ΔΩΡΙΚΑ ΧΑΝΙΑ

ΔΙΑΔΡΟΜΗ      ΛΙΔΟΡΙΚΙ - ΝΑΥΠΑΚΤΟΣ

   Ξεκινάμε  σήμερα  αγαπημένοι  μου  φίλοι το  υπέροχο οδοιπορικό -  ταξίδι , γνωριμίας  με  τα Δωρικά  χάνια  που  βρίσκονται στη  διαδρομή Λιδορίκι -  Ναύπακτο , κατά  το  οποίο πολλά θα  διαβάσετε  και  θα  μάθετε , παράλληλα με το  ταξίδι …ιστορικά ,λαογραφικά , περίεργα και κυρίως  Λιδορικιώτικες  απίθανες  ιστορίες ..γιατί  πραγματικά  πιστεύουμε πως , " χωνεύονται " πολύ  καλύτερα  αλλα  και πιο..εύκολα ακόμα  και τα  ιστορικά  γεγονότα , όταν .." σερβίρονται"...όμορφα  και..ανάλαφρα ..
   Βέβαια , εδώ  θα  θέλαμε να  συμπληρώσουμε πως το  ξαξίδι μας  αυτό , θα  το  αφιερώσουμε σε  ένα  αγαπημένο  φίλο που  έφυγε  απ'τη  ζωή , και  με  τον  οποίο ΚΑΝΑΜΕ  ΠΟΛΥΩΡΕΣ ΣΥΖΗΤΗΣΕΙΣ ,  ΣΧΕΤΙΚΕΣ  ΜΕ  ΤΑ  ΧΑΝΙΑ , ΤΟΥ  ΣΤΕΝΟΥ  ΕΙΔΙΚΆ , ΤΟΝ  ΑΞΈΧΑΣΤΟ  ΔΗΜΗΤΡΗ  ΝΑΚΟ ....ΑΝΤΙ...ΜΝΗΜΟΣΥΝΟΥ  , ΟΠΩΣ  ΣΥΝΗΘΙΖΟΥΜΕ  ΝΑ  ΛΕΜΕ ...

  ΚΑΛΟ  ΜΑΣ  ..ΤΑΞΙΔΙ ..!!!


Μπροστά μας το Βελούχοβο , στο βάθος αριστερά ο Πύρνος , το βουναλάκι που φαίνεται , και δεξιά η Στόχοβα , ανάμεσα στις δυo κορφές , Πύρνου –Στόχοβας , περνάει ο Μόρνος , και δημιουργείται το στενό πέρασμα , το  Στενό .
   ********

Για  να  γνωρίσουμε τα  Δωρικά χάνια , και  να  μάθουμε  κάποια  πράγματα  γι’αυτά Θα προχωρήσουμε  , ξεκινώντας απ’ τα πλησιέστερα στο Λιδορίκι , που ήταν στο δρόμο προς Ναύπακτο .
   Και λέγοντας πλησιέστερα , αναφερόμαστε για την προ..λίμνης , φράγματος , εποχή , όταν το Στενό , ήταν σε απόσταση 5 περίπου χιλιομέτρων , ενώ τώρα , μετά την κατασκευή του φράγματος , έχει σχεδόν πενταπλασιασθεί .
   Πηγαίνοντας , τον παλιό καιρό , προς Ναύπακτο , και πριν τη γέφυρα του στενού , που πέρασε από πολλές..φάσεις , απ’ το παραδοσιακό , πέτρινο..θολωτό , γεφυράκι , που αναφέρεται και σαν  “ γέφυρα Μακρυγιάννη “ , μέχρι την τελευταία λυόμενη Εγγλέζικη , τύπου Beley , που χρησιμοποιούνταν , μέχρι και τη δημιουργία του φράγματος .
   Στα απομνημονεύματά του , ο Μακρυγιάννης αναφέρεται στο γεφύρι αυτό , με ένα συγκινητικό περιστατικό . Η οικογένεια του ήρωά μας , έμενε σε ένα οικισμό του Κροκυλείου το Αβορίτι , αλλά  οι  δυσκολίες και η φτώχεια , τους ανάγκασε να φύγουν , μαζί με άλλους Κροκυλειώτες , και να πάνε για καλύτερη ..τύχη , προς τη Λειβαδιά . Το μόνο όμως πέρασμα , ήταν του Στενού , με το παλιό γεφύρι , που το φύλαγαν όμως Τούρκοι . Ο Μακρυγιάννης τότε ήταν μωρό , με τις φασκιές , και όσες φορές επιχείρησαν να περάσουν νύχτα , έκλαιγε , με αποτέλεσμα να ξαναγυρνάνε και να κρύβονται . Οι συγχωριανοί αποφάσισαν πως το παιδί , που δυσκόλευε τη διάβαση , έπρεπε να το αφήσουν πίσω , ώστε να περάσουν όλοι τη νύχτα που οι σκοποί κοιμούνταν , έτσι και έγινε , άφησαν το μωρό λοιπόν σε ένα κοντινό δάσος και προχώρησαν περνώντας το γεφύρι , η μάνα όμως δεν άντεξε την εγκατάλειψη του μωρού , επέστρεψε , το πήρε και κατάφερε να περάσει μαζί με το παιδί , κι’ έτσι σώθηκε ο μετέπειτα ήρωάς μας .

  Το πέτρινο γεφύρι του Στενού .


   Στα 1930 , κατασκευάστηκε η πρώτη γέφυρα του Στενού , τσιμέντινη , που εξυπηρετούσε την κυκλοφορία αυτοκινήτων , και τη συγκοινωνιακή σύνδεση του Λιδορικίου με τη Ναύπακτο , αλλά και Πελοπόννησο και Δυτ.Ελλάδα . Η φωτογραφία είναι απ’ τα εγκαίνια της γέφυρας αυτής το 1930 .


   Η τελική μορφή της τσιμέντινης γέφυρας , όπως ήταν για πολλά χρόνια , μέχρι που ανατινάχθηκε την 1-7-1943 , απ’ τις δυνάμεις της Εθνικής Αντίστασης , κατά τον Β’ παγκόσμιο πόλεμο . Και αντικαταστάθηκε απ’ τους Άγγλους ..

…με τη..λυόμενη τ.Beley , που όπως αναφέραμε , ήταν και η τελευταία γέφυρα του Στενού , και βυθίστηκε στη λίμνη , μαζί με το πέτρινο γεφυράκι..

   Λίγο πριν τη γέφυρα , λοιπόν , υπήρχε ένας μικρός οικισμός , τα Χάνια Στενού , με σπίτια στο δεξιό μέρος και κάτω απ’ το δρόμο , Λιδορικίου – Ναυπάκτου , ενώ υπήρχαν και μερικά στο αριστερό μέρος , αλλά λίγο πιο πριν , και αν θυμάμαι καλά ήταν τα Παπαιωαναίϊκα . Στην απέναντι πλευρά του ποταμιού , της Μπελεσίτσας , υπήρχαν οι Ανδριτσαίϊκοι νερόμυλοι , που εξυπηρετούσαν τους κατοίκους των γύρω χωριών .
  Στα χάνια του Στενού υπήρχε η δυνατότητα , να βολευτούν από φαγητό , ζαϊρέ για τα ζώα , νερό , κρασί και ύπνο , αν χρειαζόταν , οι περαστικοί απ’ τα ορεινά χωριά της Βορειοδυτικής Δωρίδας , αλλά κι’ από χωριά της Ναυπακτίας , της Κράβαρης , τα Κραβαριτοχώρια , όπως τα λέγανε . Κάτοικοι Πενταγιούς , Αρτοτίνας , Βοστινίτσας ( Δάφνου ) , Κωστάρ’τσας ( Διχωρίου ) , Δρεστενών ( Τριστένου ) , Αλποχωρίου , Ζοριάνου , Κουπακιού , Ψηλού χωριού , Κριατσίου , Κροκυλείου , Γραμμένης Οξυάς , Λούτσοβου , Αγλαβίστας , και άλλων χωριών , πέρναγαν καθημερινά απ’ τα χάνια , πηγαίνοντας στο Λιδορίκι , η και στην Άμφισσα , για διάφορες δουλειές και ψώνια .
TO   XANI  TOY   NAKOY H..K’TΣΑΚΟΥ..
  Πολλά σπίτια στα χάνια , πρόσφεραν εξυπηρετήσεις ..χανιού , στους περαστικούς , αλλά το πιο οργανωμένο ήταν το Χάνι του Γιώργου  Νάκου  ..Κ’τσάκου , Κουτσάκου δηλαδή , παρατσούκλι που έμεινε από κάποιο πρόγονο , που προφανώς , είχε κάποιο πρόβλημα στο πόδι .



Ο γέρο Κ’τσάκος με τη γυναίκα του ,την κυρά..Αναστασιά ,  που ..κουμαντάριζε το χάνι..



