ΧΑΝΙΑ – ΧΑΝΙΤΖΗΔΕΣ - 9ο

   Συνεχίζουμε αδέρφια , την..μετ’ εμποδίων , εορταστικών..βεβαίως..βεβαίως , νοσταλγική μας περιήγηση , στα Δωρικά Χάνια και τους..Χανιτζήδες μας , ακολουθώντας όμως τώρα ..αντίθετη..πορεία , από Λιδορίκι προς Άμφισσα , και μάλιστα θα ξεκινήσουμε απ’ τα παραλιακά χάνια , όπου το πιό..γνωστό ή μάλλον , το μόνο γνωστό στην..πάνω Δωρίδα , ήταν το περίφημο “ Χάνι του Κολατζή…”

   Έχουμε αναφερθεί..βιαστικά και σ’ αυτό , στο ξεκίνημά μας , στο..εισαγωγικό μας σημείωμα , και λίγο..πολύ , όλοι ξέρουμε κάποια πράγματα , αλλά θα σας δώσουμε , σε…επανάληψη , ένα μιά δημοσιευμένη , περιγραφή της όης..τότε κατάστασης , μεταφορών , αγωγιών , αγωγιατών και..χανιών , μέσα απ’ την οποία ..φαίνεται ..ανάγλυφη αυτή η πλευρά της , τότε , Λιδορικιώτικης ζωής , που ήταν , φυσικά , ιδιάιτερα…σκληρή..

   Η  οδοιπορία αυτή , βασίζεται , σε μιά ..νοσταλγική ανάμνηση του αξέχαστου Καφτανιαλέκου , που με..χειρουργική..σχολαστικότητα , αλλά και με..λογοτεχνική ..φρεσκάδα και..αύρα , τομογραφεί μιά εποχή…

ΤΟΥ  ΚΟΥΛΑΤΖΗ  ΤΟ  ΧΑΝΙ…

To..." Eξπρές του...Λιδορικίου ", ξεκινάει απ' το χωριό μας για το...χάνι Κουλατζή , επιβάτες ; τσολιάδες , φαντάροι , φουστανελάδες....σωτήριον έτος...1913 !!

   Εκείνο τον καιρό , 1880-1900 , η επικοινωνία με την Αθήνα και την υπόλοιπη Ελλάδα , γινόταν απ' του Κουλατζή το χάνι , ένα χάνι εκεί που είναι σήμερα η Ερατεινή . Άμαξες κι' αγωγιάτες με υποζύγια , κατέβαιναν ομαδικά γιά να φορτώσουν εμπορεύματα και τα είδη μονοπωλίου . Τα μονοπωλιακά είδη τα χτυπούσαν στη δημοπρασία ολόκληρα χωριά κι' έτσι , καραβάνια ατέλειωτα , από ξενηστικωμένα ζώα και θεονήστικους αγωγιάτες , ξεκινούσαν άγρια μεσάνυχτα από τα ορεινά χωριά τους , να φτάσουν χαράματα στο Χάνι , να φορτώσουν και να γυρίσουν πάλι μετά σ' αυτά .
   Οι αγωγιάτες , ως επί το πλείστον , ήταν μικρά παιδιά , 12 - 15 χρονών , που τά 'στελναν οι γονείς τους γιά τα χρήματα , μιάς και δεν διέτρεχαν κανένα κίνδυνο , αφού ήταν όλο το χωριό , σχεδόν , παρέα . Πήγαιναν άδειοι και καβάλα και γύριζαν με τα πόδια . Το καλοκαίρι , τα πράγματα΄..πήγαιναν κι' έρχονταν , το χειμώνα όμως , που το κρύο κι η παγωνιά περόνιαζε και που τα περισσότερα παιδιά δεν είχαν παπούτσια ; Τι λέω τα περισσότερα , όλα σχεδόν .

