Το 1986 όταν ο Πέτρος Θέμελης ανέλαβε να συνεχίσει εκ μέρους της Εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας την ανασκαφική έρευνα στην Αρχαία Μεσσήνη, δεν υπήρχε θέατρο και βέβαια κανείς δεν φανταζόταν ότι κάτω από τους τεράστιους όγκους χώματος θα κρυβόταν ένα τεράστιο Θέατρο χωρητικότητας 10.000 θεατών.
Μετά από 27 χρόνια, ο Πέτρος Θέμελης δεν μπορεί παρά να είναι δικαιωμένος. Οι προσπάθειες που ξεκίνησε τότε μαζί με τους συνεργάτες του παίρνουν σάρκα και οστά. Οπως το Θέατρο που σήμερα εγκαινιάζεται με ένα σπουδαίο γκαλά όπερας.
Λίγες μέρες πριν από τα εγκαίνια, συναντήσαμε τον Πέτρο Θέμελη στον χώρο του θεάτρου. Μας μίλησε για την πορεία αναστήλωσης αυτού του σπουδαίου μνημείου αλλά και τις εργασίες στους υπόλοιπους χώρους της Αρχαίας Μεσσήνης, μας μίλησε για τα τελευταία σπουδαία ευρήματα, τον προγραμματισμό για τα επόμενα χρόνια αλλά και για κάποιους κακόβουλους της περιοχής που τον διαβάλουν συστηματικά.
Οι πηγές
Το 1988, δύο χρόνια μετά την ανάληψη του έργου ανασκαφής και αναστήλωσης της αρχαίας Μεσσήνης, εντόπισε το θέατρό της ο καθηγητής κ. Πέτρος Θέμελης. Από τότε και παράλληλα με το υπόλοιπο έργο της αποκάλυψης των μνημείων της πόλης, άρχισε και ο καθαρισμός του θεάτρου. Γιατί στα πέντε μέτρα έφθαναν οι επιχώσεις που είχαν συσσωρευθεί με τον χρόνο, ένας δρόμος περνούσε από πάνω του, ενώ στο επιθέατρο είχαν κτιστεί κατά τη βυζαντινή εποχή κάποια φτωχικά σπίτια. Και φυσικά είχαν δημιουργηθεί και ιδιοκτησίες.
Χρειάστηκε λοιπόν πολύς κόπος και χρήμα ώσπου να φθάσει η τωρινή ευχάριστη στιγμή των εγκαινίων, για την οποία τα εύσημα αξίζουν πρώτα και κύρια στον κ. Θέμελη, ο οποίος κατέβαλε κάθε προσπάθεια ώστε να μπορεί να λειτουργήσει το θέατρο. Ιδιαίτερη εξάλλου ήταν η συμβολή του Ιδρύματος «Σταύρος Νιάρχος», που χρηματοδοτεί την τελευταία τριετία τις εργασίες στην αρχαία Μεσσήνη.
«Κανείς δεν φανταζόταν ότι εδώ υπήρχε θέατρο. Το μόνο που ξέραμε από τον περιηγητή Παυσανία που είχε επισκεφθεί την περιοχή το 165-167 μ.Χ. επί αυτοκράτορα Αντωνίου του Ευσεβούς είναι η λακωνική περιγραφή που λέει ότι «το Ιερό της Ισιδος είναι κοντά στο θέατρο». Αρχικά αρχίσαμε να σκάβουμε το 1988 μ' ένα τεράστιο εκσκαφέα που έφτασε σε βάθος 4-5 μέτρων χωρίς κανένα αποτέλεσμα. Απογοητευτήκαμε και σταματήσαμε. Ξεκινήσαμε πάλι μετά από χρόνια και έναν χειμώνα βρήκαμε στην αρχή την ορχήστρα και στη συνέχεια τα καθίσματα συσσωρεμένα στο κέντρο», μας λέει ο ανασκαφέας της περιοχής Πέτρος Θέμελης.
Αρχιτέκτονες, αρχαιολόγοι, μηχανικοί, εργατοτεχνίτες δούλεψαν συστηματικά αυτά τα χρόνια για να φθάσουμε μέχρι εδώ.
Υπέρ της λειτουργίας και της ζωντανής παρουσίας των αρχαίων μνημείων τάσσεται ο Πέτρος Θέμελης και τονίζει: «Δεν πρέπει να μείνει ένα κενό κέλυφος, τέλεια αναστηλωμένο με κλειστές πόρτες και τους επισκέπτες να το βλέπουν από μακριά. Ονειρεύομαι εδώ να καθιερωθεί ένα νέο φεστιβάλ Επιδαύρου».