   Ο Νάκος , εκτός από..χανιτζής , και ..γεωργός , φυσικά , ήταν και ζωέμπορος , γύρναγε όλα τα γύρω χωριά , αλλά τράβαγε και..μακριά , στα Κραβαρτοχώρια , αγόραζε τα ζωντανά , και τα ‘φερνε στα Χάνια , κι’ από κει στα Λιδορικιώτικα , και όχι μόνο , μαγαζιά . Πολλές , πολλές και πολύ όμορφες ιστορίες κυκλοφορούσαν , γύρω απ’ τα χάνια και τους ..χανιτζήδες , που έδιναν και ένα..στίγμα της τότε ζωής , ας θυμηθούμε δύο , που δημοσιεύσαμε παλιότερα ..

      ΤΟΥ….ΚΟΥΝΙΣΜΑΤΑΚΙ…..

  Προχθές λοιπόν , ξανασυνάντησα , στο Λιδορίκι , τον παλιό Βελουχοβιώτη , που μου'χε διηγηθεί εκείνη την ιστορία με τον Κωσταντελάκη , με το ..καλημέρα , με κοίταξε..καχύποπτα , ρωτώντας με :..μη μ' πεις ν' αρχίσουμι πάλι τ'ς..ιστουρίις ....τα..σ'χουριμένα !!! Τον ..καλμάρισα ..καθησυχάζοντάς τον , κι' αφού τον έφερα στα..ίσια του , έκανα ΄την..επίθεσή μου , και γιατί άλλο ; φυσικά για τα..Χάνια , τ' Στινού , όπως τα 'λεγε  ο φίλος μου ..
   Άιντι...πάλ' τα..ίδια....ψευτο..δυσαρεστημένος ..αλλά και..ψευτοχαμογελώντας , αφού ως..διά μαγείας λύθηκε η..γλώσσα του , μου διηγήθηκε τα παρακάτω...αξίζει να τα διαβάσετε..
   " Στα..Χάνια του Στενού λοιπόν , στην αντίπερα ..όχθη του Μόρνου , απέναντι δηλαδή απ' το Χάνι του Κωσταντελάκη , υπήρχε κι' άλλο ένα Χάνι , του Γιώργου Χαραλ. Νάκου , τ'..Κ'τσάκ' , όπως τον παραγκώμιαζαν , Κουτσάκο δηλαδή , γιατί ο ίδιος η ίσως ο πατέρας του κούτσαινε , ο Κ'τσάκος , ήταν και ζωέμπορας , αλλά είχε και το Χάνι , κι η γυναίκα του , η κυρά Αναστασιά , η ..Κ'τσάκαινα , κουμαντάριζε εκτός απ' το νοικοκυριό του σπιτιού και το ..χάνι . Λένε μάλιστα , πως όταν έβλεπαν κόσμο να 'ρχεται προς το γεφύρι , για να περάσουν δώθε ,  έριχνε κι' από ένα...γουβά νερό στο βαρέλι με το κρασί για ν' αυγατίσει...
   Παραδίπλα , απ' τ'Κ'τσακ , λοιπόν το χάνι , ο Παν. Σίδερης , η...Λιαμοπαναϊώτ'ς , είχε και το..καλλιτεχνικό του ..βλέπετε , είχε καφενείο μιτά...χαρτουπιξίας , π' λένι , και φυσικά όσοι..πιστοί του..τζόγου , προσέρχονταν...
   Απ' τους ταχτικούς ..προσκυνητές , ο Νίκος Σπυρόπουλος , Βελουχοβιώτης κι' αυτός ,...επιχειρηματίας μυλωνάς , είχε , απέναντι , τους διπλούς Αντριτσαίικους μύλους , ε..ήταν και κοντά ο άνθρωπος , κι' όλο στ' Λιαμουπαναϊώτ' άραζε , έλα όμως που συνέχεια ..έχανε ;
   Ένα βράδυ λοιπόν , περνώντας το πέτρινο γεφύρι , κι' αφού τα..λεφτά του ήταν στον..πάτο , σταμάτησε στο προσκυνητάρι , εκεί στο βράχο , στο ..κουνισματάκ' , σταυροκοπήθηκε , στην Παναγία , κι έκανε και το...ταματάκι του : "..Παναίτσα μ' , κάνι να κιρδέψω απόψι , γιατ' είνι κι τα ..τιλιυταία μ' λιφτά , κι' έτσ' κι..κιρδίσου θα σ' αφήσου κι σένα του ..κάτ' τις ' ς...."
   Έλα όμως που η..προσευχή τ' Σπυροπλουνίκ' δεν ..έπιασε , και πάλι , ως συνήθως , έχασε ...Τελατίνη λοιπόν , ο κυρ-Νίκος , απ' τη χασούρα και το ξενύχτι , πήρε το δρόμο του γυρισμού , για το Βελούχοβο , και αναγκαστικά πέρασε απ' το..κουνουστάσι κι του..κουνισματάκ' , θυμήθηκε το τάμα του , όπως  , βέβαια , θυμόταν ότι τον..ξεπουπούλιασαν , σταμάτησε όμως στο εικόνισμα , έκανε το σταυρό του , σεμνά-σεμνά , και είπε το..παράπονό του :..." Παναίτσα μ' σι παρακάλισα να αβουηθίις, να κιρδίσου , κι σο 'ταξα κι σένα , δεν έκανες όμως τίπουτα , κι ξέμ'να πανί μι..πανί " , και κάνοντας τη..συνήθη , αλλά..ακατάλληλη , ΄..αντρική , συνήθως , χειρονομία , είπε και το..απίθανο , " τώρα ..πάρε......", συμπληρώστε εσείς το κενό.....
   Όλα αυτά , τον καιρό εκείνο , τον ..παλιό , που όλοι τον νοσταλγούμε...
   Με τα ...Χάνια , βέβαια , δεν τελειώσαμε ακόμα , έχουμε πολλά...πάρα..πολλά να πούμε , η ..μάλλον να..λέμε , έχουμε καιρό μπροστά μας……Κ.-

Ο..ΑΡΧΟΝΤΟ…ΖΗΤΙΆΝΟΣ !!!

     ΛΙΔΟΡΙΚΙΩΤΙΚΕΣ  ΑΛΗΘΙΝΕΣ …ΙΣΤΟΡΙΕΣ..

