Η Καλλίπολη δεν υπάρχει πια . Η αρχαία Καλλίπολη , μια απ' τις πλέον αξιόλογες Αιτωλικές πόλεις , έγινε ο βυθός της τεχνητής λίμνης του φράγματος του Μόρνου . Κανείς δεν φανταζόταν πριν απ' τις ανασκαφές , ότι η μεσόγεια , ορεινή αυτή Αιωλική πόλη , ήταν δυνατόν να αποδειχτεί τόσο σημαντική , όπως αποκαλύφτηκε με την πρόοδο της έρευνας . " Τα αποτελέσματα της ανασκαφής μου " , σημείωνε ο αρχαιολόγος Πέτρος Θέμελης , ο οποίος πραγματοποίησε τις ανασκαφές , μελέτησε και επεξεργάστηκε με ιδιαίτερη προσοχή και ενδιαφέρον τα μοναδικά ευρήματα , προσπάθησε να κάνει ευρύτερα γνωστή την ύπαρξη της αρχαίας αυτής πόλης και στον οποίο οφείλουμε τις πληροφορίες μας για την αρχαία Καλλίπολη , που αποτελούν , πιστεύω , ουσιαστική συμβολή στις γνώσεις μας για την αρχαία Ελληνική κατοικία .
Ναός από τους γεωμετρικούς ακόμα χρόνους , πλουσιότατο αρχείο - το πιο παλιό επίσημο αρχείο πόλης που βρέθηκε ποτέ - περίβολος τειχών , μήκους 3 περίπου χιλιομέτρων , με πύργους κατά διαστήματα , πύλες και πυλίδες , μοναδικές κατοικίες , ναοί , θέατρο με αψιδωτά πόδια , περισσότερα από 500 πήλινα σφραγίσματα , αγαλματίδια , ασημένιες μινιατούρες , εκατοντάδες άριστα διατηρημένα αγγεία , μετάλλινα σκεύη , νομίσματα χάλκινα και αργυρά , συνθέτουν περίπου την εικόνα της πόλης που σήμερα βρίσκεται κάτω απ' τα νερά της λίμνης .
Οι διαδικασίες για τη διάσωσή της , στο πρώτο στάδιο , σαφώς ήταν ευκολότατες . Ωστόσο , για μια ακόμα φορά , αποδειχθήκαμε ανίκανοι και αδιάφοροι να περισώσουμε την πολιτιστική μας κληρονομιά , την οποία όμως ποτέ δεν διστάζουμε να εκμεταλλευόμαστε , να χαρίζουμε , να περιφέρουμε και να εκθέτουμε ως πτωχοί συγγενείς σε μουσεία και αίθουσες τέχνης του κόσμου , ζητώντας έτσι κάποια δικαίωση ή κάποια θέση ανάμεσα στις ώρες του πολιτισμένου κόσμου . Κατά τα άλλα αγνοούμε καταστροφικά και πολλές φορές περιφρονούμε , όλα εκείνα τα οποία - αν και μεις μόνο βρήκαμε - επάξια μας εκπροσωπούν , μας δικαιώνουν , μας καταξιώνουν . Ίσως , λοιπόν , για να μάθουμε επί τέλους , να εκτιμούμε και να σεβόμαστε , θα πρέπει να σταματήσει το διεθνές σεργιάνι , θα πρέπει να σταματήσει η εμπορική και τουριστική εκμετάλλευση , η προσωπική προβολή , το πρόχειρο στήσιμο ευκαιριακών επαρχιακών εκθέσεων και εκδηλώσεων , και να αρχίσει η σωστή ενημέρωση όλων μας , γιατί κάποτε θα πρέπει να μάθουμε να αγαπάμε όλα αυτά που μας κληροδότησαν οι προηγούμενες γενιές .
" Είναι ουτοπία να ζητάμε να σώσουμε την αρχαία πολιτεία , τώρα που η Αθήνα διψάει και οπωσδήποτε είναι αργά για την κατασκευή προστατευτικού αναχώματος ", ήταν η δικαιολογία όταν δεν διατέθηκε το ποσό των 400.000.000 ,όπως είχαν πει ότι απαιτείται ( και αρχικά είχαν υποσχεθεί ) για την κατασκευή του αναχώματος μπροστά στην αρχαία πόλη , ποσό ,που ανάλογα με τα 20 δισεκατομμύρια , που διατέθηκαν για ολόκληρο το έργο , ήταν ασήμαντο .
Από τον Ιούνιο μέχρι τον Δεκέμβριο του 1979 , έγιναν ανασκαφές με χρήματα του Υπουργείου Δημοσίων έργων. Το φράγμα έκλεισε και το νερό ανέβαινε , ώσπου τελικά οι ανασκαφικές εργασίες ήταν αδύνατο να συνεχιστούν . Είναι γνωστό ότι από την άνοιξη του 1979 που έκλεισαν το φράγμα και άρχισε να γεμίζει η λίμνη , ως το 1981 , νερό δεν έχι έρθει ακόμα από τον Μόρνο . Γιατί λοιπόν , έσπευσε το Δημόσιο να κλείσει το φράγμα και να γεμίσει η λίμνη , αφού γνώριζαν ότι οι σήραγγες ( η μεγάλη της Γκιώνας )και τα κανάλια δεν ήταν έτοιμα ; Για να απομακρύνουν τους αρχαιολόγους και να σταματήσουν οι ανασκαφές , οι οποίες έφεραν στο φως ευρήματα μεγάλης σπουδαιότητος και αξίας , ή για να πουν στον κόσμο - όπως συνηθίζεται να συμβαίνει - ότι ετοιμάστηκε το έργο ;
Εν τω μεταξύ , η κοινή γνώμη λέει ότι έστω και αν ήταν ολοκληρωμένο το έργο , θα μπορούσε να καθυστερήσει - έχουν περάσει τρία (3) - ένα (1) χρόνο ή και περισσότερο , για να κατασκευαστεί το ανάχωμα και να σωθεί η αρχαία πόλη , που είναι - επαναλαμβάνουμε - μια απ' τις πιο σημαντικές στην Ελλάδα και μοναδική στην περιοχή , όπως φανερώνουν τα ίδια τα ευρήματα .
