουν τα κλαριά

μη λουλουδίσει ο κάμπος ,

μον να ξεράνει ο πλάτανος

να μαραθεί κι ο κέθρος

κι οι βρύσες οι δροσόνερες

για πάντα να στερέψουν.

*

Πουλιά μην κελαϊδήσουνε

να μην το πούν τα’ηδόνια,

βουβός ο κούκος στις κορφές

κι ο κότσιφας στα πλάγια,

να σιγοκλαίν’οι πέρδικες

κι οι μαυροκουκουβάγιες

κι ολημερίς κι ολονυχτις

να σκούζουν χαροπούλια.

*

Να πέφτουν χιόνια τα’Άι Γιωργιού

πάγος τ’Άι Κωσταντίνου

κι η μαύρη γης ολόγυρα

ξερόχορτα να βγάζει,

να τα βοσκάν τα ζωντανά

του λόγγου τα ζουλάπια

να χάνουνε τα λογικά

κι αλλού φωλιές να φκιάνουν.

*

Να βγαίνει ο ήλιος σούρουπο

κι’αυγούλα το φεγγάρι,

πούχ’αδερφό κι οπού ‘χασα

λεβέντη παλληκάρι

Της νιότης και της λεβεντιάς ,

το πιο ‘μορφο κλωνάρι.-……..ΚΚ.-

Αθήνα    8-5-1999