Όλοι , η..σχεδόν όλοι αδέρφια , έχουμε διαβάσει τον περίφημο “ Ζητιάνο “ , του Καρκαβίτσα , αλλά και οι παλιότεροι , έχουμε ακούσει απ’ τους..παλιότερους πολλές και διάφορες ιστορίες , για τους ..περίφημους ζητιάνους απ’ τα ..Κραβαρ’τοχώρια ..
   Προσωπικά , θυμάμαι τη μάνα μου να μας λέει κάτι..περίεργες ιστορίες , για Κραβαρίτες ζητιάνους που έρχονταν στο χωριό μας και ζητιάνευαν , έχοντας πάντα μαζί τους και μικρά παιδιά με..περίεργες..αναπηρίες , κάτι ..γυρισμένα χέρια και ..πόδια , περίεργα ..πολύ περίεργα πράματα…
   Ήταν , πάντα , κουρελο..ντυμένοι , άπλυτοι..αξύριστοι και ..κακο..μοιριασμένοι , έμεναν τα βράδια σε κάποια αχυρώνα , κι’ ολημερίς γύρναγαν μέσα το χωριό , μαζεύοντας ότι τους έδιναν , κι’ όταν έφερναν ..βόλτα όλα τα σπίτια , φόρτωναν τη..σοδειά τους στο ζωντανό , κι’ αυτοί με τα παιδιά , ποδαρόδρομο και πήγαιναν στα άλλα χωριά κάνοντας και πάλι το..ίδιο…
   Με αφορμή λοιπόν τα..χάνια του Στενού , που θυμηθήκαμε απόψε , τον  σχωρεμένο τον…Κ’τσάκο , που είχε το χάνι εκεί , θα σας διηγηθώ μια πολύ..περίεργη ιστοριούλα , που έχει ..άμεση σχέση , και με τον..Κ’τσάκο , αλλά και με τα..ζητιανοχώρια των..Κραβάρων , και είναι απολύτως …αυθεντική , έφτασε δε σε μας , μέσω του δισεγγονού του Κ’τσάκου , του φίλου μου του Δημ.Νάκου , που ‘χει το εμπορικό στο Λιδορίκι…
Ο.. Κ’τσάκος λοιπόν , όπως είπαμε , είχε το χάνι στο Στενό , και την κυρά Αναστασιά , που το..κουμαντάριζε , γιατί ο ίδιος ήταν και ζωέμπορας , το οποίον σήμαινε πως τον περισσότερο καιρό ..αλώνιζε όλα τα χωριά φέρνοντας σφάγια , μέσα δε στις περιοχές..αρμοδιότητάς του , ήταν και τα..Κραβαρ’τοχώρια..
   Έφευγε λοιπόν ο γερο Κ’τσάκος , και σεργιάναγε ..μέρες , και καμιά φορά και ..βδομάδες , μέσα τα χωριά , μάζευε τα ζωντανά , κι’ όταν τέλειωνε , έπαιρνε το δρόμο του γυρισμού , ερχόταν στο χάνι , τα πούλαγε στα γύρω χωριά , αλλά και στο χάνι , κι’ άντε πάλι απ’ την αρχή..βέβαια είχε πάντα μαζί του , για..ασφάλεια , και ένα παραγιό..
   Σε κάποιο λοιπόν ταξίδι..εργασίας , φτάσανε σε κάποιο Κραβαρ’τοχώρι , ξενοδοχεία βέβαια , την εποχή εκείνη δεν υπήρχαν , μόνο κάτι..χάνια , που..ξεπέζευαν οι..στρατοκόποι ταξιδιώτες και πέρναγαν τη νύχτα τους , στο χωριό όμως που πήγαν , έκατσαν σε κάποιο καφενειο..ταβερνείο , να φάνε κάτι και να κανονίσουνε και για ..ύπνο , οπότε σε κάποια στιγμή τους πλησίασε ένα καλοντυμένος και ..καλοπεριποιημένος ντόπιος και τους χαιρέτησε ..εγκάρδια , πολύ εγκάρδια μάλιστα , αφού φώναξε το γερο..Κ’τσάκο , με το μικρό του όνομα .. Ο μπαρμπα Γιώργος , τα ‘χασε , έδειξε σαν να μην πολυκατάλαβε , οπότε ο ντόπιος , ο..άρχοντας , γιατί έτσι έδειχνε όπως ήταν ..ντυμένος , τον πλησίασε περισσότερο και τον ρώτησε , ε..μπάρμπα Γιώργη , δε με..θυμάσαι ;
   Πάλι ο γέρο Γιώργης δεν..κατάλαβε , ύστερα δεν μπορούσε να καταλάβει , γιατί δεν του θύμιζε τίποτα ο φίλος , τον κάλεσε όμως να κάτσει στο τραπέζι , φώναξε να φέρουν κι’ ένα ποτήρι , και τον ρώτησε , από που τον γνωρίζει , ο άλλος χαμογέλασε , ε..καλά βρε μπάρμπα Γιώργη , τόσες φορές έχουμε κοιμηθεί στο ..χάνι σου , μια και..δυο..
   Ο μπάρμπα Γιώργης , εξακολουθώντας να μην καταλαβαίνει , τον ρώτησε με τη σειρά του , καλά έχεις έρθει στο Στενό , και έχεις μείνει στο χάνι μου ; Έλα βρε μπάρμπα..Γιώργη , μια και δυο ; Πολλές φορές , και μάλιστα πολλές φορές εσύ έλειπες σε δουλειές και μας περιποιούνταν η κυρά Αναστασιά , αλλά και μαζί έχουμε φάει κι’ έχουμε πιεί πολλές , πάρα πολλές φορές , και του ανέφερε και άλλους Στενιώτες , που τα ‘πιναν παρέα , αλλά του..εξήγησε , τότες δεν ήμουνα έτσι..ντυμένος και περιποιημένος , βλέπεις ερχόμουνα για..δουλειά..
   Και του εξήγησε πως ήταν ο..ζητιάνος , του ‘πε και το όνομά του , που ‘ρχόταν με το μικρό παιδάκι , και ζητιάνευε στα χωριά του Λιδορικιού , λέγοντάς του και πολλά άλλα ..χαρακτηριστικά ονόματα φίλων , που τα ‘πιναν μαζί όταν διανυχτέρευε στο χάνι…
Κι’ ο μπάρμπα Κ’τσάκος , δεν πίστευε στα μάτια του στην αρχή , αλλά μετά απ’ όλα αυτά..τον καλοθυμήθηκε ..αλλά δεν μπόρεσε ποτέ να το..χωνέψει , και το μολόγαγε σαν …παράξενο , δεν το χώραγε βλέπετε ο νους του….

ΤΟ   ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΟ  ΠΕΡΙΠΤΕΡΟ ΤΟΥ  Ε.Ο.Τ

Στο προηγούμενο σημείωμά μας , ακολουθώντας το δρόμο από Λιδορίκι προς Ναύπακτο , είχαμε αναφερθεί στο πρώτο χάνι , που συναντούσαμε στον οικισμό “ χάνια Στενού “ , το χάνι του Νάκου ή ..Κ΄τσάκου , αναφέροντας μάλιστα και κάποιες όμορφες ιστοριούλες της εποχής εκείνης ..

   Προχωρώντας λοιπόν και περνώντας το παλιό πέτρινο θολωτό γεφυράκι ,και σε απόσταση ενός χιλιομέτρου περίπου ,  ανταμώνουμε ,  στην απέναντι του Μόρνου , πλευρά , σε μικρή απόσταση απ’ το γεφύρι , ένα άλλο Στενιώτικο χάνι , το Χάνι  Κωσταντέλου  ή Κωσταντελάκη , όπως όλοι ήξεραν τον μπάρμπα Μήτσο Κωσταντέλο , τον ..ιδρυτή του χανιού..

   Το χάνι , ένα μικρό ισόγειο σπιτάκι , με υπόγειο , λειτούργησε απ’ τις αρχές του 20ου αιώνα , 1900 περίπου , μέχρι και τη δεκαετία του ‘50 , βέβαια στα τελευταία χρόνια της λειτουργίας του , ο μπάρμπα Κωσταντελάκης κουράστηκε , γέρασε , και το χάνι το νοίκιασε  σε κάποιον Πασαγγέλη , απ’ την Πενταγιού , ο οποίος εγκαταστάθηκε εκεί ,  και το κουτσοδούλευε ..

   Σιγά-σιγά όμως , οι συνθήκες άρχισαν να αλλάζουν , η δουλειά άρχισε να ..κόβει , έγινε και ο δρόμος , άρχισε η συγκοινωνία στα περισσότερα χωριά , κι’ έτσι αυτό το χάνι , δεν είχε πια δουλειά . Ο Πασαγγέλης λοιπόν , αφού είδε κι’ απόειδε , χωρίς να ειδοποιήσει τον Κωσταντέλο , έκατσε κι’ έγραψε το παρακάτω γράμμα :

                          Να ‘στε μάρτυρες πλατάνια ,

                          ο Πασαγγέλης φεύγει νύχτα απ’ τα χάνια ,

                          κι’ εσύ μ’κρούτσ’κο κουνισματάκι

                          χαιρέτα μ’ τον Κωσταντελάκη ,

                          κι..πεστ’ ..άμα ανταμωθούμε

                          τότες θα..λογαριστούμε…

   Άφησε , λοιπόν , το σημείωμα πάνω στον πάγκο , και μη τον..είδατε , έφυγε για την Πενταγιού . Το εικονισματάκι δε , που αναφέρεται στο γράμμα , ήταν το περίφημο ..κουνισματάκ’ , που αναφέραμε στο προηγούμενο σημείωμά μας , και που βρισκόταν στην πέρα πλευρά του πέτρινου γεφυριού , προς τα χάνια , και ήταν βαλμένο σε ένα βαθούλωμα του βράχου , στην άλλη άκρη του γεφυριού , σαν..εικονοστάσι .

   Ο Κωσταντελάκης όμως , εκτός απ’ τις υπηρεσίες ..χανιτζή , πρόσφερε και πολλές άλλες στην περιοχή , τελείως..διαφορετικές απ’ αυτές του χανιτζή , “ διάλεγε και ..ξόρκαγε “ ζώα κι’ ανθρώπους , είχε τον τρόπο του για το…μάτι , και ήταν γνωστός σε όλη την περιοχή για τις ιδιότητές του αυτές , και φυσικά έκανε και ..χρυσές δουλειές . Γεννήθηκε το 1842 ,  στο Κλήμα Υαίας , ένα χωριό στη βορειοδυτική πλευρά του Βαρδουσιού , που ήταν τα χρόνια εκείνα σε ακμή , και μάλιστα ήταν το μητροπολιτικό χωριό , όλων σχεδόν , των Βελουχοβιωτών .

   Έφκιαξε λοιπόν το χάνι , αλλά από πολύ νωρίς , είχε καταλάβει και την αξία των αρχαιοτήτων του Καλλίου , και από χωράφια που είχε στην περιοχή αυτή , όλο και έφερνε και κάποια “ λιθάρια “ με αρχαία γράμματα , επιγραφές κλπ , αφού οι διάφοροι αρχαιολόγοι που έρχονταν για να μελετήσουν το κάστρο του Βελούχοβου , και τις αρχαιότητές του φυσικά , έμεναν στο χάνι του .

   Ακόμα , όλοι οι Δωριείς , κυρίως των ορεινών χωριών , πηγαίνοντας στο Λιδορίκι για προμήθειες , αλλά και όσοι ταξίδευαν για την Άμφισσα , η την Αθήνα , διανυκτέρευαν εκεί , αφού μάλιστα είχαν και την ευκαιρία , να τους..ξορκίσει ο μπάρμπα Κωσταντελάκης , όλους , γυναίκες , άντρες , παιδιά αλλά και ζωντανά , για ..ίσκιωμα , μάτι , αλλά και πυρετούς παιδιών που έπασχαν από ελονοσία και πέθαιναν , ο ..εξορκιστής ήταν εκεί για να τα..” σταυρώσει “ , και να τους δώσει χαϊμαλιά και φυλαχτά , που κρεμούσαν στο λαιμό .