Η δαπάνη επίσης , των 400.000.000 θα μπορούσε να αποσβεσθεί σε σύντομο χρονικό διάστημα , θεωρούμενη σαν είδος επένδυσης , από το Κράτος , από τον Τουρισμό , με την αξιοποίηση της λίμνης , όπως γίνεται σε όλο τον κόσμο - όπου υπάρχουν λίμνες φυσικά -με την αξιοποίηση ενός ακόμα αρχαιολογικού χώρου . Και βέβαια το Κράτος , με μια τέτοια χειρονομία , θα μπορούσε να εμφανίζεται ως φορέας πολιτισμού , ενδιαφερόμενος ουσιαστικά και άμεσα για την πολιτιστική και πνευματική πρόοδο του τόπου .
Η Καλλίπολη , στην Ανατολική Αιτωλία , βρίσκεται 75 χιλιόμετρα νοτιοδυτικά των Δελφών και 50 χιλιόμετρα βορειοανατολικά του κόλπου της Ναυπάκτου , κοντά στο χωριό Βελούχοβο ( σημερινό Κάλλιο ), 6 χιλιόμετρα δυτικά από το Λιδορίκι .
Η πόλη χτίστηκε στα μέσα του 4ου π.Χ αιώνα , στην ανατολική πλαγιά ενός λόφου 200 μέτρων ( 612 μέτρα από την επιφάνεια της θάλασσας ) , που ανήκει στη νότια οροσειρά του συγκροτήματος των Βαρδουσίων , σε μια γεωγραφικά και στρατηγικά ευνοϊκή θέση , κοντά στη δεξιά όχθη του ποταμού Μόρνου ( του αρχαίου Δάφνου ) , όπου η διέλευση μπορούσε να ελεγθεί από ένα στενό πέρασμα . Ακόμη και σήμερα ο κεντρικός δρόμος Δελφών - Άμφισσας - Ναυπάκτου , περνάει από μια στενή γέφυρα αυτού του περάσματος . Τούτος ο οικισμός είναι αξιοπαρατήρητος για τα καλά διατηρημένα οχυρωτικά του τείχη , που εκτείνονται σε μεγάλο μήκος .
Από την αρχή ήδη του αιώνα μας , ταυτίστηκε με την αρχαία Καλλίπολη , της οποίας τη φοβερή καταστροφή , από τους Γαλάτες , στα 279 π.Χ , περιγράφει ο Παυσανίας ( Χ 19,4 ) . Μετά την αποκάλυψη επιγραφών ( κυρίως τιμητικών ή προξενικών διαταγμάτων ) στις οποίες συχνά εμφανίζεται το όνομα Καλλίπολις , σαν πόλη που απονέμει την τιμήν ή το προξενικό αξίωμα ,δεν μπορεί να υπάρξει πια αμφιβολία σχετικά με την ταύτιση .
Τις πρώτες πληροφορίες σχετικά με τη χώρα των Αιτωλών , όπου βρίσκεται η Καλλίπολη , οφείλουμε στον Θουκυδίδη (ΙΙΙ , 94 , 3 ) . Σ' αυτή τη δύσβατη , ορεινή περιοχή της Ελληνικής ηπειρωτικής χώρας , εγκαταστάθηκαν στην αρχαιότητα τρία φύλα : Οι Αποδότες στο νότο , οι Οφιονείς στην κεντρική Αιτωλία και οι Ευρυτάνες στο βορρά . Οι Οφιονείς χωρίζονται σε δυο μικρότερες ομάδες , τους Βωμιείς και τους Καλλιείς , οι δεύτεροι κατοικούσαν στην Ανατολική Αιτωλία , ανάμεσα στα βουνά , κατά μήκος της δεξιάς όχθης του Μόρνου . Ο κυριότερος οικισμός τους , ήταν φυσικά το Κάλλιο ή η Καλλίπολη . Σύμφωνα με το Θουκυδίδη , το Κάλλιο ήταν , όπως επίσης και οι άλλες πόλεις της Αιτωλίας , ένας οικισμός χωρίς την παραμικρή οχύρωση , " οικούν δε οι Αιτωλοί κατά κώμας ατειχίστους ". Ο Θουκυδίδης περιγράφει επίσης τους Αιτωλούς ως " γρήγορους στα πόδια " ( ποδώκεις ) , γενναίους πολεμιστές με ελαφρύ οπλισμό . Την ικανότητά τους εις τον άτακτον πόλεμο δοκίμασαν οι Αθηναίοι στον Πελοποννησιακό πόλεμο , όταν ο στρατηγός Δημοσθένης το 426 π.Χ , προσπάθησε να κυριεύσει την Αιτωλία . Οι Αθηναίοι νικήθηκαν οικτρά από τους ΑΙτωλείς και ιδιαίτερα από τους Καλλιείς μέσα στα απόκρημνα περάσματα και μόνον λίγοι κατάφεραν με δυσκολία και με πολλές απώλειες να φθάσουν στο στρατόπεδό τους , στη Ναύπακτο .