Με το Δεύτερο Πλαίσιο Στήριξης ξεκίνησαν συστηματικά οι εργασίες, μεγάλη ώθηση στις ανασκαφές έδωσε το Τρίτο Πλαίσιο Στήριξης ενώ την τελευταία ώθηση έδωσε το Ίδρυμα Νιάρχου που χρηματοδότησε το έργο με 1.200.000 ευρώ.
Το διέλυσαν για να χτίσουν σπίτια
Ευτυχές ήταν το γεγονός ότι το μεγαλύτερο μέρος του αρχαίου υλικού που είχε διασωθεί βρέθηκε μέσα στην ορχήστρα! Ο λόγος είναι απλός: Από τα τέλη του 3ου με αρχές του 4ου μ.Χ. αιώνα, όταν το θέατρο εγκαταλείφθηκε, οι άνθρωποι της εποχής άρχισαν σιγά-σιγά να το διαλύουν προκειμένου να χρησιμοποιήσουν τους έτοιμους, λαξευμένους λίθους του για τα δικά τους κτίσματα, οικίες ή ναούς. Ξεκίνησαν από το άνω κοίλον και καθώς ξήλωναν την κατασκευή έσπρωχναν τις πέτρες που κατρακυλούσαν στην ορχήστρα, από όπου μπορούσαν να τις πάρουν όποια στιγμή ήθελαν. Οχι μόνον ατόφιες αλλά και για να τις κάνουν ασβέστη, φυσικά.
Από τους πέντε θρόνους που υπήρχαν πάντως στο θέατρο έχουν διασωθεί μόνο οι δύο (ο ένας εξ αυτών χωρίς πλάτη). Διάσπαρτοι, εξάλλου, εκεί στις πρώτες σειρές, υπήρχαν έξι χάλκινοι ανδριάντες επάνω σε βάθρα, τα οποία και σώζονται. Οσον αφορά τη σκηνή, σήμερα διασώζεται αυτή της ρωμαϊκής εποχής, η οποία όμως διατήρησε ανέπαφη μια ιδιαιτερότητα αυτού του ελληνιστικού θεάτρου. Πρόκειται για τη σκηνοθήκη, ένα μεγάλο οικοδόμημα που χρησίμευε για την αποθήκευση της κινητής σκηνής του θεάτρου, ώστε να προστατεύεται τον χειμώνα.
Οι Ρωμαίοι είχαν κάνει ιδιαίτερα πολυτελείς επεμβάσεις στο θέατρο της Μεσσήνης αναμορφώνοντας κυρίως τη σκηνή του, η οποία απέκτησε τουλάχιστον τριώροφη πρόσοψη με θύρες, αψίδες, κόγχες και κίονες από μάρμαρο και γρανίτη. Στην κιονοστοιχία του «ισογείου» εξάλλου υπήρχαν έξι κολοσσιαία αγάλματα ευεργετών και άλλων τιμώμενων προσώπων ενώ αντίστοιχα αγάλματα ήταν τοποθετημένα στις κόγχες των άνω ορόφων.
Μονομαχίες, γιορτές και ρητορείες
Επειδή όμως... άλλοι καιροί και άλλα ήθη, μετατροπές είχαν γίνει από τους Ρωμαίους και στην ορχήστρα, κυρίως για την προστασία των θεατών. Διότι το θέατρο χρησιμοποιούνταν πλέον και για μονομαχίες, οπότε τεράστια δίχτυα απλώνονταν από πάνω της ώστε να μην ξεφύγει κάποιο όπλο και κινδυνεύσει το κοινό. Θηριομαχίες όμως δεν γίνονταν. Γι' αυτό το «άθλημα» χρησιμοποιούνταν το Στάδιο, όπως δείχνουν οι ανασκαφές. Οι θεατές της πρώτης σύγχρονης εκδήλωσης, τέλος, θα πρέπει να γνωρίζουν ότι αυτό το θέατρο ουδέποτε χρησιμοποιήθηκε στην αρχαιότητα για παραστάσεις αρχαίου δράματος αφού η χρήση του περιοριζόταν σε μεγάλες θρησκευτικές εορτές ή σε πολιτικές συνάξεις. Αντίθετα, όμως, καλό είναι να ξέρει κανείς ότι εκεί έβγαλε λόγο ο Φίλιππος Ε' το 214 π.Χ. διεξάγοντας μάλιστα δημόσια συζήτηση με τον Αρατο τον Σικυώνιο, ενώ περίπου έναν αιώνα αργότερα, το 138 π.Χ., όταν ο στρατηγός της Αχαϊκής Συμπολιτείας Φιλοποίμην ο Μεγαλοπολίτης αιχμαλωτίστηκε από τους Μεσσήνιους, οι κάτοικοι της πόλης απαίτησαν να μεταφερθεί στο θέατρο για να τον δουν.