   Μετά την..αποχώρηση όμως του Πασαγγέλη , το χάνι ερήμωσε , αλλά στις αρχές της δεκαετίας του 1950 , ο Ε.Ο.Τ , λίγο πιο κάτω , διακόσια περίπου μέτρα , απ’ τη γέφυρα του στενού , έφκιαξε ένα τουριστικό περίπτερο , κάτι σαν..Μοτέλ , που χτίστηκε σε χωράφι του  Κωσταντελάκη , με λίγο..περιπετειώδη όμως..τρόπο .

   Ο Κωσταντελάκης , είχε φαίνεται τον …τρόπο του , είχε..άκρες δηλαδή , όπως λέμε , και έτσι το περίπτερο αποφασίστηκε να γίνει στο σημείο αυτό , και μάλιστα σε ..συγκεκριμένο χωράφι , που κατά..σύμπτωση , ήταν δικό του..

   Ο Ε.Ο.Τ , λοιπόν με έγγραφό του , ζήτησε απ’ την αρμόδια επιτροπή Εκτιμήσεων , του Λιδορικιού , που αποτελούνταν απ’ τον έφορο , και κάποιους άλλους Δημ.Υπαλλήλους , να προχωρήσουν στην εκτίμηση του ..ακινήτου , που , φυσικά , δεν είχε καμιά…αξία , για να καθοριστεί το..τίμημα της εξαγοράς .

   Πράγματι , η Επιτροπή , συνεδριάσασα , στο  Ζαχαροπλαστείο  μας  στο  Αλωνάκι , όπως..προβλεπόταν , αποφάσισε πως η αξία του ακινήτου , ήταν ..π.χ. 1.000 δρχ . ποσό χαμηλό μεν , αλλά για χωράφι στην ερημιά του..Αδάμ , τρωγόταν , έστειλαν λοιπόν το πρακτικό της εκτίμησης , αλλά μετά από λίγες μέρες , τους επεστράφη , με την παράκληση να γίνει ..προσεκτική και..αντικειμενική ..επανεκτίμηση .

   Όταν το είδαν οι άνθρωποι της Επιτροπής , έφορος ήταν τότε ο αείμνηστος Δημοσθένης Παπαθανασόπουλος , ο..Ρεβέκκος , όπως τον λέγαμε , λόγω του ονόματος της συζύγου του , τα..χάσανε , πιστεύοντας πως η τιμή που είχαν ορίσει ήταν..υπερβολική , κάθισαν λοιπόν και ..επανεκτίμησαν την αξία του..οικοπέδου (!!) στη ..μισή , περίπου , αξία , π.χ, 500 δρχ , πιστεύοντας ότι , ε…είναι πιο λογική η τιμή ..και θα..ησυχάσουν πια απ’ το θέμα Κωσταντελάκη..

   Έλα όμως που το πράγμα δεν τελείωσε εκεί , γιατί ματαξαναεπιστράφηκε η..επανεκτίμηση , για ματαξαναεπανεκτίμηση , μόνο που τώρα , απ’ την αρμόδια υπηρεσία του Ε.Ο.Τ , τους παρακαλούσαν να επανεκτιμήσουν μεν το..ακίνητο , αλλά στην τιμή …αναφέροντας ένα συγκεκριμένο ποσό..πολλαπλάσιο της ..αρχικής τιμής , καθ’ όσον ο Κωσταντελάκης , ως ..φαίνεται , την είχε..φκιάξει καλά..τη ..δουλειά …’οχι..χαζός ήταν…

Και εγένετο , το εικονιζόμενο τουριστικό περίπτερο , του Ε.Ο.Τ , που λειτούργησε , προς το τέλος της δεκαετίας του 1950 , για δυο , περίπου δεκαετίες , και είχε …βίο..πολυτάραχο και..πολύπαθο..

      ΤΟ  ΧΑΝΙ  ΚΟΛΟΚΥΘΑ  ( ΓΚΕΚΑ )

Χάνι Νήτσου  Κολοκύθα – Γκέκα , στην  αρχή της  τσιμεντένιας γέφυρας  του  Κόκκινου . Φωτογραφία  Γιάννη  Σκρέκη , μάλλον  από  Δάφνο .

   Λίγο πιο  πέρα , πάνω στο δρόμο , και σε απόσταση 1500 , περίπου μέτρων , βορειοδυτικά του περιπτέρου , πριν απ’ τη στροφή της γέφυρας του ποταμού Κόκκινος , υπήρχε κι’ άλλο χάνι , το Χάνι του Μήτσου Κολοκύθα ή  Γκέκα , όπως όλοι τον ήξεραν . Ένα μικρό , διώροφο σπίτι , στην αριστερή πλευρά του δρόμου προς Ναύπακτο , που πρόσφερε καφέδες , αναψυκτικά και..πρόχειρο  φαγητό , χώρο για διανυκτέρευση , φυσικά , δεν είχε..

  Το χάνι του Γκέκα , ήταν σχεδόν στο σταυροδρόμι , του κεντρικού δρόμου , Λιδορικίου – Ναυπάκτου , με τους άλλους επαρχιακούς , χωματόδρομους , που πήγαιναν στα γύρω ορεινά χωριά τις Δωρίδας , που εξυπηρετούνταν , προβληματκά κατά κανόνα , με τις λεγόμενες άγονες..γραμμές , Διακόπι , Δάφνος , Πενταγιού , Αρτοτίνα , Κόκκινος κλπ , κι’ ακόμα , λειτουργούσε σαν …διαμετακομιστικό ..κέντρο , των κοπαδιών των αιγοπροβάτων , όλων των χωριών που αναφέραμε , γιατί τα κοπάδια , κατέβαιναν μέχρι το χάνι , κι’ εκεί επιβιβάζονταν στα φορτηγά , για το Λεκανοπέδιο Αττικής , όπου και ξεχείμαζαν όλα σχεδόν τα κοπάδια των ορεινών χωριών , σε Ανάβυσσο , Γλυφάδα , Ηλιούπολη , Κερατέα , Αυλώνα , Σχιστό , Παιανία , Μαραθώνα κλπ .

   Όπως επίσης διηγούνται οι μεγαλύτεροι κάτοικοι των γύρω χωριών , απ’ το τέλος περίπου της δεκαετίας του ‘50 , και για 5-6 χρόνια , στο χάνι ερχόταν κινητό Ιατρικό συνεργείο , του  Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού , και οι γιατροί εξετάζανε τους ασθενείς των χωριών και τους χορηγούσαν τα απαραίτητα φάρμακα .

   Το χάνι , άρχισε να λειτουργεί προπολεμικά , και συνέχισε μέχρι και τα μέσα της δεκαετία του 1970 , όταν ήταν και σε πλήρη εξέλιξη τα έργα του φράγματος του Μόρνου , έκτοτε για κάποια χρόνια , έμεινε κλειστό , μέχρι που με το ..κλείσιμο του φράγματος , καταποντίστηκε , όπως και το Βελούχι..

    ΤΟ  ΧΑΝΙ  ΚΑΡΑΠΙΣΤΟΛΗ  (  ΝΤΑΚΟΥΙΝΟΥ )

Το  χάνι  του  μπάρμπα  Μήτσου Καραπιστόλη ή  Ντακουίνου  , που  κατά  την  Τουρκοκρατία λέγονταν “ του  Σκορδά το  χάνι “, ποιος  ξέρει  γιατί. Φωτογραφία του  1973 , του  Γιώργου Ριόλα απ’ το  Λιδορίκι ..

   Ένα χιλιόμετρο , περίπου , βορειοδυτικά , απ’ το χάνι Κολοκύθα , και λίγο πριν τη διασταύρωση του κεντρικού δρόμου , με τον επαρχιακό , χωματόδρομο , που πήγαινε προς Διακόπι και Δάφνο , υπήρχε το χάνι του Καραπιστόλη , τελευταίος χανιτζής ήταν ο μπάρμπα Μήτσος Καραπιστόλης ή Ντακουίνος .

   Άγνωστο από πότε άρχισε να λειτουργεί το χάνι αυτό , πάντως ήτα μέσα στα πλατάνια , διώροφο κι’ αυτό , διέθετε και χώρο για ύπνο , αλλά και ολόγυρα είχε άπλα , για τα κοπάδια , που κατέβαιναν , για να επιβιβασθούν στα φορτηγά .

   Στην περίοδο του 1821 , το χάνι αναφέρεται και σαν το χάνι του Σκορδά , παρότι υπάρχουν αναφορές και άλλων χανιών , σε άλλες περιοχές της Ελλάδας , με την ονομασία αυτή . Ο Λιδορικιώτης συγγραφέας , Γιώργος Καψάλης , στο βιβλίο του “ Η Φωκίδα στο 1851 “ , αναφέρει :

“ Ο Κιουταχής όμως μετά τη νίκη του στο Μεσολόγγι , θέλησε να ξεμπερδεύει μια και καλή με τη Δωρίδα , και αποφασίζει να χτυπήσει τα ορεινά , από Πενταγιού και πάνω . Επικεφαλής δυο χιλιάδων Τούρκων , φεύγει απόομποτινά και φτάνει στην Πενταγιού . Επικεφαλής των Ελλήνων ήταν οι  Ράγκος και Τζόγας . Έγινε μάχη φοβερή , στις 30 Ιουλίου 1826 , όπου οι Τούρκοι αποδιώχτηκαν προς το ποτάμι Κόκκινος και σταμάτησαν στου Σκορδά το χάνι , το γνωστό στις μέρες μας χάνι Καραπιστόλη . Εκεί όμως τους χτύπησε ο Σκαλτσάς και γέμισε το ποτάμι κουφλαρια και λαβωμένους . Στην Πενταγιού οι Τούρκοι είχαν 46 σκοτωμένους και 8 αιχμαλώτους , έχασαν και πολλά άλογα φορτωμένα “.