Το όνομα της πόλης αναφέρεται ακόμη μια φορά σε μεταγενέστερη εποχή . Ο Πολύβιος εξιστορεί μια θαρραλέα πορεία του Ρωμαίου στρατηγού Ακίλιου Γκλάβριου από την πεδιάδα του Σπερχειού προς την Καλλίπολη το 191 π.Χ. Αλλά σταθμός στην ιστορία της πόλης υπήρξε η ολοκληρωτική καταστροφή της από τους Γαλάτες στα 279 π.Χ , που μνημονεύει ο Παυσανίας . Οι λίγοι κάτοικοι , κυρίως γυναικόπαιδα και γέροντες , σφαγιάσθηκαν , τα δημόσια κτίρια και οι ναοί κάηκαν . Τέτοιες ανόσιες πράξεις ήταν πρωτοφανείς για τους Έλληνες μέχρι τότε .
Οι πρώτες έρευνες που έγιναν το 1970 /71 και 1975/76 , έφεραν στο φως αξιόλογα αρχιτεκτονικά λείψανα στην εσωτερική πλευρά των τειχών της πόλης . Ανακαλύφθηκαν ακόμα Ελληνιστικοί και Ρωμαϊκοί τάφοι έξω απ' τα τείχη στη βόρεια και νότια Νεκρόπολη , ανάμεσά τους και ένας Ρωμαϊκός τάφος με μαρμάρινες σαρκοφάγους . Τα αρχιτεκτονικά ερείπια προέρχονται κυρίως από Ελληνιστικούς , Ρωμαϊκούς και πρωτοχριστιανικούς χρόνους . Σημαντικό εύρημα ήταν ένας πρωτοχριστιανικός ναός , ή μάλλον ένα πρωτοχριστιανικό κτίσμα σε ρυθμό βασιλικής , με δάπεδο από μωσαϊκό , πλούσια διακοσμημένο και με επιγραφές , που σήμερα φυλάγεται στο Μουσείο των Δελφών .΄
Η Εφορεία Αρχαιοτήτων Δελφών , εγκαινίασε το 1977 ένα διεθνές έργο ανασκαφών , η κάτω πόλη διαιρέθηκε σε τρία τμήματα , τον βόρειο , τον μεσαίο και τον νότιο τομέα . Η Γαλλική σχολή ανάλαβε ανασκαφές στο βόρειο τομέα , κάτω απ' τη διεύθυνση του Robert Raffieneur αι ανακάλυψε ερείπια οικοδομών που είχαν κτιστεί από χρησιμοποιημένα υλικά παλιότερων οικοδομημάτων . Ανάμεσα σ' αυτά και μεγάλα τεμάχια από ορθοστάτες μιας αψίδας ( εξέδρας ) , πρώιμης Ελληνιστικής εποχής , με ενδιαφέρουσες επιγραφές . Στον κεντρικό τομέα έκαναν ανασκαφές Αμερικάνοι αρχαιολόγοι , κάτω απ' τη διεύθυνση της καθηγητρίας Sharron Herbert στα1977 για ένα μικρό χρονικό διάστημα και προχώρησαν σε βάθος ως το φυσικό βράχο .
Το 1976/77 συμμετείχε και μια Ολλανδική ομάδα ερευνητών κάτω απ' τη διεύθυνση του S.Bakhouizen , που κατάρτισε ένα τοπογραφικό σχέδιο με αναλογία 1: 1000.
Τα αποτελέσματα των Ελληνικών ανασκαφών στο νότιο τομέα κατά τη διάρκεια των δύο περιόδων , το 1977 και 1978 , που κράτησαν συνολικά πάνω από πέντε μήνες , ήταν από κάθε άποψη εκπληκτικά και αποκαλυπτικά . Ένα τείχος δύο χιλιομέτρων , που σε ορισμένα σημεία έχει διατηρηθεί μέχρι σε ύψος τριών μέτρων , περιβάλλει πάνω σ'ένα απόκρημνο βραχώδες και ανώμαλο έδαφος την ειδικά περιτειχισμένη περιοχή της Ακρόπολης . Οι ανασκαφές περιορίστηκαν σε δύο επίπεδα στην νοτιοανατολική εσωτερική γωνία του τείχους , ανάμεσα στις δύο κεντρικές πύλες της πόλης , τη νότια και την ανατολική . Δια μέσου αυτής της μεγάλης ανατολικής πύλης στο κέντρο του ανατολικού τείχους , οδηγεί ακόμη και σήμερα ο δρόμος της δεξιάς όχθης του ποταμού στο κεντρικό σημείο της πόλης , στην Αγορά .
Στο επάνω άνδηρο ΙΙ , έχει ανασκαφεί ένα κτίσμα σε σχήμα ναού . Ο ανορθόδοξος βόρειος - νότιος προσανατολισμός του και η ασυνήθιστη αναλογία του μήκους προς το πλάτος 1 : 3,5 , δημιούργησαν προβλήματα . Με την πρόοδο της έρευνας ( ανασκαφή 1979 ) διαπιστώθηκε ότι πρόκειται για σκηνή θεάτρου . Στο κάτω άνδηρο ήρθαν στο φως συμπλέγματα οικιών κτισμένων κατά μήκος του ανατολικού τείχους . Διακρίνονται οι μεγάλες οικίες τεσσάρων κυρίως δωματίων , με ορθογώνια κάτοψη , που είναι προσανατολισμένες προς τα δυτικοανατολικά . Το ανατολικό τους μέτωπο είναι προς το δρόμο , που είναι παράλληλος με το ανατολικό τείχος , και που οδηγεί από τη νότια πύλη προς το κέντρο της πόλης . Από την οικία Ι έχει ανασκαφεί ένα δωμάτιο με μωσαϊκό ( σχήμα τροχού στο κέντρο ) . Εδώ διακρίθηκαν δύο φάσεις οικοδόμησης . Στην πρώτη διευρύνθηκε το δωμάτιο προς βορρά και δύση , και πάνω απ΄το μωσαϊκό τοποθετήθηκε ένα δεύτερο δάπεδο από πατημένο χώμα . Πάνω στο δάπεδο βρέθηκαν μισικαμένα ειδώλια από τερρακότα . Αστράγαλοι και αγγεία , που χρονολογούνται από την εποχή της καταστροφής της οικίας Ι στο τέλος του τέταρτου και στις αρχές του τρίτου π.Χ αιώνα . Από την οικία ΙΙ έχουν διατηρηθεί μόνον οι εξωτερικοί τοίχοι , που στη νότια πλευρά μάλιστα είναι πολύ ψηλοί . Οι οικίες ΙΙΙ και ΙV σχεδόν ιδίων διαστάσεων ( 18χ15,40 μ ) έχουν την ίδια διαρρύθμιση . Και οι δύο τέμνονται από ένα διάδρομο 1.20 μ.