   Οι γονείς γιά ν' αντιμετωπίσουν αυτόν τον κίνδυνο , έχωναν τα πόδια των παιδιών τους μέσα σε μιά λινατσούλα μ' άχυρο , την έδεναν καλά-καλά , γύρω-γύρω , κι έτσι τα ποδαράκια τους δεν ξεπάγιαζαν στο πεντάωρο ταξείδι τους , καθώς κρέμονταν καβάλα πάνω στο ζώο .
   Οι αγωγιάτες του χωριού μας , πήγαιναν χαμηλά από τον Κούστη , πέρναγαν στο αμπέλι του Παπανικολάου , μύλο του Σφέτσου κι 'εβγαιναν στο Βύθλα , αποφεύγοντας το δημόσιο δρόμο . Ξεκινούσαν στις τρεις τα μεσάνυχτα κι' έφταναν το πρωί στο Χάνι , πριν καλά -καλά χαράξει . Τα ζώα απ' την κούραση και την πείνα , έφταναν τσακισμένα στον παραλιακό δρόμο , όπου αριστερά και δεξιά φύτρωναν " μπαμπζίνες "( πικροδάφνες ) κι' αν δεν τα πρόσεχαν μπορούσαν να φάνε και να ψοφήσουν . Τα ντόπια δεν τις έτρωγαν , ενώ τα δικά μας ίσως έφταναν ξεθεωμένα , ίσως γιατί δεν τις ήξεραν , τις άρπαζαν στα σκοτεινά και τις έτρωγαν κι έτσι πολλοί ορεινοί έχασαν πολύτιμα , γιά κείνα τα χρόνια της μαύρης φτώχειας , ζωντανά .
   Σ' ένα τέτοιο νυχτερινό αγώι , λοιπόν , συνέβη το εξής : Η ομάδα είχε ξεκινήσει στις 3 τα μεσάνυχτα και την αποτελούσαν μικρά παιδιά , έχοντας όλα δεμένη στα πόδια τους τη λινατσούλα μα τα άχυρα . Βρίσκονταν στο 'υψος του " Καμπλάκη " , όταν το γαιδούρι της μακαρίτισσας της Τραμποβάσιως " ξαφνιάστηκε " ( ποιός ξέρει από τι ) και πετάει τη θειά Βάσιω μέσα σε μιά πουρναρομαζιά με τα πόδια τον ανήφορο .
   Έβαλε τις φωνές και ρέκαζε το κορίτσι , αλλά ποιός να τη βοηθήσει , που όλα τα παιδιά ήταν δεμένα και δεν προλάβαιναν να λυθούν ; Ευτυχώς , έτρεξε ο Ντουμοδρόσος , που ήταν λίγο μεγαλύτερος και την έβγαλε απ' τα πουρνάρια και το " καραβάνι " συνέχισε το μαρτυρικό του δρόμο ως του Κουλατζή το χάνι .
   Ο Κουλατζής στο χάνι του είχε μιά κατσαρόλα όλη κι' όλη . Σ' αυτή έβραζε φασουλάδα γιά τους.. " Βλάχους " ( όπως μας έλεγαν οι παράλιοι ) και , μόλις έβλεπε νά 'ρχονται αγωγιάτες , έβγαινε και ρωτούσε : - Έρχονται κι άλλοι από πάνω ;
- Έρχονται , μπάρμπα , έρχονται , του απαντούσαν τα παιδιά κι εκείνος έδινε διαταγή στον παραγιό του : -- Ρίξε κι' άλλο νερό στα φασόλια , μάστορααα !!
   Ρίξε ..ρίξε όμως νερό , ο μάστορας , στο τέλος έπρεπε να κυνηγάς τα φασόλια με το..δίκανο και μερικές φορές αν τύχαινε να μείνουν πολλές μέρες στην κατσαρόλα , ελλείψει πελατείας , ξίνιζαν και τότε ο αγιογδύτης ο χανιτζής έκοβε μέσα μάραθο , μαρούλια και κρεμμυδόφυλλα , κι' άλλα ζαρζαβατικά , γιά να κόψει την ξινίλα τους .   