    Υπάρχει επίσης και κάποια άλλη σχετική αναφορά στα απομνημονεύματα του Νικολάου Κασομούλη , στο έργο του  “Στρατιωτικά ενθυμήματα “ :

   “ Οι Δήμος Σκαλτσάς , Γεώργιος Κίτζιος , Γεωργάκης Βαλτινός , Αναγν. Καραγιάννης , καθώς και ο Γεν. Έφορος των στρατευμάτων της Στερεάς  Γ. Αινιάν , ευρίσκοντοα τοποθετημένοι ταις περισσότερες φορές κατά το Κλήμα και Σκορδά το Χάνι , και είχαν προκατειλημμένο το γεφύρι υποκάτω του Λιδορικίου , θέσιν εις την οποίαν πολεμήσαντες με τους εχθρούς , πολλάκις τους ενίκησαν “.

   Βέβαια , πέρα απ’ τις ιστορικές αυτές αναφορές , δεν υπάρχει καμιά μαρτυρία , ντόπιου , που να μεταφέρθηκε από γενιά σε..γενιά , αναφορικά με το θέμα αυτό , θα πρέπει όμως μα αναφέρουμε , πως στην περιοχή μας , στη Δωρίδα , και ιδιαίτερα στο χωριό μας το Λιδορίκι , λεγόταν , και ίσως ακόμα να λέγεται , η..έκφραση :  “ Καλή αντάμωση στου Σκορδά το χάνι “ , συνήθως όταν αναφέρονταν σε..αόριστη , σε μη..συγκεκριμένη , χρονικά η και..τοπικά ακόμα , συνάντηση ..

   Ο μπάρμπα Μήτσος , ο Ντακουίνος , ήταν κοντός , λγόσωμος , συγγενής μας , και ερχόταν τακτικά στο Λιδορίκι , ενώ προσωπικά τον ..επισκεπτόμουνα κάθε..χρόνο , στις 6 Αυγούστου , στο πανηγύρι του  Σωτήρος  , έτσι λέγανε , ένα μικρό εκκλησάκι , που ήταν στην απέναντι όχθη του ποταμιού , και φυσικά , απέναντι απ’ το χάνι . Στο εκκλησάκι αυτό , που ανήκε μάλλον στο Λούτσοβο , τον Κόκκινο , και ήταν στην ακροποταμιά , μέσα στα ΄δέντρα ,τη μέρα αυτή , γινόταν ένα όμορφο , απλό , πανηγύρι , και έρχονταν απ’ όλα τα γύρω χωριά , κι’ απ’ το Λιδορίκι , βέβαια συγκοινωνίες δεν υπήρχαν , ει μη μόνο δυο ταξί , του μπάρμπα Βασίλη Ρέλλου και του Γιάννη Μποβιάτση , τα περίφημσ..δίδυμα..Φορτάκια ..

   Πηγαίναμε λοιπόν και μεις , με τη μάνα μας , γιατί ο πατέρας μας έμενε στο μαγαζί , παρέα με πολλούς άλλους χωριανούς , και συνήθως ποδαρόδρομο η..γαϊδουροκαβαλαρία , ήταν όμως μέρα νηστείας , κάτι που τότε το..κρατάγανε αυστηρά , η κάθε παρέα λοιπόν έπιανε ένα δέντρο , για να ‘χει ίσκιο , και τα φαγητά , όπως καταλαβαίνετε ήταν , ντομάτα , ψωμί , ελιές , άντε και λίγος χαλβάς , αν ..υπήρχε . Οι μεγαλύτεροι και οι πιο..επιτήδειοι , ψάρευαν στο ποτάμι , κάτι μικρά ψαράκι , χαμοσύρτια και..δρομίτσες , τα λέγανε , και άναβαν φωτιά και τα ‘ψηναν , εγώ , περνούσα κάθετα το ποτάμι , που δεν είχε νερό , και πήγαινα στον αγαπητό μου μπάρμπα Μήτσο , που έφκιαχνε πολύ ωραίο περιβόλι ,πλάι στο ποτάμι , και έπαιρνα ντομάτες και αγγούρια για το φαγητό μας , είχαμε και..ντόπια ρίγανη , και περνούσαμε ..μπέϊκα …

   Έτσι λοιπόν , και να ‘θελα να τον ξεχάσω τον αλησμόνητο μπάρμπα Μήτσο , δεν είναι δυνατόν…ας είναι αναπαυμένος..

            ΧΑΝΙ   ΠΟΛΥΜΕΡΟΥ  ΣΤΟ   ΚΟΥΜΕΝΤΑΡΙ

    Συνεχίζοντας το δρόμο για Ναύπακτο , στο σημείο που αυτός διασταυρώνεται με το δρόμο που οδηγεί στο Κροκύλειο αλλά και σε άλλα ορεινά χωριά της Βορειοδυτικής Δωρίδας , Πενταγιού , Αλποχώρι , Ζωριάνο , Τρίστενο , φτάνοντας μέχρι Αρτοτίνα και Γραμμένη Οξυά , συναντάμε ένα χάνι που υπήρχε από παλιά , η περιοχή ονομάζεται “ Κουμεντάρι “ , και το χάνι , χάνι Πολύμερου , απ’ το όνομα του ιδιοκτήτη . Το χάνι λειτουργούσε στο ίδιο μέρος , απ’ τις αρχές του 20ου αιώνα , και ανήκε στην Κροκυλειώτικη οικογένεια του Δημητρίου Πολύμερου – Χαραλαμπόπουλου , και οι ντόπιοι το ΄λεγαν  “ το καλύβι του Πολύμερου “.

    Στην Τουρκοκρατία , στο Κουμεντάρι , υπήρχε Τουρκαλβανικός οικισμός , και η ονομασία , έχει μάλλον από κει την προέλευσή της , το δε χάνι , ήταν ένα μονώροφο πέτρινο μικρό σπίτι , πάνω στο δρόμο , στην αριστερή πλευρά όπως πάμε για Ναύπακτο , με κάποια αποθήκη , και πρόσφερε καφέ , ποτό , πρόχειρο φαγητό , και γενικά υπηρεσίες χανιού , και υπήρχε και η δυνατότητα , διανυκτέρευσης , οπότε οι κάτοικοι των ορεινών χωριών , κατέβαιναν μέχρι το Κουμεντάρι , κι’ εκεί “έπαιρναν “ το λωφορείο , όταν άρχισε να υπάρχει συγκοινωνία , και ανέβαινα Λιδορίκι και συνέχιζαν μετά από κει , για Άμφισσα η..Αθήνα . Ο αυτοκινητόδρομος , για το Κροκύλειο , έγινε προς το τέλος της δεκαετίας του 1930 , και με τον συνήθη,..τρόπο ,που γίνονταν τότε οι δρόμοι , με προσωπική , δηλαδή , εργασία των κατοίκων και με ελάχιστη Κρατική ενίσχυση . Με το ξεκίνημα της συγκοινωνίας , αυξήθηκαν και οι υποχρεώσεις του χανιού , και προς το τέλος της δεκαετίας του 1950 , έγινε καινούριο κτίριο , ακριβώς απέναντι απ’ τη διασταύρωση του Κροκυλείου , όπου υπήρχαν και υπάρχουν ακόμα οι πέτρινες βρύσες , και τώρα πια το χάνι έπαιζε ρόλο σταθμού , όπου γίνονταν η ανταπόκριση με όλα τα συγκοινωνιακά μέσα των άγονων ορεινών γραμμών , των χωριών που αναφέραμε στην αρχή .

   Πιο κάτω , στο ποτάμι , οι Κροκυλειώτες είχαν ποτιστικά χωράφια και περιβόλια κηπευτικών , τα λεγόμενα “ κήπια “, καθώς και πολλά οπωροφόρα δέντρα και αμπέλια . Στην απέναντι όχθη του Μόρνου , υπήρχαν επίσης παρόμοια κτήματα που ανήκαν στους κατοίκους του χωριού Περιθιώτισσα , γι’ αυτό και υπήρχαν , κι’ απ’ τις δυο πλευρές του ποταμιού , καλύβες και μικρά αγροτόσπιτα , των νοικοκυραίων , για να προσέχουν τα μποστάνια και τα χωράφια τους .

                       ΧΑΝΙ     ΡΕΡΕΣΗ

   Συνεχίζουμε  το οδοιπορικό μας , προς Ναύπακτο , διασχίζοντας την πανέμορφη κοιλάδα του Μόρνου , και περνώντας τη γέφυρα της Ρέρεσης , που ενώνει τις δυο όχθες , σε ένα στενό σημείο , συναντάμε σε μικρή απόσταση στο δεξιό μέρος του δρόμου , στην αριστερή πλέον πλευρά του Μόρνου , τ0 χάνι .