Το σχέδιό τους ανήκει στην ίδια αρχιτεκτονική , και η διαρρύθμιση των χώρων είναι η ίδια . Και στις δύο πλευρές ενός μακρού διαδρόμου , ή καλύτερα μιας εσωτερικής αυλής , ανοίγονται 7 έως 8 δωμάτια . Η καλά διατηρημένη και πλούσια διακοσμημένη οικία ΙV , έμεινε απείραχτη από μεταγενέστερες εποικοδομήσεις . Μόνο ένα μεγάλο ρωμαϊκό κτίσμα , προφανώς λουτρά με δάπεδο από μωσαϊκό , καλύπτει ένα τμήμα της ανατολικής πτέρυγας της οικίας . Η είσοδος της οικίας ΙV , στο κέντρο της ανατολικής πλευράς μήκους 15,40 μ , οδηγεί σ'ένα εσωτερικό προαύλιο μήκους 12μ και πλάτους 4,50 μ . Εδώ τραβάει την προσοχή το εκτεταμένο αποχετευτικό δίκτυο . Τα απόβλητα νερά από τους διάφορους χώρους αποχετεύονται μέσα από τους πλακόστρωτους υπονόμους προς τα ανατολικά και προς το δρόμο . Στη νοτιοδυτική γωνία της αυλής βρισκόταν επί τόπου μια μεγάλη μαρμάρινη λεκάνη με πόδι , ένα περιρραντήριο , που ήταν τοποθετημένο επάνω σ'ένα δάπεδο από μωσαϊκό χωρίς διακόσμηση .
Το μωσαϊκό τοποθετήθηκε ειδικά για το ιερό νερό του περιρραντηρίου . Βόρεια και Νότια της εσωτερικής αυλής βρίσκονται δυο σειρές δωμάτια : τρία νότια ( ανδρών , αποθήκη , αίθουσα αρχείου ) και τέσσερα βόρεια ( εστία , λουτρό ανδρών , κι' ένα δωμάτιο που δεν έχει ανασκαφεί ).Στη δυτική άκρη της αυλής βρίσκεται ένας μικρός διάδρομος με άνοιγμα προς τα ανατολικά . Αυτός λειτουργούσε συγχρόνως και σαν προθάλαμος για τα αμέσως διπλανά δωμάτια προς αριστερά και δεξιά , που φωτιζόταν μόνο έμμεσα από το μικρό διάδρομο .
Το σχεδόν τετράγωνο δωμάτιο αριστερά ( 4,60 Χ 4,80 μ ) έχει πρόσβαση με μια μη αξονική θύρα με κατώφλι , όπου τα διάφορα εξαρτήματα και η τρύπα του μάνταλου είναι καλά διατηρημένα . Στο κατώφλι βρέθηκαν διακοσμητικά κεφάλια από μπρούτζο , στα οποία διακρίνονται τρεις τύποι . Οι εξωτερικοί τοίχοι του δωματίου , καθώς επίσης και ο ανατολικός του ενδιάμεσος τοίχος , που έχουν ύψος μέχρι και 1,50 μ. αποτελούνται από καλά συναρμολογημένους ασβεστόλιθους πολυγωνικούς . Ο βόρειος τοίχος είχε κτιστεί μέχρι τα 50 εκατοστά από μικρότερους λίθους , ενώ πιο πάνω ακολουθούσαν πλίθρες . Η εσωτερική πλευρά των τοίχων ήταν ασβεστωμένη και το πάτωμα από γυμνό βράχο ή πατημένο χώμα .
Το δάπεδο ήταν σκεπασμένο με ένα παχύ απανθρακωμένο στρώμα , όπου βρέθηκαν πολλά λακωνικά κεραμίδια , πλίθρες , καμένος πηλός με ίχνη δοκαριών από την οροφή , θραύσματα και απανθρακωμένα ξύλινα κομμάτια . Ανάμεσα σ' αυτά τα μισοκαμένα αντικείμενα βρέθηκε επίσης μια μικρή κανάτα , πολλά λεπτά τριμμένα θραύσματα από κόκκαλο και περισσότερα από 600 αποτυπώματα σφραγίδας από πηλό . Με τη συναρμολόγηση , τα θραύσματα από κόκκαλο απέδωσαν μια αποκαλυπτική παράσταση τριών ανθρώπων σ' ένα συμπόσιο : δυο ανδρικές μορφές ( στη δεξιά εντοπίζεται ένας σάτυρος , από τα μακριά και σουβλερά αυτιά ) , και μια γυναίκα αριστερά , που με το δεξί της χέρι στην χαρακτηριστική στάση της νύφης , κρατάει το ιμάτιο . Αυτή η σύνθεση που πιθανόν παριστάνει την Αριάδνη , το Διόνυσο και ένα σάτυρο , ήταν στερεωμένη στην μπροστινή πλευρά ενός ξύλινου μικρού κιβωτίου . Οι στενές πλευρές του κιβωτίου , έφεραν παραστάσεις γυπών που κατασπαράσσουν ζώο ( ελάφι ή ταύρο ) .
