Οι αρχαίες ελληνικές πόλεις είχαν σαν θεσμό να κηδεύουν με μεγάλες τιμές και με δημόσια δαπάνη τους πολίτες που έπεσαν για την ελευθερία της πατρίδος τους. Σε αυτές τις μαζικές κηδείες, ο δήμος ανέθετε σε ένα εξέχον μέλος του, να εκφωνήσει έναν επικήδειο λόγο με επαινετικό περιεχόμενο για τους θανόντες, με παρηγορητικούς λόγους για τους συγγενείς των θυμάτων και με γενικότερες πατριωτικές παραινέσεις για όλους τους πολίτες. Οι λόγοι αυτοί ονομάζονταν επιτάφιοι με πιο χαρακτηριστικό τους σωζόμενο δείγμα, αυτόν του Περικλεούς.
Μετά την μάχη της Χαιρώνειας και την συντριβή των συνασπισμένων στρατιωτικών δυνάμεων όλων των παλαιών ελληνικών πόλεων από τον Φίλιππο, η Αθήνα ως πρωτοστατούσα στην αντί-μακεδονική παράταξη, διέτρεξε τον έσχατο κίνδυνο. Οι συμβουλές της αντί-μακεδονικής πτέρυγας με επικεφαλής τον Δημοσθένη αποδείχθηκαν ολέθριες. Ο εχθρός είναι προ των πυλών. Οι Μακεδόνες βαδίζουν να καταλάβουν την Αθήνα. Μέσα σε αυτή την φορτισμένη ατμόσφαιρα ο δήμος με μια μεγαλειώδη πρωτοβουλία, καλεί τον Δημοσθένη να εκφωνήσει τον επιτάφιο για τους πεσόντες.
Ενώπιον του ρήτορoς κείτονται τα σώματα των νεκρών Αθηναίων πολεμιστών -πολιτών και δίπλα τους οδύρονται τα ορφανά παιδιά και οι συγγενείς τους. Δυστυχία και πόνος είναι τα ολέθρια αποτελέσματα της πολιτικής του. Όλα απωλέσθησαν, οι ελληνικές πόλεις κράτη θνήσκουν. Η στίλβη της Αθήνας σβήνει. Μέσα σε αυτό το δραματικό σκηνικό ο Δημοσθένης στέκεται στο ύψος των περιστάσεων. Ο λόγος του είναι λιτός, χωρίς υπερβολές, ρωμαλέος και έντιμος, θλιμμένος και υπερήφανος, αλλά σίγουρα όχι ψοφοδεής και κακόμοιρος.
Στο προοίμιο του επιτάφιου λόγου του, ο Δημοσθένης αναφέρει ότι η αρετή των πεσόντων ξεπερνά κάθε επαινετικό λόγο αφού προτίμησαν τον τιμημένο θάνατο (τελευτησαι καλώς), από το να δουν την Ελλάδα σκλαβωμένη (την ελλαδ'ιδειν ατυχούσαν). Εν συνεχεία τονίζει την πανθομολογούμενη ευγενική καταγωγή των πεσόντων (παρά πασιν ανθρωποις ανωμολογηται), και ότι είναι αυτόχθονες (αυτόχθονες ομολογούνται είναι). 
Οι πρόγονοι τους δεν αδίκησαν ποτέ κανένα (ηδικησαν μεν ουδενα πωποτ'ελλην'ουτε βαρβαρον), αλλά αμύνθηκαν πάντοτε υπέρ του δικαίου και του αγαθού. Απέκρουσαν στην μυθική (μεμυθολογηται) εποχή την εισβολή των αμαζόνων, του Ευμόλπου από την Θράκη, την εισβολή των Δωριέων (των Ηρακλέους παίδων) και στην ιστορική εποχή μόνοι δυο φορές νίκησαν τους βαρβάρους (μόνοι δις ημυναντο) και στην γη (Μαραθώνας) και στη θάλασσα (Σαλαμίνα).
Στη συνέχεια τονίζει το γεγονός ότι στον αγώνα της Χαιρώνειας, οι νεκροί αυτοί, πρόσφεραν τα πάντα με προθυμία (παράσχοντες άπαντα προθυμως), και σώματα και χρήματα και συμμάχους, ακόμα τελικά και την ίδια τους την ψυχή (ουδε της ψυχης εφεισαντο). Η ελευθερία της Ελλάδος στηριζόταν στις ψυχές τους (εν ταις τωνδε των ανδρων ψυχες διασωζετο). Με τον θάνατο τους (τωνδε των ανδρων αναιρεθεντων), ο ζήλος για την ελευθέρια που φώλιαζε στην καρδιά των υπολοίπων ελλήνων μετεβλήθη σε σκότος (εν σκοτει).
Εν κατακλείδι ο Δημοσθένης αναφέρει ότι η δική τους θυσία τους εξασφάλισε αιώνιο κλέος (ευκλειαν αγηρω καταλειπουσιν), και οι γονείς τους θα γηράσκουν με πένθος αλλά και υπερηφάνεια για το κλέος αυτό. Πένθος κατατρίβει όχι μόνο τους συγγενείς και τους συμπολίτες τους, αλλά και όλους τους άλλους έλληνες. Είναι δύσκολο (χαλεπον) να παρηγορείς σε μια τέτοια συμφορά (τας παρουσας συμφορας λογω κουφισαι) και είναι λυπηρό να βλέπεις παιδιά ορφανά (ορφανοις γεγενησθαι πατρος). Τα παιδιά αυτά όμως είναι κληρονόμοι της πατρώας ευδοξίας, άρα συνεχιστές της……….
Ι. Β. Δ.
No comments:
Post a Comment