   Όπως είναι γνωστό , ο αυτοκινητόδρομος Ναυπάκτου – Λιδορικίου , άρχισε να γίνεται το 1930 ,  στο σημείο αυτό , που ήταν σταυροδρόμι , άρχισαν να δημιουργούνται μικρά χάνια και εμπορικά καταστήματα , απ’ το 1944 δε , και  μέχρι τη δεκαετία του 1960 , υπήρχαν στην είσοδο της γέφυρας “ Ρέρεση “ , τρία . Τις λεπτομέρειες , τις δανειζόμαστε απ’ το εξαιρετικό , σχετικό βιβλίο , του φίλου Γιάννη Χαλάτση  : “ Διαδρομές του παρελθόντος στη Ναυπακτία και Δωρίδα “.

  Ένα λοιπόν από αυτά , τα χάνια-καταστήματα , ανήκε στους αδελφούς Απόστολο ( 1913-1985 ) και Τάσο ( 1914-2002 ) Αδαμόπουλο , ήταν ένα μικρό καλύβι στην αριστερή πλευρά του δρόμου , μόλις περνούσαμε τη γέφυρα , προς Ναύπακτο . Μεταπολεμικά , οι Αδαμοπουλαίοι έκαναν και εμπόριο , πουλώντας ,αλεύρι , καλαμπόκι και είδη παντοπωλείου . Ήταν ένας μικρός σταθμός μέσα στην ερημιά , και τα αυτοκίνητα που περνούσαν έκαναν στάση για μια ανάσα και ένα καφέ .

   Στα μέσα της δεκαετίας του 1950 , ο Αποστόλης Αδαμόπουλος , μετέφερε το μαγαζί του στην απέναντι πλευρά του δρόμου , σε μια ξύλινη λυόμενη κατασκευή , δίπλα χτίστηκε και μια διώροφη κατοικία , όπου μένει σήμερα η ιδιοκτήτρια . Αργότερα , χτίστηκε το χάνι που ξέρουμε σήμερα , στη δεξιά πλευρά , του δρόμου , διακόσια περίπου μέτρα , πιο πάνω απ’ το πρώτο , και συνεχίζει να το λειτουργεί και σήμερα η κόρη του Αποστόλη , Ελένη Αδαμοπούλου – Τετώρου , προσφέρει δε καφέ , ποτό , φαγητό και έχει και δυνατότητα να φιλοξενήσει και για δοανυκτέρευση , ενώ πάντα , το χάνι διέθετε χώρο για τη φύλαξη των ζώων , όπως επίσης είχε πάντα δικά του οπωροκηπευτικά .

Η γέφυρα , τ.Beley , της Ρέρεσης και στο βάθος φαίνεται το παλιό Αδαμοπουλαίϊκο χάνι .

  Παλιότερα , και μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1950 , στη δεξιά πλευρά του δρόμου , απέναντι απ’ το Αδαμοπουλαίϊκο , υπήρχε και ένα άλλο χάνι – καφενείο , του Λεωνίδα Παναγιωτόπουλου  ( 1899 – 1979 ) , γνωστού ως..Κατσαριά , απ’ την Ελατού , ένα μικρό πλίθινο κτίσμα , όπου οι περαστικοί , ξαπόσταιναν πίνοντας ένα καφέ και μια ρακή .

  Στις αρχές της δεκαετίας του 1950 , οι Λιδορικιώτες , μετά απ’ τις πολύχρονες ταλαιπωρίες και τα βάσανα , άρχισαν να..ξανοίγονται σιγά-σιγά , με πρώτη εκδήλωση , μια Πρωτομαγιάτικη εκδρομή στη Ρέρεση , ας..τη θυμηθούμε ..ανασύροντάς την , απ’ το αρχείο μας..

              ΜΙΑ ΑΞΕΧΑΣΤΗ ΠΡΩΤΟΜΑΓΙΑ ΣΤΗ...ΡΕΡΕΣΗ

  “ Είχαμε μπει στη δεκαετία του 1950 , το χωριό μας μόλις είχε αρχίσει ν' ανασαίνει , τα σημάδια της πολύχρονης ταλαιπωρίας ήταν ακόμα ολοφάνερα , οι Λιδορικιώτες έκαναν ξερό κουράγιο και άρχισαν να συμμαζεύουν τα κουρέλια τους και να χτίζουν μια καινούργια ζωή , ένα καινούργιο Λιδωρίκι , πάνω στα ερείπια και τ' αποκαίδια που άφησαν πίσω τους οι τόσες συμφορές .
   Το χαμόγελο , που είχε για χρόνια χαθεί , άρχισε δειλά-δειλά ν' ανθίζει πάλι στα Λιδορικιώτικα χείλια , το χωριό μας ξαναγεννήθηκε απ' τη στάχτη του , κι' οι χωριανοί με το χαμένο , για χρόνια , κέφι και το παραδοσιακό τους χιούμορ άρχισαν να βλέπουν τη ζωή αλλιώτικα , με αισιοδοξία , οι αυλές ξαναγέμισαν με γλάστρες , οι αργαλειοί βρήκαν πάλι το ρυθμό τους και τ' αηδονάκια , που χρόνια είχαν βουβαθεί , άρχισαν πάλι να το λένε στη ρεματιά , τα κοπάδια βγήκαν πάλι ελεύθερα στη βοσκή σκορπίζοντας στον πεντακάθαρο αέρα τις μελωδίες των κουδουνιών τους , η όμορφη Λιδορικιώτικη ζωή άρχισε να βρίσκει το ρυθμό της , η νεκρωμένη καρδιά του χωριού μας άρχισε πάλι να χτυπάει...
   Aνασκαλίζοντας λοιπόν τις παιδικές αναμνήσεις , μέσα στα τόσα και τόσα άσχημα , που είχαν μαζευτεί στις τρυφερές μας καρδιές , απ' όσα πέρασε τότε ο τόπος μας , απ' τη δυστυχία και τον πόνο , διάλεξα τις πανέμορφες εικόνες από μια αξέχαστη Λιδορικιώτικη πρωτομαγιά στη Ρέρεση , εικόνες μοναδικές , αναλλοίωτες μετά από τόσα χρόνια που ‘χουν περάσει , και είναι πράγματι πολλά..πάρα πολλά....
   Μέρες πριν οι νοικοκυρές είχαν την έγνοια της εκδρομής , κανόνιζαν το...μενού , τι φαγητό θα φτιάξει η κάθε μια , σύμφωνα πάντα με τις δυνατότητες που υπήρχαν τότε και ήταν αρκετά περιορισμένες , πίτες , ντολμάδες , φρεσκοζυμωμένο ψωμί κι' ότι άλλο θα βόηθαγε στην πρωτομαγιάτικη ..καλοπέραση , την είχαμε τόσο ανάγκη άλλωστε μετά απ' τις ταλαιπωρίες και τις στερήσεις τόσων χρόνων...
   Η μεταφορά θα γινόταν με το λεωφορειοφορτηγό(!!) του Κώστα (;) Κωστόγιαννη , που έκανε δρομολόγια Λιδορίκι-Αρτοτίνα και φυσικά με τα αυτοκίνητα των...σωμάτων ασφαλείας , δηλαδή τζιπ και 3/4 , συμμετέχοντες ; ο Παπακοράκης , οικογενειακώς , ο Γ.Παπαγεωργίου , Μοίραρχος της Χωρ/κής , Δημοσθένης Παπαθανασόπουλος , Έφορος , μετά της συζύγου του Ρεβέκκας , Τραπεζικοί , Ταμειακοί , Δασικοί , Χωροφύλακες και όλοι σχεδόν οι υπάλληλοι που υπηρετούσαν τότε στο χωριό μας και συμμετείχαν πάντα σ' όλες σχεδόν τις...κοινωνικές εκδηλώσεις του χωριού μας , που δεν ήταν βέβαια και πολλές....

