ΔΥΟ ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΣΧΟΛΕΙΑ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ

 

Το 7ο Γυμνάσιο Αρρένων και το 4ο Γυμνάσιο Θηλέων Παγκρατίου

Στο σημερινό post θα αναφερθώ σε δυο ιστορικά σχολεία της Αθήνας, το 7^ο Γυμνάσιο Αρρένων (Παγκρατίου) και το 4^ο Γυμνάσιο Θηλέων, τα οποία συστεγάζονταν. Οι λόγοι που με ώθησαν στη σύνταξη του κειμένου είναι κυρίως συναισθηματικοί. Στο πρώτο φοίτησα επί έξι χρόνια, ενώ στο δεύτερο (που μετονομάστηκε σε 28^ο Λύκειο Αθηνών) δίδαξα επί είκοσι έξι συναπτά έτη.

Το 7^ο Γυμνάσιο ήταν από τα πρώτα που λειτούργησαν στην πρωτεύουσα. Το 1923 επιτάχθηκε από το Ταμείο Περιθάλψεως Προσφύγων, για να στεγαστούν προσωρινά Μικρασιάτες πρόσφυγες. Το γνωρίζουμε από μια αναφορά που έκανε στις 31 Μαΐου 1924 ο πρόεδρος της Επιτροπής Αποκαταστάσεως Προσφύγων Χένρυ Μοργκεντάου: «Το σχολείο αυτό, που βρίσκεται κοντά στο κέντρο της Αθήνας, αποτελείται από τρεις μεγάλες αίθουσες όπου στεγάζονται 22 οικογένειες ή 91 συνολικά πρόσωπα, από τα οποία μόνο 17 είναι άντρες και 7 από αυτούς είναι τόσο ηλικιωμένοι, ώστε δεν μπορούν να βοηθήσουν τις οικογένειές τους. Οι υπόλοιπες είναι γυναίκες, αρκετές από τις οποίες είναι άνω των 60 – 70 ετών. Οι περισσότερες έχουν στη φροντίδα τους τουλάχιστον τρία και σε μερικές περιπτώσεις και πέντε παιδιά». Ακολούθως περιγραφόταν η ζωή των κατοίκων του αυτοσχέδιου καταυλισμού. Κατά την περίοδο, λοιπόν, 1923 – 1924 το 7^ο Γυμνάσιο δεν λειτούργησε, γεγονός που προκαλούσε τις έντονες αντιδράσεις των γηγενών. Γι’ αυτό το υπουργείο Παιδείας εξέφρασε προς το Ταμείο Περιθάλψεως την επιθυμία «να εκκενώσουν οι πρόσφυγες το σχολείο». Αυτό έγινε αφορμή για την ανέγερση, άρον – άρον, του πρώτου αστικού προσφυγικού οικισμού στο Παγκράτι  (Βίκα  Γκιζελή, «Επίταξις ακινήτων κατοικουμένων ή οπωσδήποτε χρησιμοποιουμένων», στο συλλογικό τόμο «Ο ξεριζωμός και η άλλη πατρίδα», Επιστημονικό Συμπόσιο, έκδοση Εταιρεία Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας, Αθήνα 1997 , σ. σ. 82, 83).

Μετά την ανέγερση των προσφυγικών συνοικισμών της Καισαριανής και του Βύρωνα και με το δεδομένο ότι δεν λειτουργούσαν σ’ αυτούς Γυμνάσια, αυξήθηκε υπερβολικά ο αριθμός των μαθητών του 7^ου Γυμνασίου Αρρένων. Γι’ αυτό επί κυβερνήσεως Ελευθερίου Βενιζέλου και υπουργίας Γεωργίου Παπανδρέου θεμελιώθηκε το 1931 το σχολικό συγκρότημα, το οποίο δεσπόζει απέναντι από το Άλσος Παγκρατίου, στο οικοδομικό τετράγωνο το περικλειόμενο από τις οδούς Σπύρου Μερκούρη, Στράβωνος, Πρατίνου και Δούριδος. Σύμφωνα με εντοιχισμένη επιγραφή τα εγκαίνια έγιναν το 1933. Στο ισόγειο και στον 1^ο όροφο του κτιρίου συστεγάστηκαν το 7^ο Γυμνάσιο Αρρένων και το 4^ο Γυμνάσιο Θηλέων (λειτουργούσαν εκ περιτροπής πρωί – απόγευμα) καθώς και το 1^ο Δημοτικό Σχολείο Αθηνών.

Στα δίσεκτα χρόνια της Κατοχής το συγκρότημα επιτάχθηκε από τους Ιταλούς, οι οποίοι το μετέτρεψαν σε στρατιωτικό νοσοκομείο ή σε στρατώνες και τα σχολεία αναγκαστικά στεγάστηκαν σε άλλο κτίριο. Ταυτόχρονα λειτούργησε εκεί και συσσίτιο για τους μαθητές και τους καθηγητές των δύο Γυμνασίων καθώς και για τους κοινωνικά ασθενέστερους κατοίκους της περιοχής.

