ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΑ ΣΗΜΕΙΩΜΑΤΑ
Τα Θεοφάνεια ή Φώτα είναι μία από τις μεγαλύτερες γιορτές της Χριστιανοσύνης. Με τα Θεοφάνεια, που είναι η τελευταία μέρα του Δωδεκαημέρου, φεύγουν οι καλικάντζαροι και ξαναγυρίζουν στα μαύρα σκοτάδια του κάτω κόσμου, όπου ξαναρχίζουν το ροκάνισμα του δέντρου της γης. Την παραμονή του Σταυρού οι νοικοκυρές ζυμώνουν το ψωμί και φτιάχνουν και το σταυροψώμι. Ένα μικρό κουλούρι το ρίχνουν μέσα στο αλεύρι, που βρίσκεται στο αμπάρι, για να το βρει η άλλη χρονιά. Την παραμονή επίσης, όπως τα Χριστούγεννα και την Πρωτοχρονιά, ξεχύνονται τα παιδιά στους δρόμους και λένε τα φώτα:
Σήμερα τα Φώτα κι ο φωτισμός,
τι χαρά μεγάλη τ΄ αφέντη μας.
Κάτω στον Ιορδάνη τον ποταμό
είν΄ η Παναγία η Δέσποινα,
με τα θυμιατάρια στα δάχτυλα,
σπάργανα κρατάει, κεριά κρατεί
και τον Άγιο Γιάννη παρακαλεί.
-Άγιέ μου Γιάννη και Πρόδρομε,
δύνασαι βαπτίσαι Θεού παιδί;
-Δύναμαι και θέλω και προσκυνώ
και τον Κύριό μου παρακαλώ.
Αύριο θ΄ ανέβω στους ουρανούς
να καταπατήσω τα είδωλα
να καταθυμιάσω τους ουρανούς
κι ύστερα θα έλθω πάλι στη γη
και θε να βαπτίσω Θεού παιδί.
Η νύχτα της παραμονής των Φώτων λέγεται και Δωδεκάτη, γιατί είναι η τελευταία μέρα του Δωδεκαημέρου των Χριστουγέννων. Σε όλη τη διάρκεια της Δωδεκάτης Νύχτας, γράφει ο Κ.Ρωμαίος, που σε μας συμβαίνει ν΄ αρχίζει από μία ημέρα πριν, δηλαδή τότε που ξημερώνει η παραμονή των Φώτων, οι καλικάντζαροι οργιάζουν έξω στο ύπαιθρο, στα σταυροδρόμια, στ΄ αλώνια, στους ερημικούς μύλους, στις ξεμοναχιασμένες καλύβες, στα σοκάκια του χωριού, στις στέγες των σπιτιών.
Γλέντησαν όλες τις νύχτες του περίφημου Δωδεκαήμερου, χάλασαν αργαλειούς, ανακάταψαν τα γνέματα και τα μιτάρια και τα κουβάρια, έκρυψαν αδράχτια, ξεχαρβάλωσαν νερόμυλους, ξεκοίλιασαν κατοικίδια ζώα, έπιασαν τέλος τον ανύποπτο νυχτερινό διαβάτη και έπαιξαν την ύπαρξή του κλωτσοσκούφι. Τον πετούσαν ψηλά και φώναζαν «Μπάμπακος». Τον βροντούσαν κάτω και φώναζαν «Μόλυβος». Τον άρπαζαν από τα δύο χέρια και τον έβαζαν διά της βίας στο χορό τους, έναν ορμητικό κυκλικό χορό, ώσπου ο δύσμοιρος θνητός απόμενε τέλος σαν ξεβιδωμένος.
Ίσως του άξιζαν όλα αυτά, γιατί έπρεπε να πληρώσει τα επίχειρα της απρονοησίας του. Ζωή θα ειπεί πρόνοια. Προμηθέας χρειάζεται τέτοιες νύχτες να γίνει ο κάθε θνητός, όχι Επιμηθέας που θα πάθει και θα μάθει…Ως χθες, δηλαδή στη διάρκεια του Δωδεκαημέρου, δεν έτρωγαν κουκιά και ρεβίθια, γιατί λένε ότι όποιος τρώγει από αυτά βγάζει σπυριά, επειδή είναι τα πάγανα πάνω στη γη. Λένε δε το εξής σχετικό:
Κουκιά μη ρουκανάντε, ρεβίθια μη μασάτε
τούμπου, τούμπου το μεις, θα πάμε στον Αετό
πούναι τα σύκα λιβανά και τα σταφύλια μαύρα.
Του Σταυρού βάζουν οι νέες κάτω από το μαξιλάρι βασιλικό που παίρνουν από την εκκλησία και όποιον θα δουν στον ύπνο πιστεύουν ότι αυτόν θα πάρουν γι΄ άντρα.
Την ημέρα των Θεοφανείων όσοι έχουν καινούργια ρούχα τα φορούν για να φωτισθούν.