Σήμερα το θέατρο διαθέτει 1.500 θέσεις ενώ όταν ολοκληρωθεί πλήρως θα έχει 5.000 θέσεις, τις μισές δηλαδή που είχε στην ακμή του. Ρωτάμε τον κ. Θέμελη να μας περιγράψει τη ζωή σ' αυτήν την πόλη που διέθετε θέατρο 10.000 θέσεων, Στάδιο περίπου ίδιας χωρητικότητας, Εκκλησιαστήριο και μεγάλη αγορά.
«Είναι βέβαιο ότι ο άρτος και τα θεάματα βρισκόταν σε ημερήσια διάταξη. Το στάδιο και το θέατρο γέμιζαν όχι μόνο από τους κατοίκους της πόλης -που δεν περνούσαν τους 10.000- αλλά από κατοίκους ολόκληρης της Μεσσηνίας. Ο Δίας Ιθωμάτας ήταν ο βασικός θεός που λατρευόταν στην κορυφή του Όρους Ιθώμη, ο Ασκληπιός επίσης που προς τιμήν του γίνονταν αγώνες, αγώνες αθλητικοί αλλά και δραματικοί, θέατρο και μουσική. Εδώ δεν παίζονταν έργα του Αισχύλου του Σοφοκλή και του Ευριπίδη. Είχαμε τοπικά δρώμενα που είχαν σχέση με την τιμώμενη θεότητα και τον βίο της αλλά και τοπικά ήθη και έθιμα».
Πέρα όμως από τον Πολιτισμό υπήρχε και η Πολιτική
«Από τις Επιγραφές μαθαίνουμε ότι στο θέατρο γίνονταν και πολιτικές συγκεντρώσεις. Οπως όταν ο Φίλιππος ο Ε' ήρθε στη Μεσσήνη με σκοπό να καταλάβει την πόλη, διαπραγματεύθηκε με τον Μεγάλο στρατηγό Αρατο της Συκιώνας και συζήτησε μαζί του στο θέατρο παρουσία μεγάλου πλήθους πολιτών «Εν τω θεάτρω εποίησαν τον διαλογισμό» μας πληροφορεί επιγραφή». Πώς βλέπει όμως ο κ. Θέμελης τη λειτουργία του θεάτρου.
«Είμαι υπέρ της λειτουργίας και της ζωντανής παρουσίας των αρχαίων μνημείων, να γίνουν κομμάτι της καθημερινότητας. Δεν πρέπει να μείνει ένα κενό κέλυφος, τέλεια αναστηλωμένο με κλειστές πόρτες και τους επισκέπτες να το βλέπουν από μακριά. Ονειρεύομαι εδώ να καθιερωθεί ένα νέο φεστιβάλ Επιδαύρου».
Αποθέωση
Στις εκδηλώσεις που πραγματοποιήθηκαν τα τελευταία χρόνια είτε στο Στάδιο είτε στο Εκκλησιαστήριο, ο Πέτρος Θέμελης αποθεώθηκε από τους χιλιάδες θεατές, τον ρωτάμε αν οι κάτοικοι της περιοχής έχουν εκτιμήσει το έργο του ή του δημιουργούν προβλήματα.
«Η ερώτηση σας έχει ενδιαφέρον με κοινωνιολογική διάσταση. Οι κάτοικοι της χώρας ειδικά των Κέντρων, της Αθήνας, της Καλαμάτας, που είναι πιο κοντά στο πνεύμα της αρχαιότητας και της τέχνης καταλαβαίνουν περισσότερο τι γίνεται εδώ και έχουν αγκαλιάσει τις προσπάθειές μας.