   'Ολα λοιπόν ήταν έτοιμα , τα εκδρομικά φαγητά , στα κοφίνια , οι νταμουζάνες με το απαραίτητο κρασί , απ' όλα τα καλούδια είχε ο μπαξές , μα εκείνο που ήταν άφθονο και περίσσευε , ήταν το κέφι , η δίψα για διασκέδαση , όλοι είχαν την ανάγκη να ξεδώσουν , να ξεσκάσουν πνιγμένοι τόσα χρόνια απ' τις στενοχώριες και τις ταλαιπωρίες , ήταν κι' αυτός ένας τρόπος να ξεφύγουν απ' τη δυστυχία και τη μιζέρια που τους κατάτρωγε , τόσα χρόνια , τη ζωή .
   Την προηγούμενη μέρα ο Παπαγεωργίου , ο Μοίραρχος , σχωρεμένος από χρόνια , πήγε με το τζιπ και ...επιθεώρησε το χώρο και έκανε και τη σχετική...χωροταξική μελέτη , κι' έτσι λοιπόν δεν πηγαίναμε στα...τυφλά , η επιχείρηση ήταν απόλυτα οργανωμένη παρακαλώ....
Ανήμερα λοιπόν , πρωί-πρωί φορτώθηκαν τα πράγματα , ταχτοποιήθηκαν στα αυτοκίνητα και με πρώτες- πρώτες τις κυρίες βολευτήκαμε όλοι στο λεωφορειάκι του Κωστόγιαννη και τα ...οχήματα της Αστυνομίας , εμείς βέβαια τα παιδιά , χωθήκαμε όπως-όπως όπου υπήρχε χώρος , άλλωστε ποιόν νοιαζόταν για κάθισμα , μας έφτανε η βόλτα με αυτοκίνητο , η καβάλα όπως λέγαμε τότε , λίγο ήταν ;
   Η αναχώρηση είχε πανηγυρικό χαρακτήρα , με τα τραγούδια μας , τα καλαμπούρια και τα πειράγματα που συνεχίστηκαν , ασταμάτητα , μέχρι τη Ρέρεση , διαδρομή όχι και τόσο μικρή ( χρονικά τουλάχιστον ) για την εποχή εκείνη , που οι δρόμοι ήταν στα κακά τους χάλια , αλλά και τα αυτοκίνητα σε ακόμα χειρότερα .
   Εγώ στριμωγμένος , πίσω- πίσω στο λεωφορειάκι , καθόμουνα κάτω με την πλάτη ακουμπισμένη στα κοφίνια και τις νταμουζάνες , έχοντας ανάμεσα στα ανοιχτά μου πόδια ένα μπακράτσι με γιαούρτι , σκεπασμένο με μια , κλασσική για την εποχή πια , μπλε καρό υφαντή πετσέτα και ήμουνα υπεύθυνος για την ασφάλειά του .
Φτάσαμε λοιπόν κάποτε , κόντευε μεσημέρι , στη Ρέρεση βραχνιασμένοι απ' τα τραγούδια και τις φωνές και στρατοπεδεύσαμε στον προκαθορισμένο χώρο , στρώθηκαν οι απαραίτητες κουρελούδες , ανοίχτηκαν τα τροφοδέματα και ξεκίνησε μετά τις ευλογίες του παπά Κοράκη το πανηγύρι , παιχνίδια , τραγούδια , πειράγματα , γέλια και φωνές αντιλαλούσαν στη ρεματιά που ήταν δίπλα μας , ενώ απ' το χάνι , που ήταν λίγο πιο πάνω , μας κοίταγαν και μας χαιρετούσαν .
   Όπως ήταν επόμενο , τσάκα-τσάκα στήθηκε χορός και σε λίγο το γλέντι άναψε του καλού καιρού , όλοι ξεφάντωναν σαν μικρά παιδιά , όλες οι έγνοιες είχαν μείνει στο χωριό , εδώ υπήρχε μόνο κέφι , γλέντι και ξενοιασιά , πραγματικό παραλήρημα....
   Τα παιδιά παρέες - παρέες παίζαμε όλα τα παιχνίδια της ..εποχής , κρυφτό , κυνηγητό , μακριά γαϊδούρα , μπάλα , στριφογυρίζοντας ανάμεσα στο χορό και τα..τραπέζια τσιμπολογώντας απ' τα απλωμένα πάνω στις κουρελούδες φαγητά , φροντίζοντας να φέρνουμε νερό από έναν άμπλα , που ήταν παρά κάτω κοντά στη ρεματιά , κι' αφού ξεθεωθήκαμε απ' το τρεχαλητό αρχίσαμε το μπιζ και τα σχετικώς πιο ξεκούραστα παιχνίδια ενώ οι μεγάλοι χόρευαν και τραγουδούσαν ασταμάτητα .
   Μεταξύ των εκδρομέων ήταν κι' όλη ,σχεδόν , η αστυνομική δύναμη του Λιδορικίου , ένας δε χωροφύλακας , Νιόνιο τον έλεγαν θυμάμαι , ήταν φοβερός καλαμπουρτζής και έκανε διάφορα αστεία νουμεράκια , είχε κι' ένα ψεύτικο μουστάκι , που μια το φορούσε και μια το ‘βγαζε και στην αρχή μας έκανε μεγάλη εντύπωση , σε κάποιο ...χορευτικό λοιπόν νούμερο , σε στυλ καν-καν , του ‘φυγε το παπούτσι που αφού διέγραψε μια τροχιά αρκετών μέτρων περνώντας πάνω απ' τα κεφάλια των χορευτών , προσγιαουρτώθηκε ..ανωμάλως μέσα στο μπακράτσι με το γιαούρτι κάνοντας όλους ήταν γύρω απ' αυτό κάτασπρους . Το γέλιο που έπεσε φυσικά και δεν περιγράφεται , όπως είναι δύσκολο να περιγραφεί η ατμόσφαιρα που επικρατούσε όλη την ώρα απ' τη στιγμή που φτάσαμε , σιγά-σιγά κατέβηκαν κι' απ' το χάνι περαστικοί και έγιναν ένα με μας και ήμασταν πια όλοι μια μεγάλη-μεγάλη παρέα που ξεφάντωνε .
   Σιγά-σιγά όμως απ' το φαγητό , το κρασί, το χορό και το τραγούδι άρχισε να εμφανίζεται και η νύστα , πολλοί λοιπόν ξάπλωσαν στον ίσκιο , κάτω απ' τα δέντρα που ήταν γύρω , και πήραν και τον υπνάκο τους ενώ ο χορός , το φαγοπότι και το τραγούδι καλά κρατούσαν .
   Μόλις ο ήλιος άρχισε να πέφτει άρχισαν οι ετοιμασίες της επιστροφής , μαζεύτηκαν όλα τα συμπράγκαλα , ο χορός βέβαια συνεχιζόταν , και σε κάποια στιγμή δόθηκε το πρόσταγμα της ...αναχώρησης , που έγινε βέβαια με βαριά καρδιά , έτσι όμως είναι τα ωραία πράγματα στη ζωή μας , κρατάνε , δυστυχώς ...πολύ-πολύ.. λίγο....”

Χαρακτηριστική φωτογραφία του τότε χανιού της Ρέρεσης , του Αδαμοπουλαίϊκου , το 19θέσιο Ford , που έκανε , απ’ το1950 μέχρι και το 1952 , τη συγκοινωνία Ναύπακτος – Λιδορίκι , έχει κάνει τη..συνηθισμένη του ..στάση , γιά καφέ , στο χάνι , την 30 Αυγούστου 1950 ! Η φωτογραφία είναι απ’ το αρχείο Ιωαν. Δούνη .

   Σιγά – σιγά , τα χάνια ..έσβησαν , και όσα απόμειναν λειτουργούν , πια , σαν κεφετεριο..εστιατόριο..ταβέρνες , το ίδιο και το χάνι Ρέρεση , το “ κρατάει “ η κόρη του αείμνηστου Αποστόλη Αδαμόπουλου , Ελένη Αδαμοπούλου – Τετώρου , και μάλιστα με πολύ μεγάλη επιτυχία .

   Ο επισκέπτης , θα βρει πάντα καλό φαγητό , και μάλιστα κυνήγι , καλομαγειρεμένο απ’ την κ . Ελένη , κι’ όλοι όσοι πέρασαν , ξαναπερνάνε για αγριογούρουνο , λαγό , φάσες , κεφτέδες  κλπ , κι’ έχουν να το λένε ….

   Συνεχίζοντας λοιπόν την προς..Ναύπακτο , πορεία μας , κι’ αφού ανεβαίνουμε την ανηφόρα , μέσα σε ένα πανέμορφο τοπίο , καταπράσινο , αλλά και με πολλές στροφές , αφήνοντας το χάνι της Ρέρεσης , φτάνοντας στην κορφή της ανηφοριάς , αντικρίζουμε δεξιά μας , χωμένο μέσα στο δάσος με τα δέντρα , τις βελανιδιές και τις καστανιές το περίφημο μοναστήρι της Βαρνάκοβας , παλιό και ιστορικό Δωρικό μνημείο , κι’ ακριβώς στην κορφή , σε μια όμορφη άπλα , με μεγάλα αιωνόβια δέντρα , αριστερά του δρόμου , ανταμώνουμε το γνωστό μας  Χάνι  Φασουλά .

   Βέβαια , θα πρέπει εδώ να αναφέρουμε , πως μετά το χάνι της Ρέρεσης , υπήρχε και το χάνι του Παλιοξαριού , στο οποίο αναφέρεται και ο Άγγλος περιηγητής Martin W . Leake στην περιγραφή του οδοιπορικού του από Άμφισσα – Λιδορίκι – Ναύπακτο , το 1806 .

       ΧΑΝΙ   ΠΑΛΙΟΞΑΡΙΟΥ

  Το χάνι αυτό βρισκόταν ανάμεσα στα , τότε , δυο Παλιοξάρια , το Άνω και το Κάτω , στη θέση  “ Χάνια “ , που μάλλον απ’ αυτό πήρε και το όνομά της , και που παρέμεινε σαν ονομασία οικισμού , που αναπτύχθηκε εκεί . Το χάνι , ήταν από παλιά εκεί , πάνω στον παλιό Βυζαντινό δρόμο , που ένωνε τη Ναύπακτο με το Κάλλιο , τη Λαμία και Κωνσταντινούπολη , συγκεκριμένα , ο δρόμος Ναυπάκτου – Λιδορικίου , περνούσε από Πιλάλα – Καστράκι – Ευπάλιο , και ακολουθώντας τη δεξιά όχθη της “ Μαντήλως “ , ενός τοπικού χείμαρρου , μέχρι τις Καγκέλες , συνέχιζε στη “ Σκλαβόλακα “ και έφτανε στον Παλιόμυλο , και ανεβαίνοντας στη κορυφογραμμή “ Παλιοξαρίτικα Ταμπούρια “ κατέβαινε στη θέση “ Χάνια “ , όπου ήταν και το χάνι . Από εκεί , τραβώντας ανατολικά έβγαινες στο Βελούχοβο , το Κάλλιο , όπου υπήρχαν χάνια για ξαπόσταμα και διανυχτέρευση , και μετά , τραβώντας βορειοανατολικά , πήγαινες για Λαμία , και ανατολικά ΄για Λιδορίκι , και μέσω Καρουτών , απ’ τον Έλατο , για Άμφισσα .