Στο κάλυμμα υπήρχε μία κεφαλή Γοργόνας με φίδια . Επίσης διάφορα διακοσμητικά σχέδια με φυτά και δύο φυτικά θηλυκά όντα , όπως αυτά που υπάρχουν στις γωνίες του μωσαϊκού στο ανάκτορο της Βεργίνας . Από την τεχνοτροπία μπορούμε να τοποθετήσουμε τα κοκάλινα σκαλίσματα στο τέλος του 4ου αιώνα π.Χ. Τα πολυάριθμα καλά διατηρημένα αποτυπώματα σφραγίδας που βρέθηκαν είναι πολύ σημαντικά κα από πλευράς ιστορίας και ιστορίας της τέχνης , και αποδεικνύουν , χωρίς αμφιβολία , ότι ο χώρος Ι ήταν το επίσημο αρχείο . Έτσι , μπορούμε να αποκαλέσουμε την οικία ΙV , " οικία του αρχείου ". Τα αποτυπώματα αυτά μαρτυρούν και πιστοποιούν ταυτόχρονα , ότι η Καλλίπολη διατηρούσε , μέχρι την καταστροφή της από τους Γαλάτες , το 279 π.Χ., οικονομικές και πολιτικές σχέσεις με όλον σχεδόν , το χώρο του Αιγαίου , με πόλεις και τοπικούς άρχοντες στη βόρεια και κεντρική Ελλάδα , στην Κρήτη ακόμα και πιθανόν και με τη Μικρά Ασία . Τα θέματα των απεικονίσεων είναι τεράστιας ποικιλίας . Μια ομάδα από αυτά δείχνει κρατικά σύμβολα , μορφές ή επιγραφές , όπως στα νομίσματα , μια δεύτερη , πορτραίτα και μυθολογικές κεφαλές , μια τρίτη όρθιες, καθιστές ή ιππεύουσες μορφές , μια άλλη ζώα και μυθικά όντα , άλλη απεικονίζει όπλα και άλλα αντικείμενα .
Ο κύριος της κατοικίας αυτής ήταν μια σημαντική προσωπικότητα της πόλης , ο φύλακας της κρατικής σφραγίδας ( σφραγιδοφύλακας ) και φύλακας του αρχείου ( αρχειοφύλαξ ) . Σε ιδιαίτερο χώρο της κατοικίας του φύλαγε σε ράφια τα σφραγισμένα ρολά παπύρων , δηλαδή τα πρωτότυπα σπουδαίων πολιτικών , στρατιωτικών και οικονομικών εγγράφων . Ήταν οι συμβάσεις της Καλλίπολης με διάφορες συμμαχίες πόλεων , με ηγεμονίες , εμπόρους και άλλα πρόσωπα . Οι σφραγίδες από την Κυρήνη , Δήλο , και Πάφο , χρονολογούνται από τον 2ο και τον 1ο π.Χ αιώνα .
Στο δωμάτιο (3) , που βρίσκεται απέναντι από την αίθουσα των αρχείων , είναι σίγουρα ο Ανδρών . Μπορούμε δηλαδή εκεί να αναγνωρίσουμε το χώρο των συμποσίων . Το δάπεδο από μωσαϊκό , ήταν κι εδώ σκεπασμένο από ένα παχύτατο απανθρακωμένο στρώμα με λακωνικά κεραμίδια , πλίθρες . Ανάμεσα σ' αυτά τα μισοκαμένα αντικείμενα , βρέθηκε μια μεγάλη ποσότητα ειδών κεραμικής υψηλής ποιότητας : μαύρα βερνικωμένα πιάτα , δοχεία , κανάτες , λεκανίδες , ακόμη και λάμπες ( ένα είδος λάμπας με τρεις οπές και κάλυμμα , ένα πολύ αγαπητό είδος που φαίνεται ότι επινοήθηκε εδώ ) , αμφορείς ( δύο από τη Θάσο με σφραγισμένες λαβές ) , μεγάλα δοχεία και μικρά πιθάρια γεμάτα απανθρακωμένα σιτηρά . Το μικρό πιθάρι αριστερά από την είσοδο ήταν γεμάτο στάρι . Άλλα μικρότερα δοχεία περιείχαν τρία διαφορετικά είδη οσπρίων ( ρεβίθια , φασόλια , φακές ) , επίσης ένα είδος αρακά . Βρέθηκαν ακόμα σπόροι από ελιές , σκόρδο κι ένα φύλλο από δάφνη ή οξυά (;) .
Τα μικρότερα δοχεία είχαν απ' ότι φαίνεται , την αρχική τους θέση επάνω στα ράφια στον βόρειο ανατολικό τοίχο . Το κατώφλι της πόρτας , κατασκευασμένο μάλλον από ξύλο , δεν ήταν τοποθετημένο στο κέντρο ( κι εδώ επίσης βρέθηκαν καρφιά από την πόρτα όπως και διάφορα μεταλλικά αντικείμενα : μια ορειχάλκινη υδρία , ένα σιδερένιο μαχαίρι για κρέας και μια μικρή αξίνα ). Το μέγεθος του δωματίου και η θέση της πόρτας διευκόλυναν την εγκατάσταση πέντε ακριβώς κλινών . Αυτό το δωμάτιο των συμποσίων ( Ανδρών ) ξεχωρίζει για τους σοβατισμένους τοίχους , που φέρουν διακόσμιση σε μορφή απομίμησης τοιχοδρομίας .