Υπάρχουν ωστόσο τρεις - τέσσερις κακόβουλοι της κοινότητας εδώ γύρω οι οποίοι με συκοφαντούν ότι έχω αγοράσει χτήματα απέναντι στο βουνό για να χτίσω ξενοδοχείο.
Είναι πράγματι για γέλια τώρα στα 77 μου χρόνια να θέλω να γίνω ξενοδόχος».
Όμως, εκτός από το θέατρο, η ανασκαφική σκαπάνη έφερε και φέτος το καλοκαίρι σπουδαία ευρήματα, όπως στη βόρεια πλευρά της αγοράς όπου αποκαλύπτεται σιγά σιγά μια τεράστια στοά μήκους 186 μέτρων που σύμφωνα με τον κ. Θέμελη με την ολοκλήρωσή της θα αποτελέσει το καλύτερο μνημείο της Αρχαίας Μεσσήνης.
Ο Πέτρος Θέμελης παρά τα 77 του χρόνια «αλωνίζει» κάθε μέρα τον αρχαιολογικό χώρο. «Όσο αντέχω θα εργάζομαι, μπορεί να μη γίνω ξενοδόχος, αρχαιολόγος όμως θα παραμείνω, με κρατά ζωντανό ο χώρος», μας λέει.
Σήμερα τα «Θυρανοίξια»
Με άριες του Βέρντι και του Πουτσίνι
«Αναγεννημένο» -ύστερα από 2.300 χρόνια σιωπής- το θέατρο της Αρχαίας Μεσσήνης ετοιμάζεται να γιορτάσει τα «Θυρανοίξιά» του. Απόψε θα υποδεχθεί τους επισκέπτες του με ένα λαμπρό γκαλά όπερας. Η ανθρώπινη φωνή θα ξανακουστεί στο αρχαίο θέατρο, καθώς δύο καλλιτέχνες διεθνούς φήμης, η Τσέλια Κοστέα και ο Δημήτρης Πλατανιάς, θα ερμηνεύσουν άριες του Βέρντι και του Πουτσίνι.
Την Κρατική Ορχήστρα Αθηνών διευθύνει ο Βασίλης Χριστόπουλος.
Για την ξεχωριστή αυτή εκδήλωση συνεργάζονται το Σωματείο «Διάζωμα», το Φεστιβάλ Αθηνών, η ΚΟΑ, η Περιφέρεια Πελοποννήσου, ο Δήμος Μεσσήνης και η ΛΗ' Εφορεία Αρχαιοτήτων.
Το πρόγραμμα της βραδιάς αποτελείται από άριες και ορχηστρικά αποσπάσματα από τις όπερες «Οι Παλιάτσοι» του Ρουτζέρο Λεονκαβάλο (1857-1919), «Σιμόν Μποκανέγκρα», «Λα Τραβιάτα», «Ο Σικελικός Εσπερινός» και «Οθέλλος» του Τζουζέπε Βέρντι (1813-1901), «Μανόν Λεσκό» και «Τόσκα» του Τζάκομο Πουτσίνι (1858-1924) και «Αντρέα Σενιέ» του Ουμπέρτο Τζορντάνο (1867-1948).
Η συναυλία θα κλείσει με το περίφημο ντουέτο «Udiste? Come albeggi» από τον «Τροβατόρε» του Βέρντι.
Για την ιδιαίτερη αυτή συναυλία, η Κρατική Ορχήστρα Αθηνών, ο μαέστρος και οι σολίστ προσφέρθηκαν να συμμετάσχουν αφιλοκερδώς. Ο πρόεδρος του «Διαζώματος», που αποσκοπεί στη διάσωση και την ανάδειξη των αρχαίων θεάτρων στην Ελλάδα, Σταύρος Μπένος εκφράζει τη συγκίνησή του για τα «Θυρανοίξια» του κορυφαίου μνημείου στην Αρχαία Μεσσήνη, το οποίο, όπως επισημαίνει, «αναστηλώνεται υποδειγματικά και παίρνει ζωή από έναν σπουδαίο αρχαιολόγο, τον καθηγητή και αντιπρόεδρο του Διαζώματος Πέτρο Θέμελη».
Ενθουσιώδης υπήρξε και η υποδοχή του κοινού, που έσπευσε να εξασφαλίσει εγκαίρως τα εισιτήριά του, τα οποία σχεδόν αμέσως εξαντλήθηκαν.
Πηγή: Π. Τσώνης, Έθνος, Μ. Θερμού, Το Βήμα
No comments:
Post a Comment