Μετά τη Θεία Λειτουργία, στα παραθαλάσσια μέρη, κλήρος και λαός ξεκινούν για τη θάλασσα όπου ρίχνουν το Σταυρό. Τα αξιότερα στο κολύμπι παλικάρια συναγωνίζονται ποιο θα πέσει γρηγορότερα στη θάλασσα να πάρει το Σταυρό. Όποιος αξιωθεί να τον πιάσει θα έχει τη χάρη του Χριστού όλο το χρόνο, θα έχει όμως και την αμοιβή του. Θα περάσει καμαρωτός μπροστά από το πλήθος του κόσμου που θα τον επευφημεί και θα του προσφέρει ό,τι ο καθένας έχει την ευχαρίστηση. Ηθική και υλική αντάμα αμοιβή για το νικητή.
Τη στιγμή που ρίχνει ο παπάς το Σταυρό στη θάλασσα πετούν και δύο άσπρα περιστέρια που θυμίζουν το Άγιο Πνεύμα που «εν είδει περιστεράς» πέταξε και στάθηκε επάνω από το Χριστό, που βαπτιζόταν στον Ιορδάνη ποταμό.
Όλοι οι άνθρωποι κρατούν στα χέρια ένα ή περισσότερα πορτοκάλια και τα βουτούν στη θάλασσα. Όταν επιστρέφουν στο σπίτι τα βάζουν στο εικονοστάσι και διατηρούνται ολόκληρο το χρόνο. Με τον Αγιασμό ραντίζουν, βουτώντας στο κανάτι ένα κλαδί ελιάς, όλα τα μέρη του σπιτιού, τα σπαρτά, τα ζώα, κτλ.
Όσοι έχουν μελίσσια κάνουν το εξής: Όλα τα μέλη της οικογένειας θα περάσουν από το μέρους που είναι τα μελίσσια και ο μεγαλύτερος θα ραντίσει ένα ένα και θα ευχηθεί να έχουν καλή σοδειά.
Τον Αγιασμό που απομένει τον τοποθετούν με ευλάβεια σε μέρος που να μην το πατά τίποτα.
Μετά τον Αγιασμό των νερών της θάλασσας, ψαράδες παίρνουν τα σύνεργα της ψαρικής και τα βουτούν στη θάλασσα, γιατί πιστεύουν ότι παίρνουν καινούργια δύναμη και από εδώ και πέρα θα πιάσουν περισσότερα ψάρια. Το ίδιο κάνουν και οι γεωργοί, οι οποίοι παίρνουν και βουτούν στη θάλασσα το αλέτρι, τις ζεύλες, κλπ.
Οι παλιοί γιόρταζαν τα Φώτα με χαρές και πανηγύρια, περισσότερα ίσως ακόμα και από τα Χριστούγεννα και την Πρωτοχρονιά, γιατί τη θεωρούσαν ως τη μεγαλύτερη γιορτή της Χριστιανοσύνης. Από την παραμονή οι νοικοκυρές ζύμωναν μία πίτα που την έψηναν στο σπιτικό φούρνο, αφού προηγουμένως έριχναν στη φωτιά τρεις σταγόνες λάδι με ένα ασημένιο κουταλάκι. Την πίτα αυτή την έλεγαν φωτιάτικη και τη ζύμωναν με γάλα και μέλι.
Στη μέση τοποθετούσαν το αβγό, δηλαδή αυτό που φυλάνε στα εικονίσματα από το προηγούμενο Πάσχα. Αυτό δεν το έτρωγαν, το έκαναν σκόνη και όταν κάποιος υπέφερε από στηθικά ή από κάποια άλλη αρρώστια, έβαζαν μερικές πρέζες σε λίγο νερό και το έπινε ο άρρωστος το πρωί νηστικός.
Την πίτα την έκοβαν την παραμονή των Φώτων, ακριβώς τα μεσάνυχτα, την ώρα που ανοίγουν τα ουράνια.
Το άνοιγμα των ουρανών έβλεπαν μόνο οι πεντακάθαροι, αυτοί δηλαδή που δεν είχαν κάνει καμία αμαρτία.
Την παραμονή των Φώτων οι παλιοί δεν άφηναν ρούχα κρεμασμένα έξω από το σπίτι, γιατί οι καλικάντζαροι που ήξεραν πως ήταν η τελευταία τους νύχτα πάνω στη γη, έκαναν μεγάλες ζημιές. Μανία τους ήταν να τρυπούν τα υφάσματα, να μαγαρίζουν τις γωνιές, να ρίχνουν βρωμιές στα πηγάδια και να καταστρέφουν τα λουλούδια. Γι΄ αυτό όσοι είχαν γλάστρες στα μπαλκόνια, έδεναν σε κάθε μία από αυτές μία σκελίδα σκόρδο ή τοποθετούσαν μέσα στη γλάστρα ένα σακουλάκι βασιλικό αγιασμένο από την εκκλησία.
Σκόρδο και βασιλικός ήταν τα πράγματα που έτρεμαν οι καλικάντζαροι. Οι παλιοί τους φαντάζονταν καβάλα σε κοκόρια, γι΄ αυτό δεν έσφαζαν ποτέ κοκόρια των Φώτων. Μπορούσαν να σφάξουν κότες, αρκεί να μην είχαν στο κοτέτσι τους κοκόρια.
Πηγή:«Λαογραφικά Ξηρομέρου Ακαρνανίας» Μενέλαου Καραμεσίνη
No comments:
Post a Comment