Πρόκειται για τοιχοβάτη με βάθρα , με εναλασσόμενους κόκκους και γκριζομπλέ ορθοστάτες κατ' απομίμηση μαρμάρινων πλακών . Πάνω από αυτές ήταν τοποθετημένοι λεπτοσοβατισμένοι λευκοί δρόμοι : μόνο ο δυτικός εξωτερικός τοίχος είναι κτισμένος από πέτρα ( έχει διατηρηθεί σε ύψος μέχρι 1,80 μ ) . Οι υπόλοιποι τοίχοι ήταν από ωμές πλίνθες , που στηρίζονταν επάνω σε θεμέλια από πέτρα . Και αυτοί είναι καλά διατηρημένοι και φτάνουν τα 1,50 και 1,60 μέτρα .Το μωσαϊκό με τα σκούρα μπλε και λευκά χαλίκια ήταν τοποθετημένο σ' ένα δάπεδο από κονίαμα , χρωματισμένο κόκκινο .
Στο κέντρο υπήρχε μια ωραία δωδεκάφυλλη ροζέττα ( ρόδακας ). Το δωμάτιο φωτιζόταν έμμεσα από τον προθάλαμο , που μερικές φορές χρησίμευε και σαν κουζίνα . Στο δάπεδο αυτού του προθάλαμου από πατημένο χώμα και λειασμένο βράχο , βρέθηκαν πολλά διαφορετικά αγγεία καθημερινής χρήσης .
Ανατολικά απ' το δωμάτιο του αρχείου βρίσκονται δύο δωμάτια που είχαν πρόσβαση από έκκεντρες θύρες , χωρίς λίθινα κατώφλια . Αμέσως αριστερά από την κυρία είσοδο του σπιτιού βρίσκεται ένα δεύτερο δωμάτιο συμποσίων , ίδιου μεγέθους με το προηγούμενο , κι αυτό εξωραϊσμένο με μωσαϊκό .
Ήταν κι εδώ αισθητά τα αποτελέσματα της πυρκαγιάς απ' την επιδρομή των Γαλατών , αν και τα θεμέλια των Ρωμαϊκών λουτρών , που αναφέραμε , βρίσκονται εν μέρει ως το δάπεδο αυτού του δωματίου . Εδώ τα ευρήματα ήταν πολύ λιγοστά .
Στο επόμενο δωμάτιο , δυτικά , μπορεί κανείς ν αναγνωρίσει τον πυθμένα ( αποθήκη προμηθειών ) . Βρέθηκαν θραύσματα περισσοτέρων από 10 πιθαριών . Κατά πάσα πιθανότητα περιείχαν λάδι , γιατί από τα ίχνη φαίνεται ότι το έργο της φωτιάς υπήρξε εδώ ιδιαίτερα καταστρεπτικό . Τότε έπεσαν μεγάλες ποσότητες από πλίνθες στην αποθήκη , και πολλές έχουν διατηρηθεί τελείως ανέπαφες . Ένα μεγάλο μέρος του σοβατισμένου τοίχου από πλίθρες αφέθηκε επί τόπου όπως είχε , σαν χαρακτηριστική απόδειξη .
Ανάμεσα στα καμένα αντικείμενα επάνω από το επίπεδο του δαπέδου , βρέθηκαν κοντά στα λακωνικά κεραμίδια ιδιαίτερα λεπτά αντικείμενα κεραμικής ( λάμπες , πυξίδες και δοχεία για αλοιφές ), λεπτεπίλεπτα θραύσματα από κόκκαλο - και ξανά η διακόσμηση μιας ξύλινης κασσετίνας - πολύ μικρά ασημένια καρφιά με κεφάλια σε σχήμα φύλλου , ένα ασημένιο δελφίνι - μινιατούρα , και το περίτεχνο αγαλματίδιο , από τερακόττα , ενός γυμνού φτερωτού έρωτα με κιθάρα . Το δέρμα είναι ανοιχτό κόκκινο , τα μαλλιά και τα μάτια καστανά , το διάδημα στο κεφάλι χρυσό . Όλα αυτά τα πολυτελή αντικείμενα γυναικείας χρήσης , γκρεμίστηκαν , χωρίς αμφιβολία , από το επάνω πάτωμα στη αποθήκη . Σίγουρα η αίθουσα αρχείων είχε δύο ορόφους . Στο επάνω πάτωμα ήταν οι γυναικωνίτες και τα δωμάτια των παιδιών .
Αυτά τα ηλιόλουστα δωμάτια πρόσφεραν ευχάριστη διαμονή και μια εντυπωσιακή θέα προς το ποτάμι , ανατολικά . Από τα ευρήματα μπορεί κανείς να πει ότι όλο το δυτικό τμήμα της οικίας , δηλαδή η αποθήκη , η αίθουσα αρχείων , προθάλαμος και λουτρό , είχαν και επάνω όροφο . Σ' αυτόν βρισκόταν ο γυναικωνίτης , τα υπνοδωμάτια της οικογένειας , καθώς επίσης και ένα υφαντήριο . Ανάμεσα στα μισοκαμένα αντικείμενα βρέθηκε ένας σημαντικός αριθμός εξαρτημάτων ύφανσης , ιδιαίτερα και στις δύο πλευρές του τοίχου , που χωρίζει τον προθάλαμο από τον Ανδρώνα . Στην αποθήκη βρέθηκαν ακόμη πολλά σιδερένια και μπρούτζινα αντικείμενα από δύο θύρες , μια μικρότερη , που οδηγούσε στην αποθήκη και μια μεγαλύτερη του επάνω πατώματος .