   Όσο γιά ψωμί , ας ήταν καλά το καλαμπόκι , που 'βγαζε το τελωνείο " ακατάλληλο προς ..βρώσιν " . Εκείνο τον καιρό , τη Δωρίδα την έσωζε το Ρουμάνικο καλαμπόκι , που το 'φερναν με καίκια απ' τον Πειραιά . Τα καίκια τα βαρυφόρτωναν ως τα μπούνια κι' αν καμιά φορά τύχαινε να πιάσει κάνα μπουρίνι , πήδαγε το κύμα μέσα κι έρεχε τα πάνω σακιά . Εκείνο , λοιπόν , το βρεγμένο καλαμπόκι άναβε και πίκριζε και το τελωνείο το 'δινε για ζωοτροφή . Ο Κουλατζής όμως , το 'φτιαχνε ψωμί και τάιζε τους ταλαίπωρους " βλάχους " , οι οποίοι , θέλοντας και μη , τό 'τρωγαν , μα τους έτρωγε .
   Το 'παιρναν οι κακόμοιροι , το 'κοβαν φέτες , το χάραζαν με το σουγιά , το καψάλιζαν στη φωτιά , κάνοντάς το " καρμάλα " ( φρυγανιά ! ) . Η καρμάλα εκείνη , έπιανε απ' το καψάλισμα μιά ροδοκόκκινη πέτσα , έξω - έξω , που τρωγόταν κάπως . Κάτω όμως απ' αυτή την πέτσα , , το υπόλοιπο ήταν " ίμπλα " ( σκέτη..λάσπη δηλαδή ). Η ίδια διαδικασία γινόταν γιά δεύτερη και τρίτη φορά , ώσπου , σιγά-σιγά να φαγωθεί όλο το ψωμί , αλλοιώς δεν πήγαινε ..κάτω με τίποτα .
   Αυτά τραβούσε , φίλοι μου , η ορεινή Δωρίδα της εποχής εκείνης , γι'αυτο και πολλοί πήραν των ..όμματιών τους και..χάθηκαν στις..τσιμεντουπόλεις...

 

  ΄Μιά άποψη της πέρα πάντας ΄της Ερατεινής , το..Ζάκι , όπως τη λένε , όπως ήταν στη δεκαετία του 1950 , η φωτογραφία είναι αναμνηστική , από εκδρομική , μάλλον , κάθοδο των..πάνω Δωριέων , τρίτος από αριστερά ο Κλάκης Κοτροζίνης , ο Γιώργος Καψάλης και ο Μίμης Πέτρου , σε εφηβική ηλικία …

  Η Ερατεινή , όπως είναι σήμερα ..

   Η Ερατεινή , μιά μικρή κωμόπολη η..ένα μεγάλο χωριό , είναι χτισμένη πάνω στην παραλιακή γραμμή του Κορινθιακού , και ήταν πάντα το επίνειο της Τολοφώνας αλλά και της υπόλοιπης Δωρίδας . Ο οικισμός , άρχισε να χτίζεται προς τα μέσα , και μετά , του 19ου αιώνα , από κατοίκους της Βιτρινίτζας , όπως αναφερόταν παλιά , Βιτρινίτσας όπως επικράτησε , δηλαδή της γνωστής μας Τολοφώνας , αλλά και από κατοίκους άλλων ορεινών μεσογειακών χωριών της Δωρίδας ..

  Το αρχικό όνομα του οικισμού , ήταν  “ Χάνι “ , όνομα που χρησιμοποιούνταν ακόμα και μέχρι πριν κάποιες δεκαετίες , και το όνομα αυτό δεν ήταν..τυχαίο , όχι , το πήρε απ’ το..σχεδόν..μοναδικό κτίσμα που υπήρχε στο..ξεκίνημα του οικισμού και που ήταν “ Χάνι “ ή…” Πανδοχείο “ , όπως θέλετε το λέτε ..