Κατά την τετραετία 1941 – 1944 η μαθητιώσα νεολαία του Παγκρατίου ανέπτυξε πολύπλευρη αγωνιστική δράση. Τον Ιούνιο του 1942 ιδρύθηκε στην Αθήνα η αντιστασιακή οργάνωση «Λεύτερη Νέα». Πολλές από τις μαθήτριες του 4^ου Γυμνασίου Θηλέων εντάχθηκαν σ’ αυτή. Σ’ αυτό βοήθησε και το ευνοϊκό κλίμα που υπήρχε στο σχολείο τους. Ο τότε γυμνασιάρχης Βασιλείου και η πλειονότητα των καθηγητών όχι μόνο δεν προσπάθησαν να τις εμποδίσουν, αλλά τις προστάτευαν κάθε φορά που κινδύνευαν να συλληφθούν από τις κατοχικές δυνάμεις και από τους δοσίλογους συνεργάτες τους. Έτσι η οργάνωση του 4^ου Γυμνασίου Θηλέων μαζί με την ανάλογη των μαθητριών της ιδιωτικής Σχολής Καλπάκα (οδός Δαμάρεως και Τιμοθέου) αποτέλεσαν τον πυρήνα της «Λεύτερης Νέας» των ανατολικών συνοικιών (Παγκρατίου, Καισαριανής, Βύρωνα και Κουπονιών (= Ιλισίων)). Ανάμεσά τους ήταν η Άννα Συνοδινού, η Αλέκα Καρούμπαλου – Βάκη κ.ά.. Αργότερα προσχώρησε και η Ελένη Γλύκατζη – Αρβελέρ, η οποία ήταν ενταγμένη σε μια άλλη οργάνωση, τη «Σπίθα».

Το Φεβρουάριο του 1943 ιδρύθηκε η «Εθνική Πανελλαδική Οργάνωση Νεολαίας». Η «Λεύτερη Νέα», όπως άλλωστε και οι άλλες νεολαιίστικες αντιστασιακές οργανώσεις, εντάχθηκε στην Ε.Π.Ο.Ν.. Γραμματέας της στο Παγκράτι έγινε η Ελένη Γλύκατζη. Οι μαθήτριες του 4^ου Γυμνασίου συμμετείχαν σε κοινούς αγώνες με τους μαθητές του 7^ου Γυμνασίου: μοίραζαν τον παράνομο Τύπο, έγραφαν συνθήματα στους τοίχους κατά των κατοχικών δυνάμεων, έπαιρναν μέρος σε συλλαλητήρια, τα οποία οργανώνονταν στην Αθήνα. Έχουν διασωθεί ορισμένοι στίχοι ενός τραγουδιού-συνθήματος που αναφερόταν στους αγώνες της μαθητιώσας νεολαίας του Παγκρατίου:

Όλοι μαζί οι τσίφτες του Εβδόμου

αφήστε τα βιβλία σας, τα θρανία σας

κι ελάτε στη μάχη του πεζοδρόμου

(Από κείμενο του Δ. Παλαιολογόπουλου δημοσιευμένο στην εφημερίδα Η ΑΥΓΗ, φύλλο της 27^ης Σεπτεμβρίου 2012).

Τα γερμανικά κατοχικά στρατεύματα που στρατωνίζονταν στις αίθουσες του σχολικού συγκροτήματος το εκκένωσαν στις 30 Αυγούστου 1944 (εφημερίδα ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ, φύλλο της 1^ης Σεπτεμβρίου 1944). Έτσι τα Γυμνάσια του Παγκρατίου από το σχολικό έτος 1944 – 1945 λειτούργησαν στο αρχικό τους κτίριο. Κατά τις επόμενες δεκαετίες ο μαθητόκοσμος των δυο παγκρατιώτικων σχολείων έδειξε σε πολλές περιπτώσεις το αγωνιστικό του πνεύμα, όπως λ.χ. το 1963, τότε που γίνονταν συλλαλητήρια στην αγγλική πρεσβεία εξαιτίας της ανακίνησης του «Κυπριακού» ζητήματος.

Κατά τη δεκαετία του 1960 το μαθητικό δυναμικό της ευρύτερης περιοχής αυξήθηκε υπερβολικά. Γι’ αυτό έγινε επιτακτική η ανάγκη ίδρυσης νέων Γυμνασίων, τα οποία αρχικά ήταν διοικητικά εξαρτημένα από τα δυο κεντρικά Γυμνάσια. Για παράδειγμα, το 1962 άρχισε να λειτουργεί το 13^ο Γυμνάσιο Θηλέων που αποτελούσε παράρτημα του 4^ου Γυμνασίου Θηλέων (εφημερίδα ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, φύλλο της 17^ης Οκτωβρίου 1962).

Μελετώντας κανείς τα μαθητολόγια των δύο σχολείων αντλεί πληροφορίες για την κοινωνική σύνθεση του Παγκρατίου ανά εποχές, για το μαθησιακό  επίπεδο  των μαθητών κ.ά.. Από το 7^ο Γυμνάσιο Αρρένων και το 4^ο Γυμνάσιο θηλέων αποφοίτησαν κατά το παρελθόν μαθητές και μαθήτριες που αργότερα διακρίθηκαν στις επιστήμες, στις τέχνες, στα γράμματα, στη δημοσιογραφία ή κατέγιναν με τα κοινά. Σήμερα τα σχολεία έχουν συνενωθεί, το μαθητικό δυναμικό έχει μειωθεί, ενώ το επίπεδο της παρεχόμενης εκπαίδευσης συνεχώς υποβαθμίζεται. Είναι κι αυτό ένα από τα «επιτεύγματα» των κυβερνήσεων της τελευταίας εικοσαετίας που έκαναν και κάνουν ό,τι μπορούν για τη διάλυση του δημόσιου σχολείου.

chronontoulapo.wordpress.