Έχουν βρεθεί διάφορα είδη σιδερένιων καρφιών , περισσότερα από από 70 μπρούτζινα κεφάλια καρφιών σε σχήμα ασπίδας , δυο καλά διατηρημένοι σιδερένιοι μάνταλοι , δυο κλειδαριές και δυο κλειδιά . Η μεγάλη θύρα του επάνω πατώματος , είναι δυνατόν να ανασυναρμολογηθεί σύμφωνα με τα γνωστά πρότυπα , όπως λόχου χάρη τη θύρα της Δωδώνης , και μάλιστα με κάθε λεπτομέρεια . Από τα τρία δωμάτια που βρίσκονται βόρεια της αυλής , το μικρό δωμάτιο αμέσως δεξιά από την κεντρική είσοδο , δεν έχει ακόμη ανασκαφεί , επειδή βρίσκεται κάτω απ' τη ρωμαϊκή εγκατάσταση λουτρών . Στο γειτονικό δυτικό δωμάτιο βρίσκεται ο " οίκος " ( δωμάτιο εστίας ) .Έχει πρόσβαση από την αυλή μέσω μιας αξονικής θύρας που δεν έχει κατώφλι . Η μεγάλη τετράγωνη εστία , κατασκευασμένη από τέσσερις γυαλισμένες ασπροκόκκινες μαρμάρινες πλάκες , βρίσκεται στο κέντρο του " οίκου " , όπως , καθώς είναι γνωστό , και το Μυκηναϊκό μέγαρο , εδώ βρέθηκαν και δύο κεραμίδια τύπου " οπαίον " . Κατα τα άλλα , τα ευρήματα αυτού του στρώματος - που μαρτυρούν καταστροφή - δεν είναι ιδιαίτερα πλούσια . Λίγο πριν απ' την πανωλεθρία της πυρκαγιάς υπήρχε αναμμένη φωτιά για τελευταία φορά στη εστία , ένδειξη ότι η εισβολή των Γαλατών έγινε τον χειμώνα (;).
Μια μικρή σκάλα με τρία σκαλοπάτια οδηγεί απ' την βορειοδυτική γωνία του Οίκου , μέσω μιας μικρής θύρας με κατώφλι στο χώρο πλυντηρίου και λουτρών στα δυτικά . Αυτός ο καλά διατηρημένος χώρος , που οι πλινθόκτιστοι τοίχοι του φτάνουν τα 1,50 μ, δεν έχει ανασκαφεί τελείως .
Απ' ό,τι φαίνεται , ήταν χωρισμένος σε δυο τμήματα . Σ'ένα βόρειο τμήμα που είχε πρόσβαση μέσω της μικρής σκάλας στην ανατολική γωνία και σε ένα δυτικό τμήμα , που είχε είσοδο στην αυλή . Στο εν μέρει ανασκαμμένο βόρειο τμήμα του λουτρού , μπορεί να δει κανείς ένα δάπεδο από από μωσαϊκό με μαύρες ψηφίδες , που ήταν τοποθετημένες σε κονίασμα με κόκκινο Πομπηίας . Στη βορειοδυτική γωνία αυτού του δωματίου , βρέθηκε τοποθετημένος στο δάπεδο ένας κύλινδρος από πηλό , που η λειτουργία του δεν είναι ακόμη τελείως εξακριβωμένη ( ίσως μια λεκάνη αποχωρητηρίου ) .
Δίπλα βρίσκεται μια άριστα διατηρημένη μπανιέρα από πηλό . Το απανθρακωμένο στρώμα στο λουτρό είναι ιδιαίτερα παχύ και περιλαμβάνει εκτός από πήλινα κεραμίδια και πλίνθους μεγάλα θραύσματα ενός δαπέδου από μωσαϊκόν , που πρέπει να έχει πέσει από το επάνω πάτωμα . Αυτό θα εσήμαινε ότι στο επάνω πάτωμα θα έπρεπε να βρισκόταν ακόμη ένα λουτρό με δάπεδο από μωσαϊκό . Ήταν όμως δυνατό να στηριζόταν ένα βαρύ δάπεδο από μωσαϊκό επάνω σε τοίχους από πήλινες πλίνθους ;
Στην αυλή . δίπλα στην βορειοανατολική γωνία του ανυψωμένου δαπέδου από μωσαϊκό με την μαρμάρινη λεκάνη δίπλα στον οχετό , ανασκάφτηκε μια μη συμμετρική τρύπα από στρώμα που απανθρακώθηκε από την πυρκαγιά . Η τρύπα γέμισε με γύψο , αλλά αυτό που υποτίθεται πως ήταν οχετός , μπορεί να ήταν μόνο ένας κορμός δέντρου με ρίζες . Στο υπερυψωμένο δάπεδο γύρω από το μαρμάρινο περιρραντήριο , βρέθηκαν ανάμεσα σε καμένες πλίνθους θραύσματα από τρία μαρμάρινα αγαλματίδια , που σε ορισμένα σημαία είχαν πάθει μεγάλη ζημιά από τη φωτιά . Πρόκειται για τη μορφή ενός γενειοφόρου με το κέρατο της Αμάλθειας στο αριστερό χέρι , που στηρίζεται σε μια βάση από σβεστόλιθο , μια μορφή γυναίκας που ταϊζει ένα παιδί με ρυτό , τοποθετώντας το αριστερό της πόδι σ' ένα βράχο , και τελικά μια δεύτερη γυναικεία φιγούρα που έχει μόνο διατηρηθεί από το στήθος , περίπου , και κάτω . Ο γενειοφόρος μπορεί να είναι ένας χθόνιος δαίμων , ένας αγαθός δαίμων ή Πλούτων , που στο χέρι του κρατούσε ένα σύμβολο γονιμότητας . Η καλύτερη γυναικεία φιγούρα , παριστάνει μια Μούσα , μάλλον , με το Διόνυσο σε παιδική ηλικία , μια χθόνια απεικόνιση της γονιμότητας . Στην τρίτη μισοκατεστραμμένη μορφή , πιθανόν να απεικονίζεται η Αφροδίτη , η θεά του έρωτα και της γονιμότητας . Και τα τρία αγαλματίδια έχουν πέσει από τον επάνω όροφο . Αρχικά η μόνιμή τους θέση ήταν μάλλον στην είσοδο του γυναικωνίτη .