   Βέβαια το Παλιοξαρίτικο χάνι , δεν θα πρέπει να ήταν και ιδιαίτερα γνωστό , στα δικά μας μέρη , που δεν πολυείχαν επαφές με Ναύπακτο , αλλά ανήκε στο Δωρικό χώρο .

          ΧΑΝΙ   ΦΑΣΟΥΛΑ

  Το χάνι αυτό , βρισκόταν στη σημερινή θέση   “ Χάνι Φασουλά ¨, γιατί ταιριάζει απόλυτα με την περιγραφή του Άγγλου περιηγητή , που δανειζόμαστε απ’ το περίφημο σχετικό βιβλίο του Γιάννη Χαλάτση , και αναφέρει :

   “ Αφήνοντας το χάνι Παλιοξάρι , στις 2.40 μ.μ , περνάμε μέσα από δάση με βελανιδιές και μονοπάτια ανώμαλα και λασπωμένα ως τις 3.30 μ.μ. που φτάσαμε σ’ένα ύψωμα απ’ όπου ο δρόμος αρχίζει να κατεβαίνει προς τη θάλασσα .  Ο Έπαχτος , απέχει πολύ και δεν υπάρχει στη διαδρομή , εκτός από ένα ξεροχάνι , όπου δεν μπορεί άνθρωπος να εξυπηρετηθεί και ακόμα πιο σημαντικό , δεν βρίσκονται τρόφιμα για τα ζώα . ‘Υστερα από είκοσι λεπτά συζήτηση , αποφασίσαμε να πάμε στο μοναστήρι της Βαρνάκοβας που βρίσκεται στην κορυφή μιας ράχης , ανάμεσα σε δάση με βελανιδιές προς τα δεξιά .”

   Δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία , πως αναφέρεται στο παλιό χάνι που λειτουργούσε και τότε , στην ίδια περιοχή , που σήμερα βρίσκεται το “ Χάνι  Φασουλά “, πάνω στο δρόμο Ναυπάκτου – Ευπαλίου – Λιδορικίου , στη διασταύρωση του δρόμου προς το χωριό Κάμπος Δωρίδας , κοντά στο μοναστήρι της Βαρνάκοβας .

   Η θέση του χανιού , είναι καίρια , και γεωγραφικά αλλά και ιστορικά , 'ένας συγκοινωνιακός κόμβος , όπου στη θέση “ Παλαιόκαστρο “ , της περιοχής , υπάρχουν ερείπια αρχαίων οχυρώσεων , και πιθανότατα στη θέση αυτή να υπήρχε το Αιτωλικό φυλάκιο “ Κροκύλειον “ , οχυρό που εκπόρθησε ο Αθηναίος στρατηγός Δημοσθένης στις επιχειρήσεις του κατά των Αιτωλών , στον Πελοποννησιακό πόλεμο .

   Το κοντινότερο χωριό , που σήμερα ονομάζεται “ Φιλοθέη “ , παλιά λεγόταν “ Γκουμαίοι “ , και κατά την παράδοση , χτίστηκε από πρόσφυγες απ’ την Κύμη Ευβοίας , απ’ όπου πήρε , μάλλον , και το όνομα , Κύμη – Κυμαίοι – Γκουμαίοι .Η περιοχή του χωριού ήταν αρχικά μοναστηριακή , της Βαρνάκοβας , στη συνέχεια όμως παραχωρήθηκε στους πρόσφυγες , για καλλιέργεια , μάλιστα ήταν ονομαστό , παλιά , το.. “ Γκουμαίϊκο στάρι “ …

  Το χάνι , απ’ όσα γνωρίζουμε , στη νεότερη φάση του , λειτούργησε το 1890 , απ’ τον Χρήστο Φασουλά και Γιώργο Καλαντζή , ο δεύτερος αργότερα μετανάστευσε στην Αμερική ενώ ο πρώτος συνέχισε . Μετά το Χρήστο Φασουλά , το συνέχισε ο γιός του Γιάννης ( 1886-1969 ) , μέχρι το 1967 .

   Ήταν , όπως βλέπετε στη φωτογραφία , ένα μεγάλο διώροφο σπίτι , με τις αποθήκες του για τη φύλαξη των ζωοτροφών αλλά και την προστασία των  ζώων . Μπροστά , τα δυο πελώρια πλατάνια , ίσκιωναν την άπλα , κρατώντας δροσιά , παραδίπλα , υπήρχε και πηγή με νερό , και ήταν ότι χρειαζόταν για ένα ξαπόσταμα , ένα καφέ , αλλά και φαγητό ακόμα ..

   Η κίνηση στο χάνι , στις ..καλές του μέρες , ήταν μεγάλη , πρώτα-πρώτα γιατί ήταν πάνω στο δρόμο Ναυπάκτου – Λιδορικίου , αλλά και στον κόμβο για όλα τα γύρω χωριά , αλλά και για ένα άλλο σημαντικό λόγο , η προσωπικότητα του Γιάννη Φασουλά , ήταν που ..τράβαγε ..κόσμο , όλοι όσοι τύχαινε να περάσουν και να τον γνωρίσουν , ξαναπερνούσαν και έκαναν τη..στάση τους ..

   Θες η συμπεριφορά του χανιτζή , θέλεις η ομορφιά του τοπίου , θέλεις η..ταλαιπωρία απ’ τον..κακόδρομο , θέλεις για όλα..μαζί , όλοι έκαναν μια στάση στου Φασουλά το χάνι , προσωπικά δε , θυμάμαι , πως σε όλες τις Λιδορικιώτικες εκδρομές , για Πελοπόννησο , Γιάννενα , Μεσολόγγι κλπ , κάναμε τη στάση μας , και στο ..πήγαινε , αλλά και στο..έλα , και διατί να το..κρύψωμεν άλλωστε , μέχρι και..χορό στήναμε , πολλές φορές κάτω απ’ τα  πανέμορφα πλατάνια ..όμορφες αναμνήσεις..

   Σήμερα , το χάνι δεν είναι παρά ένα..φάντασμα , ερειπωμένο , ακατοίκητο από..χρόνια , θύμα , μάλλον , κι’αυτό των πολλών..συγκληρονόμων…κρίμα όμως , γιατί η θέση και η θέα , είναι..καταπληκτική , ειδικά τη..φθινοπωρο..χειμωνιάτικη περίοδο…δείτε τη θέα κατεβαίνοντας προς Ρέρεση..

  Με την ευκαιρία , ας αναφέρουμε , πως το..Φασουλάς , μάλλον ήταν..καλλιτεχνικό ψευδώνυμο , του χανιτζή , γιατί , κατά πως λένε , η..σπεσιαλιτέ του..καταστήματος ήταν η…Φασουλάδα , εξ…ης και το όνομα , πάντως ο αείμνηστος μπάρμπα Γιάννης , σε εξαιρετικές περιπτώσεις έψηνε και…γίδα , δίνοντα εορταστικό ..χαρακτήρα..

    Το χάνι σταμάτησε να λειτουργεί γύρω στο 1960…

   Στη διαδρομή προς Ναύπακτο , αναφέρονται και κάποια ακόμη χάνια , το Χάνι της γύφτισσας , το χάνι των Νικοπουλαίων , στους Γκουμαίους , σημερινή Φιλοθέη , το χάνι του Φερχάτ Αγά , στο σημερινό οικισμο “ Πευκάκι “ , Ευπαλίου , και η περιοχή ανήκε στον βοεβόδα του Λιδορικιού Φερχάτ Αγά , τέλος υπήρχαν και τα χάνια Ευπαλίου , στις όχθες του χείμαρρου της '” Μαντήλως “ , στον παλιό Τούρκικο οικισμό “ Σουλέ “ , του σημερινού Ευπαλίου , τα χάνια όμως αυτά δεν πολυείχαν σχέση με την πάνω..Δωρίδα , την ανατολική , γι’ αυτό και δεν μας είναι και πολύ..γνωστά ..

Εδώ αγαπημένοι μας φίλοι , τέλειωσε το..οδοιπορικό μας προς..Ναύπακτο , και φυσικά η περιγραφή των Χανιών της περιοχής αυτής της Δωρίδας , θα συνεχίσουμε , ακολουθώντας πια , την ..αντίθετη διαδρομή , προς ..Άμφισσα , Ερατεινή κλπ…

Σ υ ν ε χ ί ζ ε τ α ι …..