  Απ’ τους πρώτους οικιστές του ..” Χανιού “ , ήταν η οικογένεια του αγωνιστών του ‘21 , Δρόσου Κολαντζή , κτηματία και παπά Δημήτρη Κολαντζή , απ’ την Τολοφώνα , Βιτρινίτζα , όπως γράφει ο Γιώργος Καψάλης στο βιβλίο του “ Η Φωκίδα στο 1851 “, ενώ υπάρχει και σχετική αναφορά , γιά την ύπαρξη του Χανιού αυτού , και στις σημειώσεις του Ανδρέα Καρκαβίτσα , που πέρασε από κει , στις 25  Απριλίου του 1887 , όπως αναφέρει στο βιβλίο του “ Διαδρομές του παρελθόντος , στη Ναυπακτία και τη Δωρίδα “, ο Ναυπάκτιος συγγραφέας-ερευνητής , Γιάννης Χαλάτσης .

   Βέβαια , υπάρχουν και μαρτυρίες παλιότερων κατοίκων του Χανιού , που θυμούνται το Θανάση Κολαντζή , που είχε το μεγάλο χάνι στην Ερατεινή , στα 1900 , δίπλα μάλιστα υπήρχε και μεγάλο εμπορικό κατάστημα , μαγειρείο και κάποια εργαστήρια . Αυτές δε τις δραστηριότητες τις συνέχισαν και τα παιδιά του Θανάση , ο Γιάννης , ο Ηρακλής και ο Μήτσος . Το χάνι ήταν το..αποκούμπι των κατοίκων της ορεινής Δωρίδας που κατέβαιναν γιά να εφοδιαστούν μ ε τρόφιμα και άλλα είδη πρώτης ανάγκης , κι’ ακόμα γιά να περάσουν , με καίκια , απέναντι στο Αίγιο .

  Προς το τέλος του 19ου αιώνα , άρχισαν να κατεβαίνουν και να χτίζουν σπίτια στην παραλία αρκετές οικογένειες απ’ τη Βιτρινίτσα , Γιαμαρελαίοι , Τζιναίοι , Κουρνιαίοι , κ.α , ενώ ακολούθησε η ..κάθοδος και μόνιμη πιά εγκατάσταση στο Χάνι , πολλών κατοίκων ορεινών χωριών , της Σώταινας , Πηλιάς , Μακρυνής και Πλέσσιας ( Αμυγδαλιάς ) , δημιουργώντας έτσι ένα..ζωντανό , πιά , οικισμό , στον οποίο το 1902 λειτούργησε και Δημοτικό σχολείο , φτάνοντας έτσι το  “ Χάνι “ η..Ερατεινή δηλαδή , να αριθμεί το 1911 , 210 κατοίκους και να έχει αποκτήσει σημαντική εμπορική κίνηση..

   Βέβαια , το Κολαντζαίϊκο χάνι , δεν είχε και το…καλύτερο όνομα , αφού όλες οι πληροφορίες της εποχής αναφέρονται στα πολλά και..διάφορα ..τερτίπια του Κολαντζή , που εκμεταλλευόταν , με κάθε..δυνατό τρόπο , τους πελάτες του – αγωγιάτες . Στα Λιδορικιώτικα 1983 , του Γιώργου Καψάλη , ένας παλιός Λιδορικιώτης , ο αξέχαστος μπάρμπα Σπύρος Σφέτσος , ο..Καλέρης , όπως τον λέγαμε οι χωριανοί , σε ένα σημείωμά του , αναφέρει πως εκτός απ’ τις..αλμυρές τιμές στα είδη που πρόσφερε στους πελάτες του ο Κολαντζής , ο οποίος διαχειριζόταν τα είδη μονοπωλείου , και φυσικά το..αλάτι , έκανε και διάφορα..κόλπα , έβρεχε το..αλάτι , εισπράττοντας λεφτά και γιά το…νερό , και οι ταλαίπωροι οι αγωγιάτες , φτάνοντας στο Λιδορίκι , παρέδιναν ..λειψό το βάρος , στους εμπόρους , πληρώνοντας απ’ την τσέπη τους τη..διαφορά ..

    Καλό  σας   βράδυ , καλή Κυριακή……Κ.-