Μέχρι τώρα οικίες κλασικές από την ΑΙτωλία δεν γνωρίζουμε . Σ'αυτήν την απομακρυσμένη από τα μεγάλα κέντρα ορεινή περιοχή της Ελλάδας , προκαλεί ,μεγάλη έκπληξη η ύπαρξη μιας κατοικίας πλούσια εφοδιασμένης με όλες τις ανέσεις και με οκτώ δωμάτια ( όπως στην Κομποτή της Ακαρνανίας ). Ιδίου μεγέθους και όμοιας διαρρύθμισης , ήταν επίσης και η γειτονική κατοικία ΙΙΙ , και ενδεχόμενα να μην υπολειπόταν σε εξοπλισμό . Ακόμη περισσότερο εκπλήσσει η στέγαση της δημόσιας Αρχειοθήκης σ'ένα δωμάτιο της οικίας - μια μοναδική περίπτωση . Η μελετημένη διαρρύθμιση των χώρων ( παρατακτική συγκέντρωση των χώρων γύρω από το εσωτερικό προαύλιο ) δεν έχει σχέση ούτε με τους χαρακτηριστικούς τύπους " παστάς " ή " προστάς " κατοικιών ούτε με τους τύπους των περιστυλίων . Υπάρχουν ορισμένες ομοιότητες με Αθηναϊκούς τύπους κατοικιών ( η κατοικία με το προαύλιο σε σχήμα πτέρυγας στην Πνύκα ) , με κατοικίες στην Ακαρνανία ( Κομποτή ) και στην Ήπειρο ( Αμμότοπος και Κασσώπη ) . Ο οικισμός της Καλλίπολης του 4ου π.Χ αιώνα , χτίστηκε σύμφωνα με μια προγραμματισμένη σειρά εργασιών , όπως στον Αμμότοπο στην 'Ηπειρο και στην Κομποτή στην Ακαρνανία . Τα οικόπεδα είχαν προκαθοριστεί από το αρχικό πολεοδομικό σχέδιο , αλλά οι ιδιοκτήτες κατασκεύασαν τις κατοικίες τους ανάλογα με τα μέσα τους και τις επαγγελματικές τους ανάγκες .
Κατά την ανασκαφή του 1979 , ανακαλύφθηκαν μεταξύ άλλων : η τεράστια σκηνή και το προσκήνιο ενός θεάτρου του 3ου π.Χ αιώνα , με δυο μεγάλα αψιδωτά πόδια , μοναδικά αφού μέχρι στιγμής τουλάχιστον , δεν έχουν βρεθεί παρόμοια σε άλλα γνωστά θέατρα της Ελλάδας ή της Ιταλίας . 'Ενας ναός μονοθάλαμος , σχεδόν τετράγωνος 4,8 χ 5 μ. , ακριβώς ανατολικά από τη νότια πυλίδα . Βρέθηκε στη θέση του το βάθρο με δύο εγκοπές για σύμπλεγμα δυο λατρευτικών αγαλμάτων . Το ένα βρέθηκε πεσμένο ολόκληρο μπροστά στο βάθρο , και παριστάνει την κόρη ( Περσεφόνη ). Από το δεύτερο άγαλμα , που ήταν γυναικείο , καθιστό , βρέθηκαν μόνο κομμάτια . Παρίστανε μάλλον τη Δήμητρα , και κατά συνέπεια , προφανώς , ο ναός να ήταν αφιερωμένος στην Δήμητρα και την Περσεφόνη .
Νότια απ' το τείχος , σε απόσταση 100μ, έγινε δοκιμαστική ανασκαφή σε σημείο που εξείχε αρχαίος τοίχος , η οποία έφερε στο φως ένα ναό διαστάσεων 15,8χ28,40 μ , περίμετρο , με 5 κολώνες στις στενές και 10 στις μακρές πλευρές , με μακρόστενο σηκό , που χωρίζεται σε δυο μέρη ,με πόρτα ( πρόδρομος και κυρίως σηκός ) . Το ενδιαφέρον είναι ότι οι κολώνες του δεν ήταν λίθινες ή μαρμάρινες , αλλά ξύλινες , γιατί βρέθηκαν στη θέση τους οι λίθινες βάσεις ( STONE - FOOTINGS ) , κυλιδρικές , δηλαδή , λίθινες βάσεις αράβδωτες , επάνω στις οποίες εφαπτόταν το ξύλο ( Θέρμο ) . Σε βαθύτερα στρώματα από το ναό αυτό που ανήκει στον 4ο π.Χ αιώνα βρέθηκε ένας ναϊσκος γεωμετρικών χρόνων , 8ου π.Χ αιώνα , σε δυο οικοδομικές φάσεις , καθώς και ένας ορθογώνιος λιθόκτιστος λάκκος προσφορών που διαδέχτηκε τον γεωμετρικό ναό και λειτούργησε κατά τον 6ο και 5ο π.Χ αιώνα , έως ότου κατασκευάστηκε από πάνω ο μεγάλος περίπτερος ναός . Στον λάκκο βρέθηκαν πολλά πήλινα ειδώλια , γυναικείες θεότητες , καθώς επίσης και διάφορα αφιερώματα γυναικών : δαχτυλίδια με δακτυλιόλιθους , μικροσκοπικά σκυφίδια , που δείχνουν ότι έχουμε να κάνουμε με τη λατρεία γυναικείας χθόνιας θεότητας .
( Από το περιοδικό " Αστυνομικά Χρονικά " , Δεκέμβριος 1981 . )
Νίκος Παπουτσόπουλος
Καλό σας βράδυ , να περνάτε καλά ….Κ